725
جهت سوال، انتقاد و پیشنهاد👇🏼 https://t.me/joinchat/tHLNWwBQh1hiZGU0 گروه بحث تاریخ و فرهنگ بلوچستان👆🏻
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 ادبیات
💠 ادبیات بلوچی -که تا ایام اخیر کاملاً شفاهی بود و هنوز هم قسمت اعظم آن شفاهی است- مشتمل است بر مقدار بسیاری اشعار تاریخی و اشعار حماسی که به مناسبت‌های خاص سروده شده و قصّه و حکایت، و تعداد معتنابهی ترانه‌های عاشقانه و اشعار دینی و پندآموز، انواع لالایی و چیستان و شعرهایی که هنگام کار خوانده می‌شود.
💠 احتمالاً نخستین اقدام برای گردآوری این آثار گسترده، همان است که در نسخه‌ای خطی در کتابخانه موزه بریتانیا موجود است. به هر حال تقریباً شکی نیست که قبل از علاقه‌مند شدن اروپاییان (عمدتاً انگلیسیان) در قرن نوزدهم، در رابطه با گردآوری و کتابت بخش عمده‌ای از این آثار، اقدام منظمی نشده بود.
💠 تألیف "لوئیس" در ۱۸۵۵ نخستین کار در این زمینه شمرده می‌شود. کار مهمی که پس از او شد از آنِ "مایر" در ۱۹۰۰ است. ولی تألیفات "لانگ‌ورث دیمز" در ۱۸۹۱ و ۱۹۰۷ و ۱۹۰۹ از همه مهم‌تر و منظم‌تر است.
💠 متأسفانه مؤلفان تمام این آثار به موادی پرداخته‌اند که فقط از ناحیه‌ای کوچک جمع‌آوری شده و محدود به گویش بلوچی تپه‌های شرقی است و ناچار تصویر محدود و گمراه کننده‌ای از وسعت و تنوع واقعی این ادبیات، و ارزیابی اغراق‌آمیزی از اهمیت گویشی که در آن گردآوری شده است، به دست می‌دهد.
💠 زبان شعر کهن بلوچی سه گویش است که بر حسب اهمیت عبارت است از: گویش ساحلی و گویش بلوچی تپه‌های شرقی و کچی.
پ‌ن: این اشعار به گویش رخشانی هم وجود دارند.
#زبان #ادبیات
💠 @balochs_history
🏛✨ فهرستی از بهترین کانال‌های تاریخی و فرهنگی و ادبی!
🎓🔥 دنبال محتوای مفید و متفاوت می‌گردی؟ این لیست رو ببین!👇
📌 /channel/addlist/1sXTMo7k7l5lMmVk
🔻این پایین یه کانال نمونه رو بدون جوین هم می‌تونی ببینی!👀
🔹 نقشه گویشهای بلوچی
🔵 گویش رخشانی (شمالی)
🟣 گویش سلیمانی (تپه‌های شرقی)
🟠 گویش زرباری (جنوبی)
🟡 گویش مکرانی
🔴 گویش سراوانی
🟢 گویش لاشاری
#زبان #گویش
💠 @balochs_history
🔹 نقشهٔ گویشهای بلوچی
💠 بر اساس تحقیقات الفنبین
#زبان #گویش
💠 @balochs_history
🔹 روستای هیتک دلگان
💠 #طبیعت
#ارسالی
💠 @balochs_history
🔹 پوشاک زیبای زنان بلوچ
💠 نوع دوخت: سیاه دۆچ (سیاه‌دوزی)
#پوشاک_و_هنر
💠 @balochs_history
🔹 پوشاک مردان و زنان بلوچ
💠 نقاشی آبرنگ: لووبوف کاسمینسکی
#پوشاک_و_هنر
💠 @balochs_history
🔹 چشمه روستای پوزه باگ دلگان
💠 #طبیعت
#ارسالی
💠 @balochs_history
🔹 نخلستان‌های ایرانشهر
💠 #ارسالی
#طبیعت
💠 @balochs_history
🔹 سمسور زیبا
💠 شهرستان ایرانشهر
#طبیعت
💠 @balochs_history
🔹 سربازان بلوچ در قرن نوزدهم میلادی
💠 #تاریخ
💠 @balochs_history
🔹 روستای تمین در کوهپایه تفتان
💠 #ارسالی
#طبیعت
💠 @balochs_history
🔹 روستای کوشه در کوهپایه تفتان
💠 #ارسالی
#طبیعت
💠 @balochs_history
🔹 روستای تمین در کوهپایه تفتان
💠 #ارسالی
#طبیعت
💠 @balochs_history
🔹 نوازنده بلوچ در حال نواختن ساز «سرۆز»
💠 تصویر مربوط به دههٔ سی شمسی، از کتاب «سرگذشت بلوچستان و مرزهای آن»
💠 @balochs_history
💠 بازسازی پوشاک زنانه بلوچی بر اساس نقاشی کاسمینسکی
#پوشاک_و_هنر
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 گویش‌ها
🔹 ب) کچی
💠 گویش کچی در درهٔ کچ واقع در جنوب رشته کوه‌های مکران مرکزی در پاکستان رواج دارد. این گویش، از هیروک به سمت غرب تا تُمپ (جز روستای مَند)، و در روستاهای واقع در شمال رود گیش، گسترده است.
🔹 هـ) گویشهای ساحلی
💠 گویشهای سواحل مکران که از بیابان، دشتی در نزدیکی میناب (بلوچی: گیاوان) در ایران در امتداد ساحل به سوی شرق تا چابهار در جهت شمال تا نیکشهر و قصرقند و هُودر؛ در پاکستان شامل مند و دشت و باریکهٔ ساحلی از مرز ایران به سمت شرق، شامل گوادر و پسنی و اُرماره، بدانها سخن گفته می‌شود؛ در کراچی بیش از هفتصد هزار تن بلوچی زبان سکونت دارند، ولی هیچ‌یک از گویشهای آنها بر دیگران غالب نیست.
🔹 و) گویش بلوچی تپه‌های شرقی
💠 گویش تپه‌های شرقی (گویش کوه‌سلیمان: سلیمانی) که به تقریب منحصراً در تپه‌های عشایرنشین شرق کویته و عمدتاً در ایل‌های مری و بوگتی به آن تکلم می‌کنند، از شمال جیکوب‌آباد در مرز سند علیا به سوی شمال تا دیره غازی خان و از سیبی در غرب تقریباً تا رود سند در شرق ادامه دارد. اگرچه زبان‌های دیگری نیز در این ناحیه وجود دارد ولی تقریباً تمام ساکنان آن بلوچی زبان‌اند. شاخه‌هایی از زبان بلوچی به سوی شمال در حرکت‌اند که عمدتاً جایگزین پشتو می‌شوند، و در حال حاضر زبان بلوچی بر ناحیهٔ میان دیره غازی خان و دیره اسماعیل خان تسلط دارد. به سبب اینکه این گویش در قلمرو سابق انگلیس قرار گرفته (مکران پاکستان در مملکت کلات واقع بود)، سهم عمده‌ای در شرح‌های نخستینی که دربارهٔ زبان بلوچی انتشار یافته داشته است که با اهمیت واقعی آن تناسب ندارد.
#گویش #زبان
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 گویش‌ها
🔹 ب) سراوانی
💠 سراوانی گویشی است که در ایران وجههٔ فراوان دارد و کانون آنان آبادی سراوان [شهر سراوان] است که تقریباً در فاصلهٔ ۱۵۰ کیلومتری جنوب شرقی خاش قرار دارد. سراوانی که گویش اصلی برنامه‌های بلوچی رادیو زاهدان است، از گُشت در شصت کیلومتری جنوب خاش تا کوهک (کووَگ) در مرز ایران پاکستان (شرقی‌ترین ناحیه ایران) گسترده است. این گویش خاک پاکستان نیز ادامه می‌یابد ولی قلمرو اصلی آن در ایران است. در سمت جنوب تقریباً تا راشک، و از آنجا به سوی شمال تا حدود سی کیلومتری شمال ایرانشهر بیشتر روستاها را در بر می‌گیرد. هر دو شهر بمپور و ایرانشهر، در ناحیه گویش سراوانی قرار دارند گو اینکه در ایرانشهر، سرحدی هم به همان اندازه رواج دارد.
پ.ن: مطابق تحقیقات جدید، ایرانشهر و بمپور و نواحی اطراف آن در محدوده گویش لاشاری قرار می‌گیرند.
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 گویش‌ها
🔹 الف) رخشانی:
💠 از مرو در ترکمنستان به سمت جنوب در ایران و افغانستان در سرتاسر سیستان تا حدود ۲۸ درجه عرض شمالی به طرف جنوب خاش (بلوچی واش، خواش)، و به سمت غرب این نواحی، تا جایی که به بلوچی تکلم می‌کنند (در مرز با زبان براهویی)، گویش رخشانی رایج است.
💠 این گویش دارای سه گونهٔ محلی است: کلاتی، در پاکستان از لسبیله تا تقریباً جنوب کویته؛ پنجگوری در مکران پاکستان؛ و سرحدی، که به‌مراتب در وسیع‌ترین ناحیه به آن تکلم می‌شود، از جمله در چاغی پاکستان که از نوشکی در شرق به سمت غرب در امتداد مرز ایران تا جایی که به بلوچی تکلم می‌شود (تا مرز زبان فارسی)، یعنی حدود °۵۹ طول شرقی به سمت جنوب تا تقریباً ۲۸° عرض شمالی که در خاران پاکستان به پنجگوری و در شمال ایرانشهر ایران به سراوانی می‌رسد. در جهت شمال شامل تمام بخش‌هایی از افغانستان می‌شود که به بلوچی سخن می‌گویند. در امتداد رود هیرمند از حدود °۶۲ طول شرقی به سمت غرب تا چخانسور و داخل ایران در سراسر بخش‌های سیستان که به بلوچی تکلم می‌کنند و از آنجا به سمت شمال در افغانستان و ایران تا مرو در ترکمنستان سرحدی رایج است. رخشانی گویش اصلی برنامه‌های رادیویی کویته و کابل است.
پ‌ن: بر اساس تحقیقات جدید تا این زمان، گویش رۆدی (یا سیستانی) -که در مناطق سیستان و خراسان و گلستان ایران و شهرهای زاهدان و مرو و نیز سراسر مناطق بلوچ‌زبان افغانستان و بخش‌هایی از شمال‌غربی بلوچستان افغانستان رایج است- مستقل از سرحدی به حساب می‌آید و یک گویش جدا است. بنابراین گونه‌های رخشانی این‌ها هستند: کلاتی (با لهجه‌هایی همچون خارانی و چاغه‌ای و...)، سرحدی، پنجگوری و رۆدی (یا سیستانی).#زبان #گویش
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 گویش‌ها
💠 زبان بلوچی، زبان عمدهٔ سراسر مکران پاکستان است که در شرق تا خطی شمالی-جنوبی که از نوشکی می‌گذرد ادامه دارد، و این نقطه التقای آن با زبان براهویی است. زبان براهویی به سمت شمال‌غربی و جنوب نوشکی در پاکستان و قسمت اعظم منطقه سراوان و جهلاوان و به سمت جنوب تا لسبیله گسترده است، و بدین‌ترتیب گروه کثیری از بلوچی‌زبانان تپه‌های شرق و شمال‌شرقی کویته (سرزمین مری‌ها و بگٹی‌ها) را از دیگر همزبانان خود جدا می‌کند. این سرزمین در شمال تا دیرهٔ‌اسماعیل‌خان امتداد دارد.
💠 شش گویش عمده را می‌توان تمیز داد که از نظر أوراشناسی و صرف و نحو و واژگان با هم تفاوت دارند. از این شش گویش، رخشانی گسترده تر است و به سه گونهٔ محلی تقسیم می‌شود. پنج گویش دیگر کم و بیش به هم شباهت دارند. نخستین بررسی جامع درباره کلیهٔ گویشهای بلوچی را الفنبین در کتاب خود با عنوان «زبان بلوچی (۱۹۶۶)» انجام داده، که با اطلاعات بیشتری که امروزه در دست است نیاز به تصحیح دارد، لاشاری را باید به عنوان نام گویش به لُطونی ترجیح داد.
💠 توجه به این نکته مهم است که بلوچی، زبانی است که در آن تغییر چندانی رخ نداده و گویشهای آن، به رغم وسعت ناحیه ای که در آن تکلم می‌شود بسیار به هم شبیه‌اند، بلوچی‌زبانان تمام نواحی، بجز بلوچ‌های ساکن تپه‌های شرقی، به آسانی سخنان یکدیگر را درک می‌کنند.
💠 گویش‌ها از شمال به جنوب کمایش عبارت است از: رخشانی؛ سراوانی؛ لاشاری؛ کچی؛ ساحلی؛ تپه‌های شرقی (سلیمانی).
#زبان
📃/۱۰۱
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 پراکندگی جغرافیایی
💠 قسمت اعظم بلوچی‌زبانان را عشایر بلوچ تشکیل می‌دهند، و تنها گروه غیربلوچی که به این زبان تکلم می‌کنند، عشایر براهویی هستند[۱]؛ وجههٔ بلوچی اندکی بیشتر است. تا ایام اخیر بلوچی در هیچ‌یک از چهار کشوری که به آن تکلم می‌شود، رسمی نشده بود، در نتیجه بسیاری از بلوچی‌زبانان دو یا سه زبانه‌اند. ولی در ۱۳۵۷ش در افغانستان، بلوچی را به عنوان «زبان ملّی» به رسمیّت شناختند. زبان نوشتاری بلوچی، دارای تاریخی کوتاه است. سه نسخهٔ خطی موجود در موزهٔ بریتانیا در نیمهٔ اول قرن سیزدهم نوشته شده و قدیم‌ترین آثاری است که به این زبان -به صورتی که امروزه می‌شناسیم- نوشته شده و تاریخ نگارش آنها قابل تعیین است (گزارش‌هایی درباره نسخه‌های خطی متعلق به قرن سیزدهم از کلات، در پاکستان در دست است که شاید در دربار خان کلات نوشته شده باشد).
💠 اگرچه در برخی از کشورهای خاورمیانه و هند مطالبی در سطحی محدود به چاپ رسیده است، گسترش ادبیات مکتوب در حدود ۱۳۲۹ش/۱۹۵۰ به صورتی جدی در پاکستان آغاز شد. در زمان حاضر فقط در پاکستان به زبان بلوچی انتشارات وجود دارد. در ۱۳۵۷ش در ایران و کابل نیز چاپ مطالب به زبان بلوچی به مقدار اندک آغاز شد.
💠 به سبب فقدان سرشماری مناسب، تهیه برآورد دقیق از عدهٔ بلوچی‌زبانان کار آسانی نیست. در ناحیه‌ای که عمدتاً به بلوچی تکلم می‌شود سه زبان غیربلوچی نیز وجود دارد که عبارت است از براهویی و دو زبان هندوآریایی جطگالی که جط‌ها [جت‌ها] یا مهاجرانی از سند که در دشتیاری (گوشه‌ای در انتهای جنوب‌شرقی مکران ایران) ساکن‌اند به آن تکلم می‌کنند، و کهترنی (خترانی) که بلوچ‌های منتهاالیه شرقی ناحیهٔ بلوچستان، شرق دیرهٔ‌غازی‌خان به آن سخن می‌گویند.
پی‌نوشت ۱: طوایف براهویی بلوچ هستند و امروزه زبان براهویی به یک زبان منطقه‌ای بدل گشته که در سراوان و جهلاوان و کلات و نواحی اطراف آن توسط اکثر طوایف براهویی و غیربراهویی تکلم می‌شود و از سوی دیگر طوایف براهویی در مناطقی که زبان بلوچی تسلط دارد، بلوچی‌زبان یا دو‌زبانه شده‌اند.#زبان
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 پراکندگی جغرافیایی
💠 بلوچی زبان اصلی منطقه‌ای است که از واحهٔ مرو (ماری) در ترکمنستان به سوی جنوب تا خلیج فارس، و از سیستان در ایران به سوی شرق در امتداد درهٔ هیرمند در افغانستان و سرتاسر مکران پاکستان به سمت شرق تقریباً تا رود سند، از جمله شهر کراچی در جنوب، با پیش‌آمدگی وسیع و رو به گسترشی در تپه‌های شرق و شمال شرقی کویته گسترده است. در امارات متحده عربی و کویت نیز جماعات کثیری بلوچی زبان وجود دارد. پ.ن: در سایر کشورهای عربی شبه جزیره به ویژه عمان نیز بلوچ‌ها به کثرت حضور دارند.
💠 از منطقه مرو تا حدود صد کیلومتری جنوب بیرجند [خراسان بزرگ]، معدودی گروه‌های بلوچی زبان پراکنده‌اند. از حدود °۳۲ عرض شمالی زبان بلوچی زبان اصلی محل می‌شود و به سمت غرب تا حدود °۵۹ طول شرقی و به سمت جنوب در استان سیستان و بلوچستان تا خلیج فارس ادامه می‌یابد.
💠 بلوچی در افغانستان، زبان رسمی ایالت نیمروز است. جوامع بلوچی زبانی نیز در سرتاسر بخش غربی کشور تا مرز ترکمنستان یافت می‌شوند ولی بلوچی فقط از چخانسور به سمت جنوب، زبان محلی اصلی به شمار می‌آید، از زَرَنج، مرکز ایالت، می‌گذرد و در امتداد درهٔ هیرمند تا حدود °۶۴ طول شرقی به سمت شرق و در سمت جنوب رودخانه تا مرز پاکستان در چاغی ادامه می‌یابد (گفتنی است که در منطقه هیرمند وسطی، زبان براهویی نیز از موقعیتی همانند برخوردار است، و بسیاری از اهالی دوزبانه‌اند).
#زبان
📃/۹۹
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 موقعیت زبان‌شناختی
🔹 ج) نحو
💠 اضافه که از مختصات ساختمان زبان فارسی و دیگر زبان‌های ایرانی جنوب غربی و حتی کردی است، در بلوچی کاربرد ندارد، مگر به گونه استثنایی و موردی (مثل بیشتر زبان‌های ایرانی نو). در بعضی از انواع شعری و جمله‌های قالبی وام گرفته شده از فارسی، یکی از مختصات بسیاری از گویشهای بلوچی -به‌جز رخشانی- کاربرد ساختارهای مجهول از افعال ماضی متعدی است. رخشانی تنها گویشی است که ساختار معلوم را به کار گرفته است. رخشانی شمالی تنها گویشی است که منحصراً ساختار معلوم را به کار می‌برد. رخشانی مرکزی و جنوبی و (همهٔ دیگر گویش‌ها) کلاً با جزئاً ساختارهای مجهول را به کار می‌برند.
🔹 د) واژگان
💠 واژگان ایرانی بلوچی شامل تعدادی واژهٔ ابتدایی و اولیهٔ ایرانی شرقی است که نمونه‌های برگزیده زیر از آن جمله است:
۱- نان: در بلوچی nagan «نَگَن» و na𝜸an «نَغَن»، در سغدی n𝜸n، در پشتو na𝜸on (ولی در فارسی میانه و فارسی نو « nān نان»)؛
۲- سرگین یا تپاله: در بلوچی sagan «سَگَن»، در پراچی sa𝜸on، در وخی sogin، در اورموری skan، در ختنی -satana (ولی در پهلوی sargēn و در فارسی سرگین)؛
۳- کوتاه یا کوچک: در بلوچی gwand «گْوَند»، در ختنی -vanda، در پراچی yanōko؛
۴- رخت یا لباس: در بلوچی gud «گُد»، در در پراچی ā𝜸un در پشتو ā𝜸und (اما در فارسی میانه و فارسی نو pōš «پوشیدن»)؛
۵- صخره یا کوه: در بلوچی gar «صخره»، در وخی و پشتو 𝜸ar، در اورموری grī «کوه»؛
۶- فرزند یا فرزند پسر: زاهْگ zāhg «پسر»، در پراچی zaya، در سغدی zāk (اما در پارتی و فارسی میانه zhg(←فارسی میانه pws، pwsr و در فارسی پسر))؛
۷- شَرّ šarr «خوب»، در سغدی šyr در پشتو šǝ در اورموری širr در ختنی śśära (اما در فارسی میانه و فارسی xūb خوب).
۸- از جهات دیگر واژگان بلوچی از نوع ایرانی جنوب غربی است: mūd «موی سر»، bard «بیل»، sōčag «سوزش»، rōč «روز»، šōdag «شستشو».
#زبان #زبان_شناسی
📃/۹۸
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 موقعیت زبان‌شناختی
🔹 ب) سازه‌شناسی
💠 زبان بلوچی مانند بسیاری از زبان‌های ایرانی غربی (به غیر از کُردی، زارا، تاتی، سنگسری) انواع مشخصات فراموش شده زبان ایرانی باستان را داراست. در بلوچی، شناسهٔ مشترک حالت غيرصريح جمع نام‌ها ān- است که از مختصات زبان‌های ایرانی غربی است، همچنین پسوند اصلی اسم جمع gal- در حال حاضر مانند پسوند جمع به کنار می‌رود (که در بلوچی کوهستانی شرقی [سلیمانی] بسیار رایج است). این پسوند در کردی، گویشهای فارس و چند گویش مرکزی نیز یافت می‌شود.
💠 ستاک قدیمی متمایز میان حالت صریح و غیرصریح (اوستایی azəm در حالت اضافی mana) در ضمیر اول شخص در بلوچی مانند فارسی و بسیاری از زبان‌های ایرانی غربی، جز کردی و زازا، از بین رفته است.
💠 شناسه‌های مضارع فعل بلوچی، مانند پارتی است که در ایرانی باستان به صورت -aya- می‌آید. در بلوچی اول شخص مفرد: ـین in- (در بعضی از گویش‌ها ـان an-، برگرفته از وجه التزامی قدیم)؛ و سوم شخص مفرد: ـیت īt- است. مانند: گْوَشین gwaš-in می‌گویم؛ گْوَشیت Gwaš-it می‌گوید.
💠 بعضی ستاک‌های مختوم به -n صورت‌های کوتاه شده پیدا کرده‌اند، مثال: کَنت kant می‌کند؛ زانت zānt می‌داند؛ وانت wānt می‌خواند. برعکس، زبان فارسی از ایرانی باستان -a- و -aya- صورت‌های مخلوط و آمیخته دارد. علائم مصدر به صورت ak>-ag- در بعضی از زبان‌های ایرانی شرقی و از آن جمله در پراچی و اورموری. هر جا در گویش رخشانی tin- دیده می‌شود احتمالاً از صورت فارسی وام گرفته شده است. پیشوند زمان مضارع افعال دیرنده در همه گویش‌ها (حتی در بشکردی و لارستانی) a- است، اما این پیشوند بیشتر اوقات فاقد ارزش است. پیشوند -de در گویش رخشانی به طور پراکنده شنیده می‌شود (dede).
#زبان #زبان_شناسی
📃/۹۷
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 موقعیت زبان‌شناختی
🔹 الف) واج‌شناسی
🔹 زبان بلوچی در برابر /w/ ایرانی باستان خوشهٔ همخوانی /-gwa/ یا واجِ /-g/ را به کار می‌برد، و به جای /-xw/ ایرانی باستان، /w/ یا /-h/ را، و به جای گروه /šm/ و /šn/ ایرانی باستان، /mm/ و /nn/ را و به جای /fra/ ایرانی باستان، خوشهٔ /-ša/ را دارد. مثال (بلوچی / فارسی / سایر زبان‌ها):
🔹 گْوات / باد / در اوستایی: vāta
🔹 گیسْت / بیست / در اوستایی: vīsati
🔹 وَر- /خوردن/ در پارتی: wxr و در فارسی میانه: -xwr
🔹 وَسپ- / خوابیدن / در فارسی میانه: -xwafs
🔹 هێد / خوی، عرق / از اوستایی: -xacσa
🔹 چَمّ / چشم / در اوستایی: -čašman
🔹 تُونَّگ یا تُونّ / تشنه / در فارسی میانه: tyšng
🔹 شَوَشْک / فروختن / در فارسی میانه: prwxš، فروخْشْ
🔹 بعضی از این تغییرات صوتی در گویشهای دیگر نیز یافت شده اند، از قبیل تبدیل /w/ به /(w)g/ در گویش مرکزی خوری (در دشت کویر) و نیز در زبان پراچی و اورموری که از زبان‌های ایرانی جنوب شرقی هستند. ترتیب زمانی این ابدال با وامواژهٔ gwahr «سرد» از بلوچی به vahor در خِترانی و gwač «گوساله» از بلوچی به صورت vachi سندی پدیدار می‌شود و نشان می‌دهد در بلوچی به هنگام اولین برخورد با این زبان‌های هندی این تبدیل /w/ به /(w)g/ وجود داشته است. ابدال /xw/ به /w/ نیز در گورانی (مثال war خوردن)؛ و ابدال /šm/ به /m/ در اورموری (مثال čim «چشم») و /hm/ در بشکردی (مثال čehm «چشم») یافت شده است. در بلوچی šiš به معنی «ول و رها» با šoš بشکردی مطابقت دارد که در سایر زبان‌های ایرانی به صورت -spiša (در فارسی «شپش») دیده می‌شود.
🔹 پی‌نوشت ۱: این بخش اشتباهاتی داشت که از سوی نویسنده یا مترجم بوده و بر اساس داده‌های درست، اصلاح شدند.
🔹 پی‌نوشت ۲: در برخی گویشهای بلوچی چَهْم (به معنی چشم) نیز گفته می‌شود.
#زبان #زبان_شناسی
📃/۹۶
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 موقعیت زبان‌شناختی
🔹 الف) واج‌شناسی
🔹 زبان بلوچی در موارد زیر با فارسی میانه مطابقت دارد و با پارتی در تقابل است:
💠 در زبان بلوچی واج /y/ ایرانی باستان آن در آغاز واژه به /ǰ/ بدل شده است:
فارسی نو / فارسی میانه / بلوچی / پارتی:
۱- جُدا / جُدی / جُتا / یُود - یُودّاگ
🔹 پی‌نوشت: در بلوچی جِتا، جَد و جِد هم گفته می‌شود.
💠 زبان بلوچی واج /s/ پدید آمده از /ɵr/ ایرانی باستان را نگه داشته است:
فارسی نو / فارسی میانه / بلوچی / پارتی:
۱- سه / سه / سے / هْرے
۲- پُِسَر، پور / پُسَر / پُسَّگ / پُوهْر
۳- در بلوچی «آس» (به معنی آتش) در تمام گویش‌ها به جز رخشانی از «آچ» برگرفته از آتش فارسی است.
🔹 پی‌نوشت: در فارسی این مورد نیز وجود دارد: ۲- پُسْ؛ و در بلوچی این مورد نیز وجود دارد: ۲- پُسّ.
🔹 زبان بلوچی در موارد زیر با بیشتر زبان‌های ایرانی غربی تفاوت دارد:
💠 زبان بلوچی واج‌های میانواکه‌ای /p/ و /t/ و /k/ ایرانی باستان و نیز /č/ و /j/ را در پایان واژه نگه داشته است. مثال: «آپ» [=آب]؛ «هوک» [=خوی، عرق]؛ بوت [=بود]؛ «بْرات» [=برادر]؛ «رۆچ» [=روز]؛ «دْراج» [=دراز]. و سایواج‌ها /f/ و /ɵ/ و /x/ را از دست داده است؛ برای مثال: «کۆپَگ» [=شانه، دوش] (← در اوستایی: kaofa- و در فارسی باستان: kaufa-)، «کان، کَهن» [چاه و چشمه و قنات] (← در فارسی و پارتی: خان -xān) و همچنین با اعمال قاعدهٔ قلب: «پَتْکَه» [=پخته]، «آتْکَه» [=آمده] > *آخْتَه > آگَتَه.
🔹 پی‌نوشت: در گویش بلوچی شرقی (سلیمانی) آخْتَه و اَختَه [=آمده] به کار می‌رود.
#زبان #زبان_شناسی
📃/۹۵
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 زبان بلوچی
🪶 ژوژف الفنبین
━━━≼🔸≽━━━
🔹 موقعیت زبان‌شناختی
🔹 بلوچی در همهٔ اصول و کلیات، یکی از زبان‌های ایرانی شمالی غربی است که با زبان‌های پارتی (ایرانی میانه)، کُردی، تاتی، تالشی و دیگر گویش‌ها (ایرانی نو) پیوندی نزدیک دارد. بررسی زیر تصویری از پیشینه بلوچی را به دست می‌دهد.
🔹 الف) واج‌شناسی
🔹 زبان بلوچی از نظر واج‌شناسی در موارد زیر، در کنار پارتی جای دارد و در تقابل با فارسی میانه است:
💠 زبان بلوچی واج‌های /s/ و /z/ و /k*/ و /ĝ(h)*/ هندواروپایی را نگه داشته است:
فارسی نو / فارسی میانه / پارتی / بلوچی:
۱- آهَن / آهَن / آسون / آسِن
۲- کِه (کوچک) / کێه / کَس / کَس
۳- داماد / داماد / زاماد / زامات
۴- دان (دانستن) / دان / زان / زان
۵- دَریا / دْرَیاپ / زْرێه / زِر
🔹 پی‌نوشت: در بلوچی این موارد نیز وجود دارد: ۱- آهِن؛ ۲- کِس؛ ۳- زاماس، دامات؛ ۴- دان ۵- دَریاب، دَریا.
💠 زبان بلوچی واج‌های میانواکه‌ای /d/ و /g/ ایرانی باستان را نگه داشته است:
فارسی نو / فارسی میانه / پارتی / بلوچی:
۱- آنجا / wwd / ‘wy‘ / اۆد
۲- پا(ی) / پای / پاد / پاد
۳- نپوشیدن / ngwš / nywaxš / نگۆش
💠 زبان بلوچی واج /ĵ/ آغازین ایرانی باستان را نگه داشته است:
فارسی نو / فارسی میانه / پارتی / بلوچی:
۱- زَن (زدن) / زَن / جَن / جَن
💠 زبان بلوچی خوشهٔ همخوانی /rd/ ایرانی باستان را نگه داشته است:
فارسی نو / فارسی میانه / پارتی / بلوچی:
۱- دل / دل / زِرد / زِرد
🔹 پی‌نوشت: در بلوچی دِل هم کاربرد دارد.
#زبان #زبان_شناسی
📃/۹۴
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 باستان‌شناسی
🪶 جیم گری شفر
━━━≼🔸≽━━━
💠 در عین حال، به عقیده چند تن از پژوهندگان (دیلز، ۱۹۷۷؛ کُهل، ۱۹۷۸؛ لمبرگ - کارلوسکی و توسی، ۱۹۷۳؛ پاتز، ۱۹۷۸)، این جوامع در شبکه‌های بازرگانی وسیعی قرار داشتند که مناطقی چون ترکمنستان و سیستان و بلوچستان و پاکستان و خلیج فارس و دره رود سند را به هم مرتبط می‌ساخت. این پژوهندگان همچون دکاردی معتقدند که پس از ۲٬۵۰۰ قبل از میلاد، دوره‌های پنجم و ششم بمپور، این ناحیه به شکل فزاینده‌ای در شبکه بازرگانی خلیج فارس که بین‌النهرین و جنوب شرقی ایران و عمان و بحرین و درهٔ رود سند را به هم پیوند می‌داد، فعال شد. با وجود امکان شرکت در چنین شبکه‌های بازرگانی وسیعی، که وسعت و حجم مبادلات آن محل اختلاف است (شفر، ۱۹۸۲)، پیشرفت‌های فرهنگی در بلوچستان ایران در قیاس با نواحی پیرامون آن، در سطحی محدود باقی ماند.
💠 بسیاری از این آبادی‌ها در اوایل هزارهٔ دوم قبل از میلاد از سکته خالی شد که کاهش جمعیت یا افزایش چادرنشینیِ شبانی را نشان می‌دهد. این تغییرات را غالباً به آثار حملات هندوآریایی‌ها یا دورهٔ خشکسالی طولانی مدت نسبت می‌دهند. در هزارهٔ اول قبل از میلاد و به‌ویژه در دورهٔ اشکانیان و ساسانیان، وضع تغییر کرد و چنانکه افزایش تعداد آثار باستان‌شناسی حاکی است، جمعیت رو به افزایش گذاشت. یک عامل مهم در این افزایش، استفاده از آب قنات برای آبیاری بود که در نتیجه، ایجاد نخستین آبادی عمده را در نواحی دشت کم‌ارتفاع ممکن ساخت. متعاقب این امر، عناصر زراعی و کوچ‌نشین اقتصاد گسترش یافت. این گسترش تا نیمهٔ دوم هزاره اول میلادی ادامه یافت که به افزایش استفاده از زمین‌های کشاورزی نامساعد و کاهش توانایی ناحیه در تولید مواد غذایی لازم و مازاد برای اهالی خود انجامید. افزایش جمعیت و رقابت بر سر منابع، مستلزم به کار گرفتن اهرم‌های سیاسی نیرومندتری گردید که ظهور استحکامات اولیه بازتابی از آن است. مسائل افزایش جمعیت و کاهش حاصلخیزی زمین‌ها، که معلول استفاده بیش از حد از مراتع و فرسودگی خاک بود، تا دورهٔ قرون وسطی ادامه یافت. سرانجام، مسائل چاره‌ناپذیر افول منابع محیط‌زیست سبب شد که بار دیگر اهالی در سطحی گسترده آنجا را ترک کنند تا اینکه در حدود قرن یازدهم بلوچ‌ها بدانجا وارد شدند.
#تاریخ #باستان #باستان_شناسی
📃/۹۳
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 باستان‌شناسی
🪶 جیم گری شفر
━━━≼🔸≽━━━
💠 بنا به نظر هیوم (۱۳۵۵ش)، بر مبنای آثار پارینه‌سنگی کشف شده در درهٔ لادیز احتمالاً در دوران چهارم زمین‌شناسی، برای نخستین بار افرادی در بلوچستان سکونت اختیار کرده‌اند. مهمترین کاوشگاه‌ها، سه محل بود که در آن آلات سنگی ساده‌ای چون تبر، سنگ چخماق و وسایل ساخته شده از آن یافت شده است. از نظر سبک و نحوه ساخت، این آلات به وسایل متعلق به اوایل دورهٔ پارینه‌سنگی در نواحی خارج از ایران شباهت دارد. تاریخ دقیق این وسایل محل اختلاف است، ولی این کشفیات نشان می‌دهد که تحقیقات بیشتر دربارهٔ دورهٔ پارینه سنگی در این منطقه بیجا نخواهد بود.
💠 تا اواخر هزارهٔ چهارم قبل از میلاد، شواهد چندانی دال بر سکونت بشر در بلوچستان موجود نیست. د کاردی بر مبنای حفاری‌هایش در بمپور، بر آن بود که این آبادی‌های کهن دارای پیوندهای فرهنگی نزدیکی با آبادی‌های هم‌عصر در ایالت کرمان بوده و تمام آنها احتمالاً رابطه فرهنگی غیر مستقیمی با نواحی مسکونی غرب آنجا داشته‌اند. توسی (۱۹۷۰) و لمبرگ - کارلوسکی (۱۹۷۲؛ لمبرگ - کارلوسکی و توسی، ۱۹۷۳) با استفاده از اطلاعات جدیدتر، استدلال کرده‌اند که اطلاعات حاصل از بمپور، عمدتاً مبین ادامهٔ گسترش فرهنگی بومی است که در ترکمنستان و شرق ایران، به‌ویژه در شهرسوخته، و جنوب افغانستان رواج داشته است. تعداد و اندازه این آثار باستانی که به سه هزار تا دو هزار سال قبل از میلاد تعلق دارند، شایان توجه نیست و ظاهراً منعکس کننده فعالیت‌های روستاییان کشاورز و شبانان چادرنشین است.
#تاریخ #باستان #باستان_شناسی
📃/۹۲
💠 @balochs_history
🔹 بلوچ و بلوچستان در دانشنامه جهان اسلام
━━━≼🔸≽━━━
📃 باستان‌شناسی
🪶 جیم گری شفر
━━━≼🔸≽━━━
💠 آثار تاریخی بلوچستان ایران، بسیار محدود است. اگرچه جهانگردان متقدم غالباً آثار باستانی این منطقه را وصف کرده‌اند، نخستین پژوهش باستان‌شناسی شایان توجه در اوایل دههٔ ۱۳۱۰ش صورت پذیرفت: سر مارک اورل استاین مساعی خود را بر درهٔ بمپور متمرکز ساخت و در آنجا نقاط متعددی را که از نظر باستان‌شناسی اهمیت داشت ثبت کرد و در چند محل نیز به حفاری‌هایی محدود پرداخت. طبق تحقیقات استاین، در دوران قبل از تاریخ گروه‌هایی در بلوچستان می‌زیسته‌اند که گمان می‌رود با ساکنان غرب ایران از نظر فرهنگی نسبت داشته باشند.
💠 بئاتریس دِ کاردی، در ۱۳۲۵ش در بمپور حفاری‌های محدودی کرد تا توالی دوره‌های پیش از تاریخ منطقه را روشن سازد. اگر چه دامنهٔ این حفاری‌ها محدود بود، ولی توالی دوره‌هایی را نشان داد که مرجعی اصلی برای مطالعهٔ دورهٔ پیش از تاریخ بلوچستان ایران است. گری هیوم در ناحیهٔ فلات سرحد در ۱۳۴۵ - ۱۳۴۶ش به بررسی پرداخت و به‌ویژه در صدد یافتن آثار باستانی متعلق به دورهٔ پارینه سنگی بود، ولی چند محل متأخرتر متعلق به دورهٔ پیش از تاریخ را نیز کشف کرد. جودیت ماروچک آثار سفالینه این نقاط را بررسی کرد و بعداً (در ۱۳۵۲ش) به مطالعه باستان‌شناسی آن منطقه به ترتیبی منظم پرداخت. تنها تحقيق باستان‌شناختی دیگری که تا این تاریخ به اتمام رسیده، بررسی موریتسیو توسی است که در ۱۳۵۹ش در مورد وسایل گورِدَمین صورت گرفته است.
#تاریخ #باستان #باستان_شناسی
📃/۹۱
💠 @balochs_history