Telegram-канал molavipoett - شرح روان ابیات مثنوی معنوی دفتر اول_ دفتر دوم_ دفترسوم_ دفتر چهارم(مولانا): Unsorted

شرح روان ابیات مثنوی معنوی دفتر اول_ دفتر دوم_ دفترسوم_ دفتر چهارم(مولانا)

09 March 2025 19:38

شرح روان ابیات مثنوی معنوی_دفتر چهارم
چالیش (=چالش. ستیز) عقل با نَفس همچون تنازع مجنون با ناقه، میل مجنون سوی حُرّه......

(۱۵۵۶) زین کند نفرین حکیمِ خوش دَهَن*
       بر سواری کو فرو ناید ز تَن

از اینرو حکیم خوش سخن، سواری را که از مرکوب تن فرود نیاید نفرین می‌کند.
*حکیم خوش دهن: اشاره به حکیم سنائی غزنوی .

(۱۵۵۷) عشق مولی کَی کم از لیلی بود؟
        گُوی گشتن بهرِ او اَولی بُوَد

عشق مولای حقیقی چگونه ممکن است که از عشق لیلی کمتر باشد؟ پس همچون گُوی مطیع چوگانِ مشیّت او شدن سزاوارتر است.[وقتی که عشق مخلوق که عشقی مجازی است موجب آن همه شوریدگی و فداکاری می‌شود، ببین عشق خالق چه ها می‌کند. پس شایسته است که انسان عشق حقیقی داشته باشد.]

(۱۵۵۸) گُوی شو، می گَرد بر پهلویِ صدق
        غَلط غَلطان در خَمِ چوگانِ عشق

ای طالب حقیقت، گوی چوگان شو و در خمِ چوگان عشق الهی بر پهلُوی صدق و راستی غلطان شو. یعنی در عشق حضرت حق، صادق باش.

(۱۵۵۹) كين سفر زین پس بُوَد جَذْبِ خدا
           و آن سفر بر ناقه باشد سَیرِ ما

زیرا این سفر از این به بعد با جذبۀ الهی صورت گیرد و آن سفری که بوسیله ناقه صورت گیرد، سیر و سلوك خودِ ماست.

(۱۵۶۰)این چنین سَیری ست مستثنی ز جنس
           کان فزود از اجتهادِ جِنّ و اِنس

سیر و سلوکی که با جذبه رحمانی صورت می‌گیرد، منحصر به فرد است و بی نظیر، زیرا اين سير و سلوك، مافوق سعی و تلاش جن و انس است.

(۱۵۶۱)این چنین جذبی* است نی هر جذبِ عام
            که نهادش فضلِ احمد، وَالسلام

چنین سیری نتیجه جذبه‌ای بس بزرگ است و از نوع جذبه‌های معمولی و متعلق به عموم مردم نیست. آن جذبه بزرگ را فضل و احسان حضرت احمد(ص) موجب شده است. و درود بر سالکانِ صادق.[ در چند بیت اخیر یکی از مبانی اصلی مکتب فکری و عرفانی مولانا طرح شده است. مولانا می‌گوید حضرت حق دو نوع وصال دارد: یکی وصالِ اکتسابی که با سعی و تلاش بنده حاصل می‌شود. و دیگری وصالِ موهوب که بی هیچ سبب و واسطه‌ای از جانب حضرت حق به اقتضای اسم وَهّاب به بندهای عطا می‌شود. ذلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يشاء. مولانا سالکان و طالبان را به سعی و تلاش دعوت می‌کند. و این موضوعی است که در جای جای مثنوی دیده می‌شود. از جمله می گوید:
تو به هر حالی که باشی می طلب
آب می جو دائماً اى خشك لب

این طلبکاری مبارك جُنبشی است
این طلب در راهِ حق مانع کُشی است

هر که چیزی جُست بي شك یافت او
چون به جِدّ اندر طلب بشتافت او

او می‌گوید گاه به اقتضای حکمت و مصلحت الهی، جذبه‌ای از بارگاه حضرت حق در می‌رسد و سالک را می‌رُباید و با خود به مقام اعلای قرب و وصال می‌رساند. و هرگاه عنایت ازلی و جذبه لَمْ يَزَلي بر دل سالك رسد، این جذبه و عنایت، هزاران مرتبه از سعی و تلاش سالك مؤثرتر و غنی‌تر است، زیرا سالک را زودتر و مطمئن تر به مقصد می‌رساند. سالکی که بدین جذبه مفتخر شود سالكِ مجذوب نامیده می‌شود. و او زان پس در حکم مجنون مسلوب الاختیاری است که وجود موهوم و هستی کاذب وی در اراده الهی مستهلك شده است. مولانا در بیت (۶۸۴) دفتر اول بدین جذبه اشارت دارد:
ور تو نَگدازی، عنایت‌های او
خود گدازد ای دلم مولای او
مولانا می‌گوید اما سالک باید در هر حالی ساعی و کوشا باشد و حق ندارد که به بهانه جذبه، دست از سعی و طلب بدارد:
اصل، خود جذبه است ليك ای خواجه تاش
کار کن، موقوفِ آن جذبه نباش

او در تبین این مطلب مثالی می‌زند و می‌گوید سالک مانند چاه کنی است که به امید رسیدن به آب، دیواره چاه را می‌تراشد و می‌خراشد و سرانجام با سعی و اکتساب به وصال آب نیز می‌رسد. و گاهی نیز بی آنکه جِدّ و جهدی کند ناگهان آب از زمین فوران می‌کند و این حال را به جذبه حق تشبیه می‌کند:
همچو چَه کَن خاک می‌کَن گر کسی
زین تن خاکی که در آبی رسی
گر رسد جذبه خدا، آبِ مَعين
چاه ناکنده بجوشد از زمین

یکی از سالکان مجذوب، بایزید بسطامی بود که گفت: «سی سال خدا را می‌طلبیدم چون بنگریستم، او طالب بود و من مطلوب . حکیم سبزواری منظور از «جذب عام» را در بیت مورد بحث، توفيقات الهيه اصحاب یمین می‌داند که از جَذَبات عامه الهی است.]

@MolaviPoet