مردمنامه (تاریخ مردم)
13 July 2025 08:35
🔹آنچه در سومین شماره از مجله‌ی به گواهی اسناد می‌خوانید:
• بخشی از خاطرات شفاهی سردار شهید غلامعلی رشید
• بررسی تحولات سیاسی _ فکری احسان طبری پس از دستگیری
• حکایت اموال و اوراق به‌جامانده از یک نخست‌وزیر
• نگاهی به رویکرد منیرالدین حسینی و جریان فرهنگستان در مواجهه با مفهوم جمهوریت
• سرنوشت رنج سی‌ساله‌ی فردوسی پس از انقلاب اسلامی
▪️و ده‌ها سند محرمانه‌ی دیگر از تاریخ معاصر که برای اولین بار در سومین شماره از مجله‌ی به گواهی اسناد منتشر می‌شود.
📌برای خرید این شماره می‌توانید به شناسه‌ی @ پیام دهید یا به لینک زیر مراجعه فرمایید:
https://irdc.ir/fa/publications/book/1388▫️@
Читать полностью…
مردمنامه (تاریخ مردم)
09 July 2025 07:14
🔰داریوش رحمانیان در گفت‌وگو با ایبنا؛
گوهرهای گرانمایه ایران را دریابیم
🔸داریوش رحمانیان گفت: کتاب «عکس‌نامۀ علی خان والی» در تاریخ عکاسی ایران از پاره‌ای جهات یگانه و گوهری ناب در دست ایرانیان است.
🔸در تاریخ عکاسی ایران کسانی که دولتمرد، والی یا استاندار باشند و درعین‌حال عکاس هم باشند نداشته‌ایم یا اندک‌شمار بوده‌اند. خود ناصرالدین‌شاه هم همین ویژگی را داشت. ناصرالدین‌شاه را نیز عکاس خطاب می‌کنیم؛ زیرا او در هنر عکاسی توانا بود.
🔸اهمیت کتاب در این است که ۱۴۰۹ قطعه عکس به‌همراه صد صفحه متن در یک کتاب به دست ما رسیده است. در این صد صفحه متن، به گزارش اوضاع آن مناطق از نظر سیاسی، اجتماعی، اداری و مسائلی از این قبیل پرداخته است. همچنین، در بسیاری موارد شرح عکس نیز نوشته شده است و ذیل عکس شرحی دربارۀ آن آورده و توضیح داده است که این عکس چیست. بسیاری از این شرح‌ها دربارۀ اشخاصی است که از آنها عکس گرفته است. این شرح می‌تواند کمک‌کننده و کلید شناخت پاره‌ای از شخصیت‌ها باشد که عکس‌هایشان در اسناد دیگر یا آلبوم‌خانۀ مبارکۀ کاخ گلستان وجود دارد، ولی همواره بدون شرح بوده است.
🔸 این کتاب در واقع کلیدی برای همین اسناد عکاسانه و مصور است. ازاینرو، کتاب عکس علی‌خان والی نه‌تنها از نظر تحقیق در تاریخ عکاسی ایران، بلکه بیش از آن برای پژوهش در تاریخ اجتماعی و فرهنگی و حتی تاریخ سیاسی و اداری ایران و به‌طور خاص در نواحی آذربایجان و کردستان روزگار ناصری بسیار ارزشمند است.
ibna.ir/x6zvK
@
Читать полностью…
مردمنامه (تاریخ مردم)
07 July 2025 11:02
مرغان نوحه‌گر
(بخش دوم)
یا گفته‌اند که سرخی منقار کبک به این دلیل است که پس از شهادت سیدالشهدا، از شدت حزن و اندوه، نوکش را در خون زد و خدا این کار او را بپسندید و رنگ خون را بر نوک کبک حفظ کرد (۱۶).
همین اعتقاد دربارهٔ کلاغ نوک‌سرخ هم بوده است. پژوهشگر گرامی خانم زهره قوامی مطلب جالبی به نقل از اهالی روستای پرچکوه الموت، دربارهٔ علت گریستن چنار کهن این روستا، در روز عاشورا نوشته‌اند:
«این زاغ‌ها را دیدید که نوک و پاهاشان سرخ است؟ قدیمی‌ها می‌گفتند: این پرنده روز عاشورا، کربلا بوده. خون امام حسین را جمع کرده و برای همین پاها و نوکش سرخ است. بعد این خون را با خودش به همه‌جا برده. سر هر شاخه‌ای که نشسته، آن شاخه هر ظهر عاشورا خون گریه می‌کند. چنار زرآباد قزوین و چنار پرچکوه از همین درخت‌ها هستند» (۱۷).
می‌بینیم که این باور اجزایی از چند روایت را جمع دارد.
بنویسم که این اعتقاد هم بوده که مرغانی که پای سرخ دارند، پای در خون مقدس سیدالشهدا زده‌اند و از قوم شمر هستند (۱۸).
روایتی کهن در این زمینه در کتاب المسالک و الممالک ابوعبید عبدالله بکری اندلسی (زنده تا ۴۸۷ق) آمده که گسترهٔ جغرافیایی این باور را نشان می‌دهد:
«فقیه ابومحمد عبدالملک گفت که در بوغرات، حوالی سودان، پرنده‌ای شبیه پرستو دیدم که هر شنونده‌‌ای از صوت این پرنده،صریح و روشن و بی هیچ شبهه‌ای می‌شنید که مکرر می‌گفت: "حسین کشته شد" (قتل الحسین) و سپس یک‌بار می‌گفت: "بکربلا". و فقیه عبدالملک گفت این نغمه را من شنیدم و جمعی از مسلمانان که با من بودند، شنیدند» (۱۹). این روایت در کتب دیگر هم هست (۲٠). چنین مرغی در فولکلور ایران هم هست. در مازندران و بندرترکمن و جاهای دیگر.
این معتقدات به سهم خود، نام و یاد سیدالشهدا را در زندگی تودهٔ مردم زنده‌تر می‌کرد و آن را با زندگی روزانه پیوند می‌زد. آن‌سان که مردم با دیدن کبک و کبوتر و مرغی که پای سرخ و منقار خون‌رنگ داشت و شنیدن بانگ برخی پرندگان، نیز به یاد امام حسین و شهادت و مظلومیت او می‌افتادند.
باری تا این واقعه فراموش نشود، تا این غم کهنه نشود ترجیع‌وارش از آواز مرغان شنیده‌اند.
منابع
۱. کامل الزیارات، جعفر بن محمدبن‌قولویه، تصحیح عبدالحسین امینی، نجف، دار المرتضویه، ۱۳۵۶، ص ۷۹.
۲. بحارالانوار (الجامعه لدرر اخبار الائمة الاطهار)، محمدباقر المجلسی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۱۷۴.
۳.کامل الزیارات، صص۱۰۱-۹۷.
۴.کامل الزیارات، صص ۱۰۰- ۹۸.
۵. باورهای عامیانه مردم ایران، حسن ذوالفقاری با همکاری علی‌اکبر شیری، تهران، نشر چشمه، چاپ ششم، ۱۳۹۹، ص۴۰۰.
۶. کامل الزیارات، ص ۹۸.
۷. بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۱۹۱.
۸. بحار الانوار، ج۴۵، ص ۱۷۱.
۹.تاریخ مدینة دمشق، ابن‌عساکر، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق، ج۷٠، ص ۲۴؛ مقتل الحسین علیه‌السلام للخوارزمی، ابوالمؤید الموفق بن احمد المکی اخطب الخوارزم، تحقیق محمد السماوی، تصحیح دار انوار الهدی، قم، انتشارات انوار الهدی، الطبعة الثانیة، ۱۴۲۳ق، ج ۲، صص ۱۰۳ - ۱۰۴.
مقتل الحسین را دوست گرامی آقای احمد دیناروند یادآوری فرمود.
۱۰. کامل الزیارات، ص ۹۹؛ بحار الانوار، ج ۴۵، ص ۲۱۴.
۱۱. باورهای عامیانه مردم ایران، ص۸۹۸.
۱۲. باورهای عامیانه مردم ایران، ص ۳۱۶.
۱۳.مقتل الحسین علیه‌السلام للخوارزمی، ج ۲، ص ۱۰۵ ( یادآوری ارزشمند جناب آقای احمد دیناروند).
۱۴.تاریخ روضة‌الصفا، غیاث‌الدین حسینی خواندمیر، تهران، خیام، مرکزی و پیروز، ۱۳۳۹، ج۷، ص ۳۸۳.
۱۵. نیرنگستان، صادق هدایت، تهران، امیرکبیر، چاپ سوم، ۱۳۴۲، ص۱۳۲.
۱۶. باورهای عامیانه مردم ایران، ص ۶۱۱.
۱۷. کانال تلگرامی دفتر مشق.
۱۸. باورهای عامیانه مردم ایران، ص ۶۱۱.
۱۹. المسالک و الممالک، ابوعبید بکری اندلسی، حققه و قدم له آدریان فان لیون و اندری فیری، بیروت، دار الغرب، ۱۹۹۲ م، ج۲، ص ۸۸۰.
۲۰.الاستبصار في عجائب الأمصار، كاتب مراكشی، بغداد، دار الشؤون الثقافية، ١٩٨٦ م، ص۲۲۴؛ الروض المعطار فی خبر الاقطار ، ابوعبدالله محمد بن عبد الله بن عبد المنعم الحِميرى، تحقیق احسان عباس، بيروت، مؤسسة ناصر للثقافة، الطبعة الثانية، ١٩٨٠ م، ص۱۱۹.
/channel/n00re30yah
Читать полностью…
مردمنامه (تاریخ مردم)
07 July 2025 08:45
مهاجران افغان: قربانیان سیاست‌های ناکارآمد
جواد عبّاسی
پانزدهم تیرماه 1404
هرکجا مرز کشیدند، شما پُل بزنید
حرف تهران و سمرقند و سرپُل بزنید
هر که از جنگ سخن گفت، بخندید بر او
حرف از پنجرۀ رو به تحمل بزنید
نه بگویید، به بت‌های سیاسی نه، نه!
روی گور همۀ تفرقه‌ها گُل بزنید
مشتی از خاک بخارا و گِل از نیشابور
با هم آرید و به مخروبۀ کابل بزنید (نجیب بارور)
/channel/historyandlife
حدود یک سال پیش (26 مرداد 1403) و در ابتدای کار دولت چهاردهم در ایران در یادداشتی به موضوع مهاجران افغانستانی در پیوند با سیاست‌های دولت ایران و حکومت طالبان اشاره کردم و یادآور شدم که با توجه به بی‌ضابطه بودن و هزینه‌ساز بودن ورود میلیون‌ها مهاجر در ایران و ضرورت برنامه‌ریزی برای بازگرداندن مهاجران به عنوان یک مطالبه ملّی، باید مراقب پیوندهای هزاران ساله مردم دو کشور باشیم: /channel/historyandlife/2594. اکنون که این یادآوری و مطالبه ملّی به مرحله «نوش‌دارو پس از مرگ سهراب» رسیده و دولت ایران در اثر شوک برآمده از تجاوز اسرائیل با همان بی‌ضابطگی که دولت تباهی‌آفرین سیزدهم مهاجران را وارد کرد، به اخراج شتابان آنها روی آورده است و زندگی میلیون‌ها انسان را به بهانه همکاری تعدادی از اتباع این کشور با دشمن به دشواری و مخاطره افکنده است، باز هم باید نگران حقوق انسانی مهاجران و پیوندهای کهن مردم دو کشور بود. در پیوند با این وضعیت پرسش‌های فراوانی پیش روی افکار عمومی قرار دارد که پاسخگویی شفاف می‌طلبند؛ از جمله:
- آیا چرایی و «انگیزه» پذیرش ناگهانی میلیون‌ها مهاجر در دولت سیزدهم بررسی شده و خود بخشی از برنامه نفوذ و بی‌ثبات‌سازی کشور نبوده است؟ اگر چنین بوده، آیا مسببان آن نباید به محاکمه کشیده شوند؟
- نقش اتباع افغانستان در تجاوز اسرائیل (جاسوسی و عملیات) به ایران در مقایسه با نقش عناصر ایرانی و بخصوص نفوذی‌ها در ارکان سیاسی و نظامی (که هیچ‌گونه اطلاع‌رسانی در مورد آن نشده) چه اندازه بوده است؟
- آیا همکاری فاطمیون (نیروهای مزدور در سوریه) با اسرائیل درست است و اگر چنین است چرا باید تاوان این «خودکرده» را میلیون‌ها انسان بی‌گناه بدهند؟
- از آنجا که ایران بیش از چهار دهه میزبان مهاجران و پناهندگان افغانستانی بوده است، آیا این شیوه عمل (اخراج گسترده و ناگهانی)، خاطره این میزبانی کم‌نظیر در جهان را در مردمی هم‌ریشه و هم‌فرهنگ و در مجامع جهانی خدشه‌دار نمی‌کند و در نهایت به زیان منافع ملّی و پیوندهای تاریخی دو ملّت نخواهد بود؟
#ایران‌وافغانستان
#مهاجران
#اخراج
#هم‌ریشگی
Читать полностью…
مردمنامه (تاریخ مردم)
06 July 2025 10:24
♦️از نمایش مصائب تا تعزیه: الگوبرداری یا توازی فرهنگی
🔸نمایش مصائب (Passion Play) نمایشی مذهبی است که رنج‌ها و شکنجه‌های واپسین روزهای حیات زمینی مسیح را روایت می‌کند و طی هفت روز در هفته‌ای موسوم به هفتۀ مصائب (Passion Week) با پرده‌های مختلف به نمایش درمی‌آید. روزهای هفتۀ مصائب به‌ترتیب عبارت‌اند از:
۱. یکشنبۀ نخل (Palm Sunday): یادبود ورود شکوهمندانۀ مسیح به اورشلیم. زمانی که مردم به‌نشانۀ احترام زیر پای او برگ نخل گذاشتند.
۲. دوشنبه تا چهارشنبۀ مقدس: در این سه روز، کلیتی از واپسین موعظه‌ها و خطابه‌های عیسی‌مسیح ایراد می‌شود.
۳. پنج‌شنبۀ مقدس (Maundy Thursday): یادبود شام آخر و شب دستگیری مسیح است.
۴. جمعۀ مقدس (Good Friday): مهم‌ترین روز این سوگواری، روز به صلیب کشیده‌شدن مسیح است که با مناسکی چون زنجیرزنی، خاموش‌کردن شمع و دعا در کلیسا برگزار می‌شود.
۵. شنبۀ مقدس (Holy Saturday): روز انتظار و سوگواری برای موعود مسیح و تجسد مجدد اوست.
۶. یکشنبۀ رستاخیز (Easter Sunday): واپسین روز هفتۀ مصائب که طی آن جشن بزرگی برگزار می‌شود. از نگاه مسیحیان، این جشن نمادی از رستگاری و چیرگی حیات ابدی بر مرگ است.
🔸چنان‌که از فلسفۀ وجودی نمایش مصائب برمی‌آید، مضمون و صورت نمایشی آن در تشابه جالبی با مراسم تعزیۀ شیعیان قرار دارد. هر دو کیش، با عینیت‌بخشی و تجسم رویدادهای تاریخی در پی درک بهتر این وقایع و تهییج شور و شوق مذهبی پیروان خود هستند.
🔸به‌طور کلی، شواهد متقن و مستدل فراوانی در دست نیست که بتوان با اتکا به آن از الگوبرداری مستقیم مسلمانان از مسیحیان سخن گفت. بااین‌حال، برخی مستشرقان ازجمله جیمز موریه و ادوارد براون بر این باورند که تعزیه حاصل انتقال عناصر نمایشی و بصری از طریق روابط تجاری در قرون وسطی بوده است. ازاینرو، شباهت ساختاری جالب میان تعزیه و نمایش مصائب را می‌توان نتیجۀ الهام غیرمستقیم و صوری‌شدگی (Formalism) الگوهای نمایشی دانست. البته وجود روایت‌های ادبی در ایران ازجمله سوگ سیاوش در خلق این تشابه فرهنگی و کمک به عینیت‌بخشیدن به تراژدی مذهبی بی‌تأثیر نبوده است. در واقع، وجود بنیان‌های روایی مستقل از مسیحیت در ایران و نیاز مشترک پیروان هر دو کیش به گرامیداشت عواطف مذهبی، نوعی تجانس انتخابی (Selective affinity) پدید آورد که زمینۀ قرابت تاریخی هنرهای بصری بین این دو مذهب و تسهیل در الگوبرداری غیرمستقیم از مغرب‌زمین را فراهم ساخت.
🔸به‌عبارت دقیق‌تر، این تجانس انتخابی میان مسیحیت و تشیع را می‌توان زمینه‌ساز شکل‌گیری توازی فرهنگی (Cultural Parallelism) دانست؛ مفهومی که براساس آن فرهنگ‌های مختلف با پیش‌زمینه‌های مشابه بدون تماس مستقیم یا تقلید بلافصل از یکدیگر ممکن است الگوها و نمودهای فرهنگی مشابهی را تولید کنند.
✍محمدامین سلیمانی، دانشجوی پزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی زنجان، ۱۵ تیرماه ۱۴۰۴.
/channel/mardomnameh
Читать полностью…
مردمنامه (تاریخ مردم)
04 July 2025 09:17
♦️درون‌مایه‌های تاریخی در افسانۀ آرش کمانگیر: تیر پرتاب و کمان پرتاب
در گذشته، کمان‌ها به‌اعتبار بافت بدنه به دو دستۀ کلی تقسیم می‌شدند:
۱. کمان ساده یا بسیط [Self-bow]، با پیشینه‌ای از اواخر دوران پارینه‌سنگی؛
۲. کمان مُرَکّب [Composite-bow]، با قدمتی پنج‌هزارساله.
🔸کمان ساده فقط از یک شاخۀ منعطف درخت و گاه از به هم چسبانیدن چند لایه چوب مختلف ساخته می‌شد، اما کمان مرکّب که قدرت و کارایی بیشتری داشت، غیر از چوب، متشکل از قطعات شاخ گاومیش یا بز کوهی در درون کمان و باریکه‌هایی فرآوری‌شده از زردپیِ پای چهارپایان در پشت سلاح بود که هر دو با سریشمِ به‌دست‌آمده از ماهی بر بدنۀ چوبی پیوست می‌گردید. سپس کمان را به‌مدت یک سال بی‌استفاده و به‌‌حالتی خاص در گوشه‌ای قرار می‌دادند تا سریشم آن کاملاً خشک و آمادۀ پرتاب تیرها شود. سرانجام، سلاح را با «توز» یا «توژ» که پوست محکم درختی در سرزمین بلغار بود جلد می‌کردند تا از اجزای کمان در برابر نور خورشید محافظت کند (Klopsteg:1987, p.36-53). به‌گواهی اسناد تاریخی، اکثر کمان‌های رایج در آسیا و از آن جمله در ایران از نوع کمان مرکّب بوده است. ابوسعید ابوالخیر، شاعر و عارف پرآوازۀ ایرانی، دربارۀ اجزای کمان مرکّب چنین سروده است:
پی در گاو است و گاو در کُهسار است
ماهی سریشمین به دریا بار است
بُز در کمر است و توژ در بلغار است
زه کردن این کمان بسی دشوار است (ص ۱۱).
🔸در این بین، نوع خاصی از کمان مرکّب وجود داشت که از نمونه‌های معمولِ این جنگ‌افزار کوتاه‌تر و کشیدن زه آن دشوارتر بود و «کمان پرتاب» نامیده می‌شد. هدف از ابداع این کمان، افکندن تیری با همین عنوان یعنی «تیر پرتاب» به دورترین نقطۀ ممکن بود (Klopsteg:1987, p.39,17). تیر پرتاب که مغولان آن را «قُواوچاق/qo'ocaq» می‌نامیدند (پلیو، ۱۳۸۳: ۶۷)، به‌تناسب اندازۀ کمان مذکور، تیری کوتاه، میان‌تهی و سبک با پیکانی بعضاً از جنس استخوان بود که پس‌از جداشدن از چله به‌کمک مزایای آیرودینامیکیِ مزبور مسافت زیادی را در هوا طی می‌کرد. عطار نیشابوری در حکایتی از
خسرونامه (ص ۳۰۲)، بدین‌شکل از سبکی این تیر یاد کرده است:
یکی صندوق را می‌دید بر آب
که می‌آمد سبک چون تیر پرتاب🔸انداختن صحیح تیر پرتاب حد اعلای مهارت کماندار را نشان می‌داد، چه علاوه‌بر نیاز به زور بازوی فراوان برای کشیدن زه، ممکن بود قبل‌از رهاسازی چله فشارِ انگشتانِ تیرانداز این تیر نازک را بشکند یا تنظیم زاویۀ پرتاب به‌درستی انجام نشده، تیر چندان دور نرود (درودباشی بیهقی: ۲۵۵، ۲۴۹).
ادامۀ یادداشت👇
/channel/mardomnameh
Читать полностью…
مردمنامه (تاریخ مردم)
02 July 2025 09:25
✅ امام‌حسین و ایران
گفتاری از حسن انصاری
برای مشاهده فیلم این سخنرانی، پیوندهای زیر را لمس کنید:
🔗 https://www.youtube.com/watch?v=gfWisliLOEI
🔗 https://aparat.com/v/hub43u5
📌 از مهم‌ترین سخنان حسن انصاری در این گفتار:
📝 ایرانی‌ها معنای عاشورا را فهمیدند؛ امام‌حسین نماد مقاومت در برابر اندیشۀ فتوحات بود. تشیع ایرانی هم بیشتر قرائتی تمدنی از دین است. اسلام مدنی است و نه اسلام سیاسی برخاسته از اندیشه خلافت.
📝 ایرانیان معنایی از اسلام را فهمیدند که متفاوت با اسلام اموی بود. ایرانیان به دنبال تسویه بودند و مخالف معنایی از اسلام بودند که یک قوم را برتر از دیگران می‌دانست.
📝 تشیع، جسم نیمه‌جان ایران را از حلقوم خلافت بیرون آورد؛ با چه وسیله‌ای؟ با نامشروع دانستن نهاد خلافت. نامشروع دانستن نهاد خلافت از نقطه نظر سیاسی به معنای عدم التزام به سامانه سیاسی ای بود که هویت های ملی را به نفع هویت جامع امت نادیده می گرفت و وحدت امت را به وحدت سامانه سیاسی خلیفه فرو می کاست. وقتی این نهاد نامشروع قلمداد شد راه برای احیای هویت ملی باز شد.
📝 ارتباط میان ایرانیت و تشیع از همان دو سه قرن اول شروع شد. در اسلام شیعی، خلافت مشروعیت نداشت و فرد می‌توانست ضمن دیندار بودن، پایبندی به طاعت خلیفه نداشته باشد.
📝 بنیاد آنچه که ما به عنوان «ایران بعد از اسلام» داریم، به آل‌بویه بازمی‌گردد. امیر آل‌بویه خود را شاهنشاه و میراث‌دار ساسانیان می‌دانست. آنان در ظاهر به خلیفه احترام می‌گذاشتند، ولی در عمل مشروعیتی برای او قائل نبودند. از نخستین کارهای آل‌بویه، احیای مراسم عزاداری عاشورا خصوصاً در بغداد بود. این عزاداری، به معنای به چالش کشیدن قدرت خلیفۀ نامشروع بود.
📝 وقتی خودآگاهی ملی از زمان آل‌بویه شروع به شکل گرفتن کرد، بستر مذهبی این خودآگاهی تشیع بود. خودآگاهی ملی ما با تعلق دینی همراه بود و تشیع، عامل مشروعیت خودآگاهی ملی بود.
📝 ایلخانان در جهت اثبات مشروعیت خود دو کار کردند: ۱- احیای مجدد سرزمین ایران و توجه به نام ملی ایران. ۲- توجه به تشیع؛ لذا اولجایتو شیعه شد. در آن زمان ابن‌تیمیه می‌گفت بجز مصر و شام، بقیۀ نواحی از جمله ایران سرزمین کفر است نه اسلام؛ چون فقط مصر و شام تحت لوای خلافت بود.
📝 تنازع ملی‌گرایی و امت‌گرایی بی‌معنی است؛ زیرا ما هویت ملی را با یک تفسیر خاص از اسلام بدست آوردیم. زبان فارسی هم شاهدی دیگر بر این مسئله است؛ ما حتی کتب فقهی را به فارسی نوشتیم.
📌 مردمنامه را در یوتیوب و آپارات دنبال کنید و با پسند و بازنشر ویدیو از ما حمایت کنید.
Читать полностью…
مردمنامه (تاریخ مردم)
01 July 2025 11:28
♦️معرفی مقالات شمارۀ ۳۰ و ۳۱ فصلنامۀ مردمنامه
نظریه و روش: پرونده‌ای دربارۀ تاریخ‌نگاری سهراب یزدانی
📕روایتگر بی‌صدایان
🖋توران طولابی، عضو هیئت‌علمی گروه تاریخ دانشگاه لرستان.
🔸این مقاله به تحلیل کارنامۀ پژوهشی سهراب یزدانی می‌پردازد و او را چهرۀ شاخصی در تاریخ‌نگاری مردم‌گرا در میان مورخان معاصر ایران می‌داند.
🔸طولابی تأکید می‌کند که سهراب یزدانی به‌درستی به تاریخ فرودستان و نقش توده‌های مردم در جنبش‌های اجتماعی معاصر توجه دارد و ریشۀ این رویکرد را در مطالعات وی در انگلستان و آشنایی‌اش با مورخان چپ‌گرا می‌داند.
🔸در ادامه، به مؤلفه‌های بارز کارنامۀ تاریخ‌نگاری یزدانی مانند روایت تاریخ از دیدگاه فرودستان، پرهیز از تعمیم‌های کلی و روشمندی تحقیق پرداخته می‌شود تا نشان دهد که یزدانی چگونه با روایتگری بی‌صدایان جایگاه خود را به‌عنوان جدی‌ترین پژوهشگر مشروطۀ ایران تثبیت کرده است.
🔸متن کامل مقاله را در فصلنامۀ مردمنامه بخوانید.
📕مردمنامه را بخوانید و به دوستان و آشنایان بشناسانید. این مهم‌ترین و مؤثرترین کمک به حرکت مردمنامه است. ماندگاری و بالندگی مردمنامه در گرو همراهی و پشتیبانی شماست.
📌برای اطلاع از روش‌های خرید شمارۀ جدید مردمنامه اینجا را ببینید.
پشتیبانی از پویش مردمنامه👇
📕
https://zarinp.al/daryoshrahmanian/channel/mardomnameh
Читать полностью…
مردمنامه (تاریخ مردم)
29 June 2025 17:54
علل و عوامل بیرونی انحطاط و عقب‌ماندگی ایران
توسعه‌ی سیاسی ایران، و به‌تبع توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی‌اش، در روزگار معاصر همواره با موانع برونی و سیاست بیگانه برخورد کرده است.
اجازه بدهید یک مقدمه‌ی کوتاه بیاوریم و یکی دو نمونه‌ی تاریخی نقل کنیم.
در اندیشیدن به مسأله‌ی بسیار پیچیده‌ی علل انحطاط و عقب‌ماندگی ایران از انحطاط‌باوری و کلان‌روایت‌ها و یکسویه‌نگری‌ها پرهیز باید کرد.
علل و عوامل مؤثر در روند ضعف و زوال و انحطاط ایران و درجازدن‌اش در وضعیت عقب‌ماندگی و توسعه‌نیافتگی پرشمار و گونه‌گون‌اند و درجات تاثیرگذاری‌شان را بایستی در یک شبکه‌ی پیچیده‌ی درهم‌تنیده‌ی تاریخمند ملاحظه و مطالعه کرد. در این راه بایستی از درغلتیدن و گرفتار شدن در دام افسانه‌‌ی علت‌العلل پرهیز کرد. رفتن در پی علت‌العلل یعنی درگیرشدن با سفسطه‌ی معروف مرغ و تخم‌مرغ که از نظر منطقی غلط است و راه بجایی نمی‌برد. رابطه‌ی علل و عوامل تأثیرگذار در همه‌ی رویدادها و پدیده‌های جهان تاریخی آدمی رابطه‌ای چندسویه و سیال و پویا و تاریخمند و پیچیده است و نه یکسویه و ثابت و ساده.
در یک ملاحظه کلی و اولیه شاید بتوان علل و عوامل انحطاط و عقب‌ماندگی ایران را در دو دسته علل و عوامل درونی و بیرونی جای داد.
تردید نیست که این دو دسته علل و عوامل رابطه‌ای دوسویه با هم داشته و بدرجات در هم و بر هم تاثیر نهاده و از هم تاثیر پذیرفته‌اند.
گذشته از رویدادهای تاریخ ایران روزگار قدیم، همچون یورش مغولان و...، در عصر جدید و با پیدایش و گسترش روند بین‌المللی شدن مناسبات و روابط ملت‌ها و دولت‌ها و کشورها و پیدایش و گسترش استعمار غربی و نظام-جهان و بویژه از اوایل روزگار قاجاریه به این‌سو به هیچ عنوان نمی‌توان نقش علل و عوامل بیرونی را نادیده گرفت یا اندک ارزیابی کرد. البته در این باره نباید چنان و چندان پیش رفت که به ورطه‌ی ذهنیت توطئه گرفتار آییم و اصل و اساس بودن علل و عوامل درونی را از یاد ببریم. راه بسیار باریک است و لغزشگاه فراوان.
در روزگار قاجاریه جایگاه ایران در نظام سیاست و اقتصاد بین‌الملل بگونه‌ای بود که قدرت‌های مسلط همسایه، یعنی روسیه و انگلیس، با توسعه‌ی ایران موافق نبودند و منافع خود را در نگاه‌داشتن ایران در وضعیت ضعف و عقب‌ماندگی می‌جستند. قدرت‌های اروپایی و آمریکا نیز پروای ایران نداشتند و نمی‌توانستند چندان تأثیری در تغییر وضعیت ایران داشته باشند. بعدها که آلمان نیرو گرفت و برای توسعه‌ی نفوذ خود در ایران اندک کوششی کرد به سد استوار روس و انگلیس برخورد کرد. قرارداد ۱۹۰۷ که به نزدیک یک‌سده واگرایی روس و انگلیس در منطقه پایان داد و آنان را به همگرایی کشاند از یک‌سو نتیجه‌ی بالاگرفتن خطر نفوذ آلمان در شرق، از جمله ایران، و از دیگرسو، و بیشتر، بر اثر نگرانی آنان- بویژه روسیه- از پیامدهای انقلاب مشروطه ایران بود.
انقلاب مشروطه ایران منافع و موقعیت آنان را به خطر افکنده بود. پیشرفت و بالندگی مشروطه‌ی نوپای ایرانی بویژه برای روسیه‌‌ی تزاری استبدادی که خود در تب و تاب انقلاب و ناآرامی می‌سوخت بسبار نگران‌کننده بود. در راه ایرانیان باید سنگ انداخت. این بود آنچه روسیه و دولت وقت انگلیس می‌خواستند. چندی بعد که پای نفت و شرکت‌نفت و منافع نفتی درمیان آمد قضیه پیچیده‌تر شد. علل و عوامل درونی و ضعف‌ها و کاستی‌هایی که ایران و ایرانی در همه‌ی ابعاد داشت و میراث قرون و اعصار بود نیز به کمک می‌آمد.و...
اگر نظری به تاریخ معاصر بیندازیم خواهیم دید که ریشه‌ی نهال تجدد و نوخواهی و توسعه‌ی ایران همواره و بارها توسط این دو لبه‌ی قیچی بریده شده است. در نهضت ملی نیز نه گروه‌های داخلی و نه نیروهای بیگانه هیچ‌یک به‌تنهایی توان و امکان این را نداشتند که طومار آن حرکت را درهم بپیچند.همسویی و پیوند ناخجسته‌ی نیروهای درونی و برونی بود که رخداد شوم کودتای ۲۸مرداد را رقم زد. و...
اوضاع ایران در چند دهه‌ی اخیر بسیار پیچیده‌تر شده است. اینجا نمی‌خواهم کلان‌روایت بسازم. نمی‌خواهم سویه‌های گوناگون موضوع را نادیده بگیرم. بنا ندارم پیچیدگی مسأله را فدای وسوسه‌ی ساده‌سازی کنم. اما در حد طرح یک فرضیه میتوانم بگویم که در یک تحلیل کلی وضعیت ایران بگونه‌ای است که برای همسایگان و پاره‌ای از کشورهای منطقه و جهان به گاو شیرده تبدیل شده است. توسعه‌ی ایران، بویژه توسعه‌ی سیاسی‌اش، به سود هیچ‌یک از قدرت‌ها و کشورهای همسایه و منطقه نیست. نه ترکیه و عربستان و نه چین و روسیه و نه اسرائیل و... خوش ندارند ایران به‌پیش برود. بویژه نمی‌خواهند توسعه‌ی سیاسی ایران را ببینند. وجود یک ایران دموکرات به سود هیچ‌یک نیست.
متأسفانه این فرضیه‌ای است که ناچاریم آن را بسیار جدی بگیریم. هرکس دغدغه‌ی ایران دارد باید آن را جدی بگیرد.
#داریوش_رحمانیان
تیرماه هزار و چهارصد و سه
/channel/hichestandr
Читать полностью…
مردمنامه (تاریخ مردم)
29 June 2025 10:31
♦️معرفی مقالات شمارۀ ۳۰ و ۳۱ فصلنامۀ مردمنامه
نظریه و روش: پرونده‌ای دربارۀ تاریخ‌نگاری سهراب یزدانی
📕سهراب یزدانی و خوانش تراژیک از تجربۀ مشروطیت
🖋جواد مرشدلو، استادیار گروه تاریخ دانشگاه تربیت‌مدرس.
🔸نویسنده در این مقاله به بررسی تاریخ‌نگاری سهراب یزدانی می‌پردازد و او را راوی اصلی اولین تجربۀ تجدد سیاسی ایران، یعنی انقلاب مشروطه، می‌داند که در آثار خود به سویه‌های انقلابی مشروطه و موانع جدی آن اشاره می‌کند.
🔸رویکرد و روش‌شناسی یزدانی در تاریخ‌نگاری مشروطه مؤلفۀ دیگری است که در این مقاله به آن پرداخته می‌شود. سهراب یزدانی با تأکید بر تاریخ سیاسی روایتی از مشروطه ارائه می‌دهد که فراتر از صرف اندیشه و ایدئولوژی به نقش توده‌های مردمی می‌پردازد. او معتقد است که با وجود محدودیت منابع می‌توان تبیین‌های کارآمد و روشمند از تاریخ معاصر ایران ارائه داد.
🔸 سهراب یزدانی تاریخ معاصر ایران را صحنۀ نمایشی تراژیک می‌داند که در آن مردم به‌عنوان قهرمانان آرمانی همواره در برابر ائتلاف نامیمون استبداد، ریاکاری و ارادۀ خارجی مستعد به خاک افتادن هستند.
🔸 متن کامل مقاله را در فصلنامۀ مردمنامه بخوانید.
📕مردمنامه را بخوانید و به دوستان و آشنایان بشناسانید. این مهم‌ترین و مؤثرترین کمک به حرکت مردمنامه است. ماندگاری و بالندگی مردمنامه در گرو همراهی و پشتیبانی شماست.
📌برای اطلاع از روش‌های خرید شمارۀ جدید مردمنامه اینجا را ببینید.
پشتیبانی از پویش مردمنامه👇
📕
https://zarinp.al/daryoshrahmanian/channel/mardomnameh
Читать полностью…
مردمنامه (تاریخ مردم)
27 June 2025 20:06
تداوم تاریخی ایران؛ ضرورتها و چالشها
با حضور:
حسین کمالی
جواد عباسی
داریوش رحمانیان
محمود فتوحی
حامد کاظم‌زاده
June 28, 02:00 EST
شنبه ۷ تیر، ساعت ۲۱:۳۰ به وقت تهران
جلسه در کلاب‌هاوس، گوگل‌میت و یوتیوب برگزار می‌شود.
برای ورود از طریق کلاب هاوس از این لینک استفاده کنید:
https://www.clubhouse.com/invite/KNpF6e6rO8By9G4r32Lao5G77dODUJn8Q23:56Sy93xxhn8qJEbXWyV2HRzjnqEFIOGa1EONm2_LKhI
برای ورود از طریق گوگل میت از این لینک استفاده کنید:
https://meet.google.com/njh-rnbb-pzr
برای ورود از طریق یوتیوب از این لینک استفاده کنید:
https://www.youtube.com/channel/UChEJTURDqHrYBAWt0MUs2EA
طرح‌واره اثر هادی حیدری
#حلقه_دیدگاه_نو
@
Читать полностью…
مردمنامه (تاریخ مردم)
23 June 2025 19:43
یک پیشنهاد به کمیته‌ی صلح نوبل
آنان‌که اهل فیلم و سینما هستند می‌دانند که در برابر جایزه‌های معتبری چون کن و اسکار و... که سالانه به برترین فیلم‌ها داده می‌شود یک جایزه هم به نام تمشک طلایی وجود دارد که، بگونه‌ای طنزآمیز، به بدترین فیلم و بدترین کارگردان و بازیگر داده می‌شود.
پیشنهاد می‌شود که کمیته‌ی جایزهی صلح نوبل نیز چنین کند و یک نشان ویژه به بزرگترین جنگ‌افروزان بدهد. جایزهی صلح نوبل تاکنون چنان و چندان که بایدوشاید نتوانسته است از جنگ‌افروزی پیش‌گیری و صلح را ترویج کند؛ شاید نشان جنگ‌افروزی در این باره تأثیرکی داشته باشد!
امیدوارم این پیشنهاد به کمیته‌ی صلح نوبل برسد و بررسی شود.
و چنانچه آن کمیته آن را نپذیرفت و عملی نکرد امیدوارم اندیشه‌گران و نهادها و انجمن‌های انسان‌دوست جهان در راه عملی‌کردن آن بکوشند.
#داریوش‌ـرحمانیان
دوم تیرماه هزار و چهارصد و چهار
/channel/dariush_rahmanian
Читать полностью…
مردمنامه (تاریخ مردم)
23 June 2025 08:17
توفان که بیاید هر ناخدایی باخدا می‌شود.
داریوش رحمانیان
/channel/hichestandr
Читать полностью…
مردمنامه (تاریخ مردم)
22 June 2025 22:21
پیش‌بینی در تاریخ
پیش‌بینی درباره‌ی رویدادهای جهان تاریخی آدمی کار بسیار دشواری‌ست. اگرچه همواره می‌توان درباره‌ی بسیاری از امور پیش‌بینی کرد؛ اما همواره پای احتمالات و رویدادهای نامنتظر و چرخش و گردش جریان عادی امور در میان است.
پیش‌بینی علمی و روشمند همواره با اما و اگر و احتیاط و نسبیت و گمانه‌زنی همراه است. تاریخ پرست از رویدادهای نامنتظر. رویدادهایی که یک‌باره و بی‌خبر در میان آمده و بسیاری از حساب‌وکتاب‌ها و نقشه‌ها و برنامه‌ها را، یا بکلی به هم ریخته و یا بدرجات تغییر داده‌اند.
در این باره بسیار می‌توان گفت و نوشت. اینجا به همین اشاره بسنده می‌کنیم و می‌گذریم.
نتیجه:
به تحلیل‌های دانایان و صاحب‌نظرانی که برپایه‌ی مطالعات عمیق سخن می‌گویند بدرجات می‌توان تکیه کرد. گزاره‌ها و تحلیل‌های اینان معمولاً با میانه‌روی همراه است و پرست از اما و اگر و شاید و باید و نمی‌دانم و کم می‌دانم و چنین گمان می‌کنم و چنان می‌پندارم و...
عوام‌فریبان و غوغاسالاران معمولاً با دهن پر و ذهن‌های تهی سخن می‌گویند و وعده و وعیدهای‌شان بی‌پایه است. اینان معمولاً پیشگویی می‌کنند و نه پیش‌بینی.
کوتاه‌سخن اینکه کسی که اندکی تاریخ خوانده و در آن غور کرده باشد به آسانی گرفتار این دسته‌ی اخیر نمی‌شود. تاریخ اگر هیچ سودی جز این نداشت شایسته بود که آن را به‌کمال ارج نهیم و قدر بدانیم. آدمی هیچ‌گاه از خواندن تاریخ و ژرف‌کاوی در آن بی‌نیاز نخواهد شد. تاریخ به ما می‌گوید که همواره بسیاری از احتمالات پیش‌بینی‌نشده وجود دارند. دانش و آگاهی تاریخی غرورزداست. بیماری توهم و پندارزدگی را درمان می‌کند. امیدهای دروغین نمی‌دهد؛ اما نمی‌گذارد که یکسره در ورطه‌ی نومیدی بیفتیم و بمانیم. نگرانی و ترس هست. امید هم هست.
تا چه بازی رخ نماید؟...
#داریوش‌ـرحمانیان
یکم تیرماه هزار و چهارصد و چهار
/channel/mardomnameh
Читать полностью…
2784