نخستین کانال شهرسازی در تلگرام Urbanity.ir گروه: @Urbanity_ir اینستا: @Urbanity.ir تلفن: 09128989801 ادمین: @AbbasRiazat https://t.me/addlist/cayls8J_a0U3YzI0 کانال واتس اپ: https://whatsapp.com/channel/0029VaHGA1LKbYMTSyQEsM1y
به دلیل جنگ ایران و اسرائیل،از همه شهرسازان و متخصصان علوم شهری دعوت می کنیم جدول SWOT موجود در لینک زیر را تکمیل نمایند. امید است با همفکری یکدیگر حداقل ما متخصصان شهرسازی و علوم شهری حتی به صورت تئوری هم که شده قدمی در افزایش امنیت شهروندان برداریم. این جدول برای مجریان و مسئولین در شهر های مختلف نیز ارسال خواهد شد.
اگر با تکنیک سوات یا SWOT هنوز آشنایی ندارید این مقاله را بخوانید.
برای تکمیل جدول لطفا فیل عوامل را " پدافند غیر عامل در شهرسازی" را انتخاب نمایید. سپس نقاط قوت و فرصت و ضعف و تهدید را برای یک موضوع خاص وارد نمایید. لطفا در هر بار تکمیل فرم، فیلد ها را در رابطه با یک موضوع وارد نمایید. لطفا فیلد پیشنهاد ها و پروژه ها را برای آن موضوع خاص تکمیل نمایید و هر یک از موارد را در یک خط وارد نمایید. به نمونه های قبلی ارسال شده دقت کنید.
برای تکمیل جدول SWOT از لینک زیر اقدام کنید :
https://urbanity.ir/swot/
لطفا این مطلب را برای اساتید و دوستان و همکاران و مسولین و مدیران شهری ارسال نمایید.
تعریف شهرسازی از دید هوش مصنوعی پس از 10 بار اصلاح و بازنگری:
[Iteration 1]
شهرسازی فرآیند طراحی و برنامهریزی شهرها برای تأمین نیازهای انسان و سازماندهی بهتر محیط زندگی شهری است. این فرآیند به مسائلی مانند مسکن، حملونقل، خدمات عمومی و فضای سبز میپردازد.
[Iteration 2]
شهرسازی، هنر و علم طراحی فضاهای شهری است که هدف آن بهبود عملکرد، کارایی و کیفیت زندگی در شهرها از طریق برنامهریزی کاربری زمین، زیرساختها و خدمات شهری میباشد.
[Iteration 3]
شهرسازی دانشی است که به شکلدهی محیط شهری از طریق تدوین سیاستها، طراحی فیزیکی و برنامهریزی کاربری زمین، حملونقل، مسکن و فضاهای عمومی میپردازد تا شرایط زندگی را بهبود بخشد.
[Iteration 4]
شهرسازی رشتهای تخصصی است که با استفاده از ابزارهای علمی، فنی و اجتماعی به تحلیل، برنامهریزی و طراحی نظاممند فضاهای شهری میپردازد تا پاسخگوی نیازهای متنوع شهروندان باشد.
[Iteration 5]
شهرسازی فرآیندی میانرشتهای است که با مشارکت علوم مهندسی، اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی به مدیریت، ساماندهی و ارتقاء کیفیت محیطهای شهری میپردازد.
[Iteration 6]
شهرسازی، علم و هنر تدوین برنامهها و سیاستهایی برای هدایت رشد شهرها، توزیع بهینه خدمات و منابع، و ایجاد هماهنگی میان عناصر کالبدی، اقتصادی و اجتماعی محیط شهری است.
[Iteration 7]
شهرسازی دانشی است که به هدایت توسعه فضایی شهرها و سکونتگاهها میپردازد و با در نظر گرفتن ملاحظات زیستمحیطی، فرهنگی، تاریخی و اقتصادی، به بهبود زندگی شهروندان کمک میکند.
[Iteration 8]
شهرسازی تلفیقی از علوم و هنرهایی است که در راستای برنامهریزی بلندمدت، طراحی کالبدی، و مدیریت تحولات شهری برای ایجاد محیطی پایدار، ایمن، کارآمد و زیبا عمل میکند.
[Iteration 9]
شهرسازی فرآیندی استراتژیک و خلاقانه است که با هدف سازماندهی بهینه فضاهای شهری، تأمین عدالت فضایی، افزایش دسترسیپذیری، و حفظ هویت اجتماعی و فرهنگی شهرها انجام میپذیرد.
و بالاخره تعریف جامع و کامل نهایی:
[Iteration 10 – Final Answer]
شهرسازی دانش، هنر و فرآیندی میانرشتهای است که با هدف طراحی، مدیریت و هدایت توسعه پایدار شهرها، به سازماندهی فضاهای شهری از منظر کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی میپردازد. این رشته با بهرهگیری از تحلیلهای علمی و مشارکت مردمی، به خلق محیطهایی میانجامد که پاسخگوی نیازهای کنونی و آینده شهروندان بوده و در عین حال هویت، پویایی و عدالت فضایی را حفظ میکند.
@UrbanityChannel
Urbanity.ir
شار از قرن 4 تا قرن 7 هجری قمری
ساخت و بافت شار از قرن چهارم تا قرن هفتم هجری قمری (قرن۱۱ تا ۱۴ میلادی)
روایت ساخت و تحول شار، از آزادی اندیشه تا قدرت مطلق
درست زمانی که خورشید قرن چهارم هجری قمری (برابر با قرن یازدهم میلادی) بر آسمان ایران درخشیدن گرفت، ایران در حال تجربهی یکی از مهمترین دورههای شکوفایی فکری، فرهنگی و شهری خود بود. انگار نفس تازهای به روح شهرها دمیده شده بود، و این تازهنَفَس نه از سمت بغدادِ عباسی، بلکه از دل خود ایران میآمد.
شار از قرن 4 تا قرن 7 هجری قمری
در آن روزگار، اندیشهی استقلال – هم سیاسی، هم مذهبی – آرامآرام جای خود را در میان نخبگان باز میکرد. نخستین نشانههای این دگرگونی، در خطهی ری پدیدار شد؛ جایی که دولت آل زیار، پایهگذار آرمانخواهی بومی بود. این حرکت، با روی کار آمدن آل بویه، به اوج خود رسید. دولت بوییان نهتنها مذهب شیعه را در برابر تفکر غالب عباسی برجسته کرد، بلکه سنتهای ایرانی فراموششده را هم بازآفرینی کرد.
در چنین فضایی، شهر یا «شار» دیگر فقط مکانی فیزیکی نبود؛ جانی تازه یافته بود. «شار» مکانی شد برای همه: عالم و هنرمند، روحانی و صنعتگر، بینیاز و بینوا. مسجد و مدرسه در دل شهرها جان گرفتند. هر مذهب و مکتبی، برای خود فضایی یافت؛ نه برای درگیری، که برای بحث، گفتگو و رقابت سالم. آزادی اندیشه، پرچم برافراشتهی این عصر بود.
انجمنهای صنفی که ریشهشان به قرن سوم هجری میرسید، در قرن چهارم به شکوفایی رسیدند. هزاران تن از مردمان شهری و روستایی، در پیشههای گوناگون مشغول شدند. صنوف بر اساس حرفهها سازماندهی شدند، اما برخلاف اروپا که گیلدها مستقل و خودمختار بودند، در ایران اسلامی دولت هم در این سازماندهی نقش داشت. این انجمنها تحت نظارت دقیق دولت و دیوان حسبه فعالیت میکردند. دولت نه دشمن اصناف، بلکه همراه و در هم تنیده با بازار بود؛ خودش بزرگترین صنعتگر و بازرگان به شمار میرفت.
اما مهمترین ویژگی این دوره، وحدت اجتماعی و اقتصادی کار بود. در این شار، همه اقشار، حتی صنوفی مثل گدایان و رقاصان، سهمی داشتند. دولت آل بویه با بهرهگیری از میراث سامانی و سنتهای ایرانی، نظم نوینی را بنیان گذاشت که پایهگذار نوعی شهرگرایی متفاوت شد.
در این دوره است که شهرهایی همچون ری، نیشابور، اصفهان، شیراز، جرجان و طوس شکوفا شدند و حتی گاه رقیب بغداد بودند. یکی از نمونههای درخشان این شهرسازی، شهر فناگرد خسرو بود؛ شهری شطرنجیشکل با بازارها و محلات باشکوه که به دستور عضدالدوله ساخته شد، هرچند بعدها به دست فراموشی سپرده شد.
در شهرهای این دوره، محلات بدون هیچ برتری نژادی، مذهبی یا قومی پیرامون میدان مرکزی و بازار شکل میگرفتند. این همسطحی و همزیستی، در تاریخ شهرسازی ایران، جلوهای استثنایی دارد. درست مانند سبک معماری رازی که خاص و تکرارنشدنی بود.
بدینترتیب، قرن چهارم هجری قمری نهتنها نقطه عطفی در تاریخ سیاسی ایران، بلکه نقطهای طلایی در تاریخ شهرسازی، فرهنگ، اندیشه و همزیستی اقوام و اصناف گوناگون در دل شار ایرانی به شمار میآید.
https://urbanity.ir/shar-from-the-4th-to-the-7th-century-ah/
@UrbanityChannel
ساخت و سازمان شهر از قرن یکم هجری تا قرن چهارم هجری (۷ تا ۱۱ میلادی)
در روزگاری دور، پس از ظهور اسلام، دولت اسلامی نوپایی شکل گرفت. در آغاز، این دولت بیشتر بر پایه مفاهیم دینی و سنتی اداره میشد. اما با گذر زمان و بهویژه با قدرت گرفتن عباسیان و فروپاشی حکومت امویان، اتفاقی مهم رخ داد: تولد یک امپراطوری اسلامی متمرکز. عباسیان با تکیه بر تجربه دیوانسالاران و جنگاوران ایرانی، ساختار حکومتی پیچیدهتری را بنا نهادند؛ ساختاری که یادآور شکوه حکومت ساسانیان پیش از اسلام بود.
ساخت و سازمان شهر از قرن یکم هجری تا قرن چهارم هجری
حکومت عباسی نهتنها بر اساس دین، بلکه با بهرهگیری از سازمانهای اداری منظم و پیچیدهای اداره میشد. دیوانها (وزارتخانهها) در همه عرصههای زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم نفوذ کردند. این حکومت در عمل، مانند دولتهای کهن ایرانی، تمام ابزار تولید از زمینهای کشاورزی تا کارگاههای صنعتی و بازارها را در اختیار گرفت و به صورت دیوانی و سازمانیافته اداره کرد.
دولت عباسی با ایجاد نهادهایی چون دیوان وزارت، دیوان قضا، دیوان شرطه (نیروی انتظامی)، دیوان استیفا (مالیات و دارایی) و حتی دیوان برید (پست و ارتباطات)، ساختاری همهجانبه پدید آورد. این دیوانها بیشتر از الگوهای ساسانی الهام گرفته شده بودند، اما با رنگ و لعاب شریعت اسلامی تطبیق یافته بودند.
شهر، آینهای از دیوان
این ساختار دیوانی، شهرها را نیز دگرگون ساخت. شهر دیگر فقط محل سکونت نبود؛ بلکه به پایگاهی برای اداره، تولید و زندگی اجتماعی تبدیل شد. دیوانیان، نظامیان، و اشراف، در شهرها مستقر میشدند و در تعامل با اقشار مختلف جامعه شهری، روستایی و ایلی، نوعی وحدت اقتصادی و اجتماعی پدید میآمد. مردم، مالیات و خراج خود را به صورت جمعی به دولت میپرداختند؛ درست مانند سنتهای دیرینه ایرانی.
در این دوره، شهرها نقشی فراتر از یک فضای فیزیکی داشتند. آنها نماد نظام حکومتی بودند و روابط پیچیده میان حکومت مرکزی و نهادهای محلی در قالب فضای شهری بازتاب مییافت. شهر به نوعی به مرکز منطقهای تبدیل میشد که نفوذ و اقتدار سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را در محدودهای گسترده اعمال میکرد.
بغداد؛ الگویی نو با ریشههای کهن
شاهکار عباسیان در این مسیر، شهر بغداد بود؛ شهری که به دستور خلیفه منصور طراحی و ساخته شد. بغداد به صورت دایرهای شکل در کنار رود دجله بنیان گذاشته شد و چهار دروازه عظیم داشت که به چهار مسیر اصلی ارتباطی باز میشدند. در مرکز شهر، کاخ خلیفه و مسجد جامع جای گرفته بودند؛ نشانی از اقتدار دینی و سیاسی.
در اطراف میدان اصلی، خانههای امرا، وزرا و دیوانیان قرار داشت و محلات شهری به اقوام، قبایل و اصناف گوناگون اختصاص داده شده بود. برای هر محله بازار، مسجد و حمام ساخته شده بود. بازار شهر چنان بزرگ و سازمانیافته بود که هر صنف و حرفه، محل مشخصی برای فعالیت داشت.
در واقع بغداد، نمونهای کامل از شهر قدرت، شهر دیوان، و شهر بازار بود. ساختار فضایی آن، بازآفرینی الگوهای قدیمی شهری مانند کهندژ (محل حاکم و دیوان)، شارستان (شهر درونی برای خواص) و ربض (مناطق مردمی و اصناف) بود که حالا با ساختاری تازه و اسلامی، تجدید حیات یافته بودند.
خودمختاری در دل تمرکز
در همین دوران، یک اصل بسیار مهم و کهن از دل تاریخ دوباره زنده شد: خودمختاری محلی در دل حکومت مرکزی. هرچند شهرها و مناطق مختلف زیر نظر خلیفه بودند، اما درون خود استقلال سیاسی و اقتصادی نسبی داشتند. این اصل، زمینهساز شکلگیری حکومتهای منطقهای مانند طاهریان در خراسان، صفاریان در سیستان و سامانیان در ماوراءالنهر شد؛ حکومتهایی که با وجود تبعیت از خلافت عباسی، خود مختار بودند.
ویژگی مهم این ساختار، اداره حکومت از طریق کارگزاران دیوانی و با تکیه بر مالکیت عمومی دولت بر زمین، آب و منابع ثروت بود؛ الگویی که ریشه در سنتهای کهن ایرانی داشت و حالا با شریعت اسلامی سازگار شده بود.
https://urbanity.ir/the-construction-and-organization-of-the-city-from-the-1st-century-ah-to-the-4th-century-ah/
@UrbanityChannel
شهر نشینی، شهرگرایی و شهر سازی در دوران متقدم اسلامی
در آغاز تمدن اسلامی، همه چیز از یک شهر شروع شد. شهری در دل سرزمین خشک و گرم حجاز که نهفقط خانه پیامبر اسلام بود، بلکه زادگاه اندیشهای تازه نیز محسوب میشد. اندیشهای که با خود نگاهی متفاوت به شهر و شهرنشینی آورد. هنوز زمان زیادی از ظهور اسلام نگذشته بود که مسلمانان از مرزهای حجاز بیرون زدند و در دل دنیای گستردهتر، اولین شهر جدید خود را در کوفه ساختند؛ شهری که دیگر فقط محل زندگی نبود، بلکه نماد یک جهانبینی نوین اسلامی بود.
دولت اسلامی که تازه شکل گرفته بود، به خوبی فهمیده بود که شهر، قلب تپنده قدرت است. پس در همه دورههای پس از آن، ساخت، بازسازی، و سازماندهی شهرها جزو مهمترین برنامههای آنها قرار گرفت. بهویژه در دوران اولیه فتوحات اسلامی که سرزمینهای گستردهای از ایران، روم و بیزانس فتح شدند، سیاستی مشخص در مورد شهرسازی تدوین شد؛ سیاستی که به دو دسته شهر بیشتر توجه میکرد:
دسته اول، شهرهای قدیمی
این شهرها، همانهایی بودند که با جنگ یا صلح به دست مسلمانان افتاده بودند. دولت اسلامی، بدون آنکه ساختار کلی آنها را ویران کند، دست به بازسازی و اصلاح زد. مسجد جامع به شهر افزوده میشد، گاهی مرکز قدرت به نقطهای دیگر منتقل میشد، و رفتهرفته حالوهوای اسلامی در رگهای این شهرهای کهن جریان مییافت.
اما نکته مهمتر آن بود که تمرکز دولت اسلامی دیگر روی "شارستان" یا همان هسته اصلی کهن شهرها نبود. بلکه به منطقه بیرونی شهر – یعنی «ربض» – توجه ویژهای نشان داد. «ربض» جای مردم عادی، بازرگانان و صنوف بود. دولت اسلامی با جان دادن دوباره به این بخش، نهتنها شهر را گسترش داد، بلکه قدرت اجتماعی تازهای پدید آورد. نمونههای این سیاست را میتوان در بازسازی شهرهایی چون ری، اصفهان و نیشابور دید.
دسته دوم، شهرهای نوبنیاد
برخلاف دسته اول، این شهرها از ابتدا با نیت و نقشه ساخته میشدند. اغلب آنها پایگاههای نظامی بودند، ساختهشده برای اسکان سپاهیان مسلمان و مراقبت از مسیرهای ارتباطی و کنترل مناطق فتحشده. کوفه و بصره نمونههایی از این شهرها هستند.
گاهی هدف از ساخت این شهرهای جدید، ضعیفکردن قدرت شهرهای قدیمی هم بود. مثلاً، در نیشابور، عبدالله بن طاهر، والی شهر، وقتی دید سپاهیانش مردم را اذیت میکنند، دستور ساخت قصری در ناحیهای به نام «شادیاخ» را داد و گفت هر سربازی در شهر قدیم بخوابد، خون و مالش حلال است! سپس سپاهیان را به اطراف قصرش کوچ داد. شهری تازه شکل گرفت و با گذشت زمان، شهر قدیم ویران شد و نیشابور جدید بر پایه همان باغ عبدالله بهوجود آمد.
این سیاست چند هدف را دنبال میکرد: از یکسو حضور ارتش در کنار مردم میتوانست خطر شورشها را خنثی کند و از سوی دیگر دوری نظامیان از بافت اصلی شهر، از آزار مردم جلوگیری میکرد. همچنین، شهر جدید با ارتباط مستقیم با تودههای فرودست، محبوبیت بیشتری برای دولت اسلامی به ارمغان میآورد.
دو نوع دیگر از شهرها نیز در این دوران پدید آمدند:
شهرهای قدرت و آرمان: این شهرها نماد حکومتهای مقتدر بودند. شهرهایی مانند بغداد، سامره، و فاس تنها محل سکونت نبودند، بلکه مظهر شکوه دینی، سیاسی و فرهنگی خلافتهای وقت محسوب میشدند.
شهرهای ایمان و شهادت: برخلاف دسته بالا، این شهرها بیشتر توسط مردم، بهویژه شیعیان، پیرامون مرقدها و زیارتگاهها شکل گرفتند. قم، مشهد، و کربلا از این دستهاند. این شهرها نهتنها به مرکز اعتقادی مردم تبدیل شدند، بلکه نوعی قدرت مردمی در برابر حکومت رسمی نیز بهشمار میرفتند. برای همین هم بارها با مخالفت، تخریب، و بیتوجهی از سوی حکومتها مواجه شدند.
عصر طلایی شهرنشینی
اما نقطه اوج این روند، از اواخر قرن دوم هجری و اوایل قرن سوم آغاز شد. امپراطوری اسلامی در این دوران به ثبات نسبی رسید و دولتهای محلی قدرتمندی در مناطق مختلف شکل گرفتند. با رونق تجارت، علم، هنر، و صنعت، شهرهایی عظیم با جمعیت دهها هزار نفر ساخته شدند. شهرهایی چون نیشابور، ری، اصفهان، شیراز و سیراف به مراکز تمدنی بزرگی تبدیل شدند که در آن زمان حتی بسیاری از شهرهای اروپایی توان رقابت با آنها را نداشتند.
اما این شکوفایی دیری نپایید. در قرن هفتم هجری، حمله مغولها به سرزمینهای اسلامی، پایانی ویرانگر بر این دوران طلایی شهرسازی بود. شهرها یکی پس از دیگری سقوط کردند، کتابخانهها سوختند، بازارها غارت شدند و تمدنی هفتصد ساله، برای مدتی طولانی خاموش گشت.
سوالات چهارگزینهای با پاسخ
اولین شهر نوبنیاد اسلامی خارج از حجاز کدام بود؟
الف) بغداد
ب) کوفه
ج) نیشابور
د) فاس
ویژگی اصلی سیاست دولت اسلامی در برخورد با شهرهای قدیمی چه بود؟
الف) تخریب کامل شهرهای پیشین
ب) نوسازی شارستان
ج) توسعه ربض و تقویت آن
د) محدود کردن مسجد جامع
تحول مسجد در شهر اسلامی (نمودار درختی)
مسجد و شهر در اسلام
│
├── معیار شهر بودن در اسلام:
│ └── وجود مسجد جامع (نماز جمعه + اداره امور مردم)
│
├── دوره اول: صدر اسلام (مدینه)
│ ├── الگو: مسجدالنبی
│ ├── ساده، بیتجمل
│ ├── در مرکز شهر
│ └── کارکرد: عبادی + سیاسی + اجتماعی + آموزشی
│
├── دوره دوم: امویان
│ ├── ظهور دارالاماره (حکومت کنار مسجد)
│ ├── معماری توسعه یافت
│ └── فاصله دین رسمی با مردم
│
├── دوره سوم: عباسیان
│ ├── نفوذ فرهنگ ایرانی
│ ├── جدایی مسجد از حکومت
│ ├── مسجد از مرکز شهر فاصله گرفت
│ ├── معماری پرشکوهتر شد
│ └── مذهب شیعه تقویت شد
│
├── دوره چهارم: حکومتهای محلی
│ ├── قدرتهای محلی بیشتر از عباسیان
│ ├── ساخت مساجد برای نمایش قدرت
│ ├── تقسیم شهر به محلات با مسجدهای محلی
│ ├── تولد مدارس اسلامی بزرگ (الازهر، نظامیه...)
│ ├── مقاومت روحانیون در برابر حکومت
│ └── تغییر معیار شهر بودن (مسجد تنها عامل نیست)
@UrbanityChannel
عوامل مشخصه شهر در دوره اسلامی
بهتره این مطلب را به صورت یک داستان به خاطر بسپارید. در دل تاریخ پرماجرای تمدن اسلامی، قصهای نهفته است که چون داستانی پرکشش، جان میگیرد و در ذهن دانشجویان خانه میکند. این قصه از شهری میگوید که هویت خود را نه فقط در کوچهها و خانههایش، بلکه در سینهی مسجد جامعش مییابد...
روزی روزگاری، در طلوع دولت اسلام، شهری زاده شد نه از سنگ و خشت، بلکه از ایمان و اجتماع. نام این شهر هنوز بر زبان نیامده بود که اولین نشانهاش بر خاک نقش بست: مسجد. نه مسجدی معمولی، بلکه «مسجد جامع»؛ جایی که نه تنها اذان بر آسمانش طنین میانداخت، بلکه سیاست و اجتماع در آن نَفَس میکشید.
دور اول: ساده، بیپیرایه، پرشکوه در معنا
در نخستین روزهای اسلام، مسجد همچون دلی تپنده در قلب شهر بود. هیچ زرق و برقی نداشت. همانند "مسجد النبی" با ستونهایی از چوب و سقفی از برگ درخت خرما. اما نقش آن؟ تعیینکننده! در صحن همین مسجد بود که پیامبر دستورات را اعلام میکرد، قضاوت میکرد، و امت مسلمان را گرد هم میآورد. هر جا که مسلمانان وارد میشدند، نخست مسجد میساختند یا کلیسا و آتشگاهی را به مسجد بدل میکردند. با برپایی مسجد جامع، نقطهای بر نقشه، از سکونتگاه به شهر ارتقا مییافت. مسجد، اعلام حضور دولت اسلامی بود.
دور دوم: شکوفایی امویان – قدرت در کنار عبادت
سپس، در دوره بنیامیه، شهر و مسجد رنگی تازه به خود گرفتند. حالا در کنار مسجد، دارالاماره قد برمیافراشت. حکومت و مسجد در کنار هم، گاه حتی از طریق راهرویی سرپوشیده به هم متصل بودند. این نزدیکی، پیام داشت: مسجد هنوز قلب جامعه است، اما دولت در حال بزرگ شدن است. بازار در کنار مسجد مینشست و شهرها بر اساس موقعیت سیاسیشان شروع به تغییر بافت و ساختار کردند. اولین مدارس نیز در کنار مساجد بنا شدند. این یعنی اولین نشانهها از تفکیک مذهبی مردمی و مذهب رسمی حکومت.
دور سوم: عباسیان – جدایی دین و دولت
با قدرت گرفتن عباسیان، قصه شهرها و مساجد وارد فصل تازهای شد. خلفای عباسی که به ایران تمایل داشتند، الگویی جدید را پیش روی جامعه اسلامی گذاشتند. دیگر مسجد و حکومت دست در دست نبودند. مسجد از دارالاماره جدا شد. دولت رنگی ساسانی به خود گرفت و سلطنت و دیوانسالاری را بر دین ترجیح داد. در عوض، مسجد جامع به محل تجمع مردم تبدیل شد، مکانی مستقل از حکومت، و حتی محملی برای اعتراض. مسجد حالا صدای مردم بود، نه قدرت.
دور چهارم: عصر دولتهای محلی – شکوه بیرون، اعتراض درون
با فروپاشی تمرکز قدرت، حکومتهای محلی سربرآوردند و مسجد تبدیل به نمادی از رقابت و خودنمایی شد. دیگر مسجد فقط برای عبادت نبود؛ معماریهای باشکوه، گنبدهای عظیم، و منارههایی که از دور دیده میشدند، نشاندهنده عظمت حکومتی بودند که آن را ساخته بود. اما در درون این دیوارهای عظیم، علمای دینی در مدارس همجوار به تربیت نیروهایی میپرداختند که گاه شمشیر مقابله با همان حکومت را در ذهن میپروراندند. دیگر شهر، صرف داشتن مسجد جامع شهر نمیشد. مسجد بود، اما دولت اسلامی پشت آن نبود.
از الازهر قاهره تا الزیتونه تونس و نظامیههای ایران، مساجد و مدارس، زمین تفکر شدند؛ جایگاه تفسیرهای گوناگون از دین و شریعت، سنگرهایی برای مشروعیت یا مبارزه با قدرت.
و اینگونه است که مسجد، نه تنها نقش دینی، که نقشی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی به دوش میکشد؛ از نشانه تولد شهر، تا آینه تمامنمای دولت اسلامی. هر دوره، چهرهاش را دگرگون میسازد، اما جوهرهاش باقی میماند: مسجد، قلب تپندهی شهر اسلامی.
و تو دانشجو، اگر روزی نام شهری در تاریخ شنیدی، پیش از آنکه بپرسی کاخهایش کجا بوده، بپرس مسجد جامعش کجا ایستاده بوده؟
داستان شهر و مسجد: قصهای از دل تاریخ اسلامی
تصور کن در دل کویر یا کنار رودخانهای بزرگ، گروهی از مردم جمع شدهاند تا شهری تازه بنا کنند. اما سؤال مهم این است: از کجا بفهمیم این مکان "شهر" شده؟
در روزگاران اولیه اسلام، این سوال پاسخ سادهای داشت:
«آیا آنجا مسجد جامع دارد یا نه؟»
مسجد جامع فقط یک مکان برای نماز نبود.
بلکه قلب تپنده شهر اسلامی بود. جایی که نماز جمعه برگزار میشد، مردم دور هم جمع میشدند، رهبر سخن میگفت، تصمیمهای مهم گرفته میشد، و حتی کارگزاران خلع یا نصب میشدند.
حتی اگر شهری کلیسا، معبد یا آتشکده داشت، با ورود مسلمانان، آن مکان تبدیل به مسجد جامع میشد و تازه از آن لحظه به بعد، آن مکان «شهر» تلقی میگردید.
حالا بیایید با هم قدمبهقدم در تاریخ پیش برویم و ببینیم که مسجدها چگونه تغییر کردند...
دوره اول: مسجد ساده و صمیمی (صدر اسلام)
در آغاز، مسجد مثل خانهای بزرگ و ساده بود.
الگوی آن، مسجدالنبی در مدینه بود.
دیوارهای گلی، سقف نخل، بیتجمل و بیزرق و برق.
در وسط میدان اصلی شهر ساخته میشد، درست مثل میدانهای مهم روم و ایران باستان.
الف) شهر تجاری
ب) قلعه حکومتی
ج) مرکز مذهبی
د) شهر مسکونی
پاسخ: ب
۲. کدام ویژگی شهرهای بینالنهرین در هگمتانه وجود نداشت؟
الف) دیوارهای دفاعی
ب) تمرکز حول معبد
ج) سیستم مدیریتی
د) موقعیت استراتژیک
پاسخ: ب
ب) تشریحی:
۱. چرا هگمتانه را میتوان نماد “وحدت سه جامعه” در دوره ماد دانست؟
پاسخ:
زیرا این شهر به عنوان نقطه اتصال جامعه عشایری، روستایی و حکومتی طراحی شد و نام آن (“مکان جمع شدن”) به این مفهوم اشاره دارد.
۲. تفاوت اصلی شهرهای مادی با شهرهای بینالنهرین را توضیح دهید.
پاسخ:
شهرهای بینالنهرین حول معابد (شهر-معبد) شکل میگرفتند، در حالی که شهرهای مادی قلعههای حکومتی (شهر-قدرت) بودند که کارکرد دفاعی و سیاسی داشتند.
@UrbanityChannel
https://urbanity.ir/urbanization-urbanism-and-urban-planning-before-islam/
نکات امتحانی فصل اول کتاب “از شار تا شهر” برای دانشجویان شهرسازی
(به صورت خلاصه شده، طبقه بندی شده و همراه با نکات کلیدی و سوالات امتحانی)
شهر نشینی، شهرگرایی و شهرسازی قبل از اسلام
۱. مفهوم فضا و نقش انسان در معنا بخشیدن به آن
فضا به خودی خود هیچ ویژگی خاصی ندارد، اما وقتی انسان در آن فعالیت میکند، به آن معنای نمادین میبخشد.
مثال: یک زمین خالی فقط یک مکان است، اما وقتی در آن بازار بسازیم، به فضایی زنده و اجتماعی تبدیل میشود.
نکته کلیدی:
فضا مانند یک بوم سفید است که انسان با رفتارها و فعالیتهایش آن را رنگ میزند.
۲. چرا باید تاریخ شهر را مطالعه کنیم؟
برای فهم شهر امروز، باید بدانیم شهر در گذشته چگونه شکل گرفته و چرا تغییر کرده است.
دو نکته مهم در مطالعه تاریخی شهر:
۱. شرایط عمومی (مثل جغرافیا یا دوره تاریخی).
۲. شرایط خاص (مثل سبک حکومتی یا فرهنگ محلی).
مثال از کتاب:
شهر اصفهان در دوره صفویه به دلیل شرایط خاص (حکومت متمرکز و اقتصاد قوی) به اوج رسید، اما در دوره قاجار به دلیل تغییر شرایط (ضعف حکومت) افول کرد.
۳. سه عامل اصلی شکلدهنده شهر
۱. جهانبینی (فرهنگ و عقاید):
مثلاً شهرهای اسلامی حول مسجد و بازار ساخته میشدند.
۲. اقتصاد (معیشت و تجارت):
شهرهای بندری مثل بوشهر به دلیل تجارت دریایی رشد کردند.
۳. محیط طبیعی (آبوهوا و جغرافیا):
شهرهای یزد با بادگیرها سازگار با اقلیم گرم و خشک هستند.
نکته امتحانی:
غفلت از هر یک از این عوامل باعث تحلیل نادرست از شهر میشود.
۴. دورههای تاریخی شهر در ایران
۱. شهرهای قبل از اسلام:
سبک پارسی (هخامنشی): شهرهای تشریفاتی مثل تخت جمشید.
سبک پارتی (اشکانی-ساسانی): شهرهای دفاعی مثل فیروزآباد.
۲. شهرهای بعد از اسلام:
سبک خراسانی (قرون اولیه اسلامی): شهرهای ساده و کاربردی.
سبک اصفهانی (صفویه): شهرهای زیبا و برنامهریزیشده مثل اصفهان.
۳. شهرهای معاصر:
تأثیر صنعت و غرب، مثل تهران دوره پهلوی.
مقایسه کلیدی:
شهرهای قدیم ارگانیک و رشد تدریجی داشتند، اما شهرهای جدید طرحریزی شده هستند.
۵. پرسشهای مروری
الف) تستی:
۱. کدام عامل در شکلگیری شهرهای کویری ایران مؤثرتر بود؟
الف) اقتصاد
ب) اقلیم
ج) سیاست
د) مهاجرت
پاسخ: ب
۲. سبک معماری دوره صفویه چه نام دارد؟
الف) پارتی
ب) خراسانی
ج) اصفهانی
د) آذری
پاسخ: ج
ب) تشریحی:
۱. چرا مطالعه تاریخ شهر برای برنامهریزی شهری امروز مهم است؟
پاسخ:
زیرا شهر محصول تداوم تاریخی است. فهم گذشته به ما کمک میکند اشتباهات گذشته را تکرار نکنیم (مثل نادیده گرفتن اقلیم در ساختوسازهای امروز).
۲. تأثیر جهانبینی اسلامی بر سازمان فضایی شهرهای تاریخی را توضیح دهید.
پاسخ:
در شهرهای اسلامی، مسجد قلب شهر بود و بازارها حول آن شکل میگرفتند. محلهها نیز بر اساس همبستگی اجتماعی (مثل محله زرگرها) سازماندهی میشدند.
۶. جمعبندی به زبان ساده
شهر مثل یک موجود زنده است: تولد، رشد و تغییر دارد.
برای فهم شهر، باید تاریخ، فرهنگ، اقتصاد و محیط آن را با هم دید.
شهرسازی موفق ترکیبی از آموزههای گذشته و نیازهای امروز است.
https://urbanity.ir/urbanization-urbanism-and-urban-planning-before-islam/
آموزش ضبط فیلم از اسپات پلیر
فیلم هایی که خودتون خرید کرده اید و در حال مشاهده روی رایانه هستید را ضبط کنید تا بتوانید بعدا مرور کنید.
همانطور که میدانید آموزشگاه ها و اساتید برای قفل گذاری فیلم های آموزشی خودشون اکثرا از قفل گذار هایی مانند اسپات پلیر و برنامه های مشابه استفاده میکنند و برای نگهداری این فیلم ها روی سرور اسپات پلیر مجبور هستند هزینه ماهیانه بپردازند. حال اگر آموزشگاه به هر دلیل تعطیل شود و یا استادی هزینه ماهیانه قفل گذاری را نپردازد و یا فیلم ها دارای محدودیت زمانی باشند و شما فرصت نکنید فیلم های آموزشی را مشاهده کنید، عملا آموزش ها را از دست داده اید. ما برای حل این مشکل راهکاری ارائه دادیم که میتوانید فیلم های آموزشی خودتان را ضبط کنید و در هر دستگاهی مشاهده کنید.
برای مشاهده و دریافت این آموزش خاص در گوگل جلمه [ضبط از اسپات پلیر] را جستجو کنید و روی لینک سایت بهترینش کجاست کلیک کنید.
و یا به سایت زیر مراجعه کنید:
https://behtarineshkojast.ir/product/spot-player-hack/
#اسپات_پلیر #قفل #قفل_فیلم #هک #spotplayer #قفل_گذاری_فیلم
ترفند آموزش ضبط از روی اسپات پلیر و سایر قفل گذار های فیلم از روی رایانه شما
https://behtarineshkojast.ir/product/spot-player-hack/
فرارسیدن نوروز را به همه شهرسازان و اعضای انجمن شهرسازی ایران تبریک می گوییم.
انجمن شهرسازی ایران
Urbanity.ir
@UrbanityChannel
✅✅ فرصت شغلی ویژه برای پژوهشگران شهرساز و معمار✅✅
با سلام و احترام
اگر در حوزه پژوهش و نگارش مقالات علمی توانمند هستید، این فرصت ویژه را از دست ندهید!
ویژگیهای مورد نیاز:
✅ مسلط به روش تحقیق و پژوهش با سابقه چاپ مقالات ISI (لطفاً عنوان مقالات چاپشده خود را ذکر کنید).
✅ تسلط کامل به زبان انگلیسی(توانایی ترجمه و استخراج مقالات و متون از مقالات انگلیسی زبان)
✅ تحصیلات مرتبط در رشتههای معماری، شهرسازی یا حوزههای مرتبط
تعهدات و وظایف:
✍️ نگارش و استخراج مقالات مروری (Review paper) به زبان انگلیسی
📑 استخراج مقالات ISI، Scopus و WOS از دادههای موجود
📌 ویرایش و اصلاح مقالات بازگشتی از مجلات بر اساس کامنتهای داوران
📤 ارسال مقالات به مجلات معتبر و پیگیری فرآیند چاپ
شرایط همکاری:
🔹 شروع همکاری بهصورت فوری
🔹 حقوق ماهیانه حداقل ۱۰ میلیون تومان تا ۲۰ ملیون تومان (با امکان افزایش در صورت رضایت طرفین)
🔹 دورکاری و انعطافپذیری در زمان کار ، کار میتواند پروژه ای پیش هم برود و توافق قیمت صورت بگیرد
📌 اگر تواناییهای لازم را دارید و به دنبال یک فرصت جذاب و حرفهای هستید، رزومه و سوابق خود را از طریق فرم زیر برای ما ارسال کنید
https://urbanity.ir/6284
و یا به واتساپ شماره زیر ارسال کنید:
📞 09352446284
ابراهیمی فرد
با آرزوی موفقیت و همکاری موثر 🌟
معرفی کانال ها و گروه ها و اپ تخصصی شهرسازی :
🏙کانال انجمن شهرسازی ایران:
کانال Urbanity را همه شهرسازان ایران و جهان می شناسند زیرا از وقتی تلگرام امکان داشتن کانال را اضافه کرد، اولین کانال تخصصی شهرسازی در تلگرام می باشد.
@UrbanityChannel
👥گروه انجمن شهرسازی ایران:
گروه تخصصی انجمن شهرسازی ایران یکی از بهترین و معرف ترین و پرمخاطب ترین گروه های تخصصی شهرسازی در ایران می باشد.
@Urbanity_ir
📱اپلیکیشن شهرساز:
امکانات جالبی در این اپ وجود دارد. یکی از این امکانات رباتی است که اخبار شهرسازی را از سایت های ایرانی و خارجی استخراج می کند و به زبان فارسی ترجمه و در سایت نمایش می دهد. اینطوری شما همیشه به روز خواهید بود. همچنین امکان ثبت آگهی و .. هم خواهید داشت. یک موتور جستجوی قوی هم روی آن هست که هر مطلب در زمینه شهرسازی جستجو کنید از همه کانال های تلگرام و سایت های ایرانی و خارجی براتون مطلب ارائه می دهد. اپلیکیشن را از لینک زیر دانلود ومجوز های لازم برای نصب را بدهید.
https://urbanity.ir/ap
🌐سایت انجمن شهرسازی ایران:
سایت اربنیتی نیز اولین سایت تخصصی شهرسازی در ایران است با بیش از 23 سال سابقه و بیش از 100 هزار عضو . اگر در رشته شهرسازی و معماریو عمران و جغرافیا و سایر علوم شهری فعالیت دارید حتما عضو سایت اربنیتی باشید و اپ شهرساز را روی گوشی اندروید خود نصب کنید تا از طریق نوتیفیکیشن ها همیشه به روز باشید.
Urbanity.ir
❤️لیست آموزش های ما:
▪️ آموزش CityEngine کاربردی در شهرسازی
▪️آموزش بافت فرسوده کاربردی در شهرسازی
▪️آموزش برنامه نویسی پایتون مقدماتی برای شهرسازان
▪️آموزش مقدماتی و پیشرفته space syntax کاربردی در شهرسازی
▪️فیلم آموزش GIS کاربردی در شهرسازی
▪️کارگاه جداشدگی یا جدایی گزینی شهری +نرم افزار تحلیلگر جداشدگی Geo-Segregation Analyzer
دوره آموزش نرمافزار SPSS ویژه معماران و شهرسازان
دوره آموزشی تهیه طرح توجیهی و انجام مطالعات امکان سنجی پروژههای شهرسازی
آموزش طرح هادی روستایی + GIS برای ورود به بازار کار
لینک کل آموزش ها :
https://urbanity.ir/shop
🚀 با Urbanity یه قدم جلو تر از همه باش!!
⚡️6 تا هوش مصنوعی عالی اما رایگان:
1️⃣ Deepseek
چت بات هوشمند رایگان! 🗣️
لینک👇:
chat.deepseek.com
2️⃣ Mapify
ابزار یادگیری رایگان برای ساخت تصویر ذهنی از هر چیزی! 📚💡
لینک👇:
mapify.so
3️⃣ Kling AI
جادوگر ویدیو رایگان! 🎬✨
لینک👇:
klingai.com
4️⃣ PicLumen
تصویرساز رایگان! 🎨🖼️
لینک👇:
piclumen.com
5️⃣ TurboScribe
تبدیل صوت به متن رایگان! 📝🔊
لینک👇:
turboscribe.ai
6️⃣ MetaVoice
تغییر صدای رایگان! 🎤🪄
لینک👇:
studio.themetavoice.xyz
@UrbanityChannel
اپلیکیشن شهرساز را دانلود کنید:
Urbanity.ir/ap
پرامپت آماده برای شهرسازان، معماران و مهندسان عمران
غنیکنندههای پرامپت در حوزه شهرسازی، معماری و عمران ابزارهایی هوشمند هستند که با قرار گرفتن در ابتدای پرامپتها (مانند ×××UrbanContext یا ×××SustainableDesign) به مدلهای زبانی مانند ChatGPT کمک میکنند تا پاسخهایی دقیقتر، ساختاریافتهتر و تخصصیتر ارائه دهند. این غنیکنندهها میتوانند مدل را وادار به تحلیل بستر شهری، رعایت سبکهای معماری، توجه به ضوابط مقررات ملی ساختمان، یا طراحی بر اساس اقلیم و فرهنگ محلی کنند. نتیجه آن، پاسخهایی کاربردیتر و نزدیکتر به نیازهای واقعی پروژههای مهندسی، طراحی و برنامهریزی شهری است.
در دنیای هوش مصنوعی و مدلهای زبانی قدرتمند مانند ChatGPT، استفاده از تکنیکهای پیشرفته مانند "غنیکنندههای پرامپت" (×××Prompt Decorators) نقش کلیدی در تولید پاسخهای دقیق، حرفهای و تخصصی دارد. این کتابچه با هدف راهنمایی معماران، شهرسازان و مهندسان عمران برای استفاده مؤثرتر از پرامپتها تهیه شده است.
مثال:
1. ×××UrbanContext
کاربرد: تحلیل زمینه شهری، اقلیم، بستر جغرافیایی، و بافت اطراف پروژه.
خروجی مورد انتظار: اطلاعات تحلیلی درباره نور، باد، دسترسیها، همجواریها و زمینه تاریخی یا فرهنگی.
مثال:
×××UrbanContext
Design a plaza for downtown Shiraz.
پس از خرید این غنی کننده ها یک فایل با فرمت txt به شما حاوی این کد ها و پرامپت ها داده می شود که باید کل کد ها در chatgpt کپی کنید و اجازه دهید در حافظه آن ذخیره شود. از این پس با فراخوانی مثلا UrbanContext ××× در ابتدای درخواست های خود، متن های غنی تر و فکر شده تر مخصوبص رشته خود دریافت خواهید کرد.
این غنی کننده ها توسط مهندس عباس ریاضت برای شهرسازان و معماران و مهندسان عمران طراحی شده و همکنون میتوانید همه پرامپت ها را به صورت یکجا از سایت زیر مشاهده کنید:
https://urbanity.ir/product/specialized-prompt-enrichers-for-urbanism/
مفهوم شار و سازمان آن در قرن پنجم و ششم هجری قمری ( ۱۲ و ۱۳ میلادی)
در دل قرون پنجم و ششم هجری، زمانی که ایران پس از شکوه دوران آلبویه، وارد دورهای تازه از دگرگونی شد، مفهوم "شار" یعنی شهر، رنگوبویی دیگر گرفت؛ مفهومی که نه تنها یک محل سکونت، بلکه قلب تپندهی قدرت، اقتصاد، سیاست و فرهنگ بهشمار میرفت.
داستان از آنجا آغاز میشود که ایران اسلامی، پس از دوران طلایی علمی و هنری قرن چهارم، با ورود ترکان سلجوقی، قدم در مسیری متفاوت گذاشت. سلجوقیان، وارثان قدرت در سرزمینهای گستردهی شرق، بهجای تحمل آزادیهای فکری و فرهنگی دوران آلبویه، نظمی سختگیرانه را برقرار کردند؛ نظمی که بر پایه دولت مرکزی مقتدر، نظام دیوانی منظم و سلطهی کامل بر منابع طبیعی مثل آب و زمین استوار بود.
در این دوره، مردانی چون امام محمد غزالی و خواجه نظامالملک، ستونهای فکری این نظم نوین را بنا نهادند. غزالی در سخنانش، سلاطین را چوپانان زمین خواند که از سوی خداوند برای نگهبانی انسانها گمارده شدهاند. در حالیکه خواجه نظامالملک، صراحتاً میگفت: قدرت فقط از راه زور بهدست میآید و شاهان نیاز به تأیید مردم ندارند. او حتی وزارت را موروثی میخواست، همچون دوران ساسانیان.
با این تفکرات، دولت سلجوقی، زمینیان را رعیت خود دانست و خود را مالک همه چیز؛ از زمین و آب تا اندیشه و کلام. ساختار زمینداری یا "اقطاع" کهن، دوباره جان گرفت. دولت زمینهایی را به افراد وفادار - معمولاً رؤسای ایلات و نظامیان - بهصورت مشروط واگذار میکرد. اینان مسئول تأمین امنیت، جمعآوری مالیات، و حضور نظامی بودند، ولی در اصل، دولت همچنان مالک برتر بود و هر زمان میتوانست این امتیازات را پس بگیرد.
در این نظم، دیگر تنها اقتصاد طلا و تجارت نبود که چرخ کشور را میچرخاند، بلکه آب، زمین و کشاورزی در رأس قرار گرفتند. آموزش نیز رنگی دیگر به خود گرفت؛ مذهب رسمی دولت، یعنی شافعی، پایه آموزش رسمی شد و مدارس "نظامیه" در سراسر سرزمین به گسترش این ایدئولوژی پرداختند. هرگونه اندیشه مخالف، کنار زده میشد.
اما آنچه بیش از همه این دوران را متمایز میکرد، جایگاه ویژهی شهر یا همان شار بود. شهر، دیگر صرفاً محل زندگی نبود؛ به خانهی فرماندهان، مقطعان، تیولداران و دیوانسالاران تبدیل شد؛ جایی که اقتصاد کشاورزی، صنعتی و بازرگانی، همگی زیر چتر دولت هدایت میشد. بازارهای وسیع و فعال، گواهی بر رونق تجارت و تولید بودند.
در حالیکه سرزمینهای غربی خلافت عباسی، سرگرم جنگهای فرساینده با اروپای فئودال بودند، شرق اسلامی، بهویژه زیر سلطهی سلجوقیان و بعدها خوارزمشاهیان، شاهد پیدایش شهرهایی بزرگ، منظم و پررونق بود. این شارها، در دل خود ساختاری داشتند که از دل سازمانهای ایلی، دیوانی و نظامی برآمده بودند و مثل چرخدندههای یک ساعت دقیق، همهچیز را کنترل میکردند.
به این ترتیب، دولت سلجوقی نه فقط سرزمین را، که ذهن، زبان، باور و زندگی مردم را در چنبرهی قدرت خود گرفت. دولت مرکزی قاهر، همهجا حاضر و کنترلگر، به الگویی بدل شد که تا سدهها بعد، در کالبد دولتهای پس از آن نیز نفس میکشید.
https://urbanity.ir/shar-in-the-5th-and-6th-centuries-ah/
@UrbanityChannel
تولد مفهوم جدیدی از شار، تولد سبک خراسان
در دل دشتهای پهناور خراسان و ماوراءالنهر، جایی که رودخانهها آرام میخرامیدند و باد از میان برگهای نخل و سرو نجوا میکرد، دولت تازهای سر برآورد؛ نامش "سامانیان" بود. قرن دوم هجری (حدود قرن نهم میلادی) بود، زمانی که ایران هنوز در شوک حمله مسلمانان میزیست، اما از دل همین خاک زخمی، نهالی تازه سر برآورد. این نهال، نخستین دولت ایرانیتبار پس از اسلام بود که گرچه به خلیفه بغداد وابسته بود، اما در عمل، برای خود استقلالی داشت و صدای تازهای در مشرق زمین شد.
سامانیان، همچون نگهبانان روشنایی، در دل تاریکی، آتشی افروختند. حکومتی پایدار و نسبتا طولانی که بذر یک نهضت بزرگ را کاشت؛ نهضتی که بعدها پژوهشگران آن را «تجدید حیات علمی و ادبی ایران» در دوره اسلامی نامیدند.
چهار قرن پربار در پی آمد:
روزی که رودکی، نابینای بینا، چنگ به دست گرفت و شعر را به گوش مردمان رساند...
فردوسی، با هزار بیت و جانفشانی، شاهنامه را سرود تا زبان پارسی جاودانه بماند...
بوعلی سینا در گوشهای از خراسان، دل در دل کیهان نهاد و پزشکی و فلسفه را در هم آمیخت...
خیام، شبها زیر آسمان نیشابور به راز هستی و ستارهها میاندیشید و روزها ریاضیات را به زانو درمیآورد...
بیرونی، از دل سمرقند تا هند، به دنبال رازهای زمین و آسمان گام برداشت...
نهضتی بزرگ و رنگارنگ، در همه زمینهها رخ داد:
در علم و فلسفه، در ادبیات و شعر، در تصوف و دین، در سیاست و دیوانسالاری. از خیام و رازی گرفته تا نظامالملک و غزالی، همه در این فصل طلایی تاریخ ایران شکوفا شدند.
اما چرا این شکوفایی رخ داد؟
مورخان دلایل گوناگونی آوردهاند:
نخست، با از میان رفتن نظام کاستی ساسانی و جایگزینی آن با تفکر اخوت اسلامی، مردم فارغ از تبار و نژاد، فرصت یافتند تا با دانش و تلاش جایگاه خود را بسازند.
دوم، تمدنهای گوناگون یونانی، مصری، هندی و ایرانی در فرهنگ اسلامی ذوب شدند؛ همچون فلزات گرانبها که در آتشی واحد گداخته شدند.
سوم، اختراع کاغذ در چین و رسیدن آن به سمرقند، باعث شد اندیشهها ثبت و گسترش یابند.
و چهارم، فضای آزاد فکری قرن دوم هجری، جایی برای برخورد دیدگاههای گوناگون بود، حتی با وجود درگیریهای عقیدتی.
سامانیان در این بستر، ساختار حکومت را بازسازی کردند. دیوانها را سامان دادند، وزرا را صاحب اختیار کردند و دربار را همچون قلبی تپنده در رگهای سرزمین جاری ساختند. شهرها رشد کردند. شهرهایی که دیگر فقط قلاع نظامی نبودند، بلکه به بازارهایی پویا و مراکز فرهنگی زنده بدل شدند. بازارها، از میدان مرکزی با چهار راستهی اصلی به سوی دروازهها میدویدند، محلات را میساختند و هویت شهری را شکل میدادند.
شهرهای سامانی با الگویی نو ساخته میشدند؛ نه فقط شارستانی با دیوار، بلکه شهری که ربض بیرونیاش نیز جان گرفته بود؛ از بازار تا مسجد جامع، از دیوان تا خانههای شاعر و حکیم.
سازمانهای صنفی نیز جان گرفتند. برخلاف دوران ساسانی که اصناف درون کاستها محصور بودند، اینک بازرگانان و پیشهوران نقش سیاسی و اقتصادی یافتند. البته تحت نظارت دیوان حسبه، چرا که استقلال کامل در کار نبود.
در چنین فضایی، فرهنگی شکوفا شکل گرفت که نه تنها ایران، که بخش بزرگی از جهان اسلام را زیر پرچم خود گرفت. سبکی به نام سبک خراسانی در ادبیات پایهریزی شد، که شعر فارسی را از دل هزار سالهاش بیرون کشید و به اوج رساند.
میگویند آنچه در ایران در قرن دوم تا ششم هجری رخ داد، پیشزمینهای بود که صدها سال بعد در اروپا با نام «رنسانس» شناخته شد.
و بدینگونه، از دل خاک خراسان و صدای رودهای ماوراءالنهر، قصهای آغاز شد که هنوز پژواکش در گوش تاریخ مانده است.
https://urbanity.ir/the-birth-of-a-new-concept-of-shar-the-birth-of-khorasan-style
@UrbanityChannel
کدامیک از شهرها نمونهای از شهر ایمان در تقابل با شهر قدرت رسمی بود؟
الف) ری
ب) سامرا
ج) نیشابور
د) قم
دلیل ساخت شهرهای نوبنیاد در کنار شهرهای قدیمی چه بود؟
الف) زیباسازی شهری
ب) پرهیز از اختلاط نظامیان با مردم
ج) انتقال بازارها
د) کمبود منابع در شهر کهن
سوالات تشریحی با پاسخ
سوال 1: تفاوت میان شهرهای قدیمی و شهرهای نوبنیاد در دوران متقدم اسلامی چه بود؟
پاسخ:
شهرهای قدیمی، همان شهرهایی بودند که توسط دولت اسلامی فتح شدند. در این شهرها، ساختار اصلی باقی ماند اما با اضافه شدن عناصری چون مسجد جامع، روح اسلامی در آن دمیده شد. در مقابل، شهرهای نوبنیاد، از ابتدا توسط دولت اسلامی ساخته میشدند، عمدتاً نظامی بودند و با هدف کنترل سیاسی و نظامی ایجاد میشدند.
سوال 2: چرا دولت اسلامی توسعه ربض را بر شارستان ترجیح داد؟
پاسخ:
زیرا ربض محل زندگی طبقات فرودست بود و گسترش آن همراستا با عدالت اجتماعی اسلامی بود. همچنین دولت اسلامی سعی داشت فاصله طبقاتی را کاهش دهد و با توسعه ربض، ساختار اجتماعی نوینی را شکل دهد.
سوال 3: ایجاد شهرهای نوبنیاد در کجا و با چه اهدافی صورت میگرفت؟
پاسخ:
این شهرها در کنار یا نزدیک شهرهای قدیمی ایجاد میشدند، اغلب پایگاههای نظامی بودند تا سپاهیان از مردم شهر دور باشند و امکان شورش کاهش یابد. همچنین این شهرها نمایش قدرت حکومت بودند.
سوال 4: شهرهای ایمان چه نقشی در جامعه آن دوران داشتند؟
پاسخ:
این شهرها که بیشتر حول مزار امامان شیعه شکل گرفته بودند، نماد تقابل با قدرت رسمی و تجلی باورهای مردمی بودند. نمونههای آن شامل مشهد، قم و کربلاست. گاهی به علت همین تقابل، مورد حمله یا بیتوجهی دولتها قرار میگرفتند.
میخواهید متن بالا را برای آزمون بهتر حفظ کنید؟ به لینک زیر مراجعه کنید:
https://urbanity.ir/urbanization-urbanism-and-urban-planning-in-the-early-islamic-period/
@UrbanityChannel
سوالات تستی:
1. در کدام دوره مسجد جامع سادهترین شکل را دارد؟
A) عباسیان
B) دولتهای محلی
C) صدر اسلام
D) بنیامیه
جواب: C) صدر اسلام
2. کدامیک نشاندهنده جدایی دین از سیاست در دوره عباسی است؟
A) ساخت همزمان مسجد و دارالاماره
B) حذف خطبههای نماز جمعه
C) جدایی مسجد جامع از دارالاماره
D) ساخت مدارس در خارج از مسجد
جواب: C) جدایی مسجد جامع از دارالاماره
3. در دوره بنیامیه، چه تغییری در ساختار شهری رخ داد؟
A) ایجاد نظام طبقاتی مذهبی
B) تغییر تعریف شهر
C) ساخت دارالاماره در کنار مسجد
D) تغییر قبله
جواب: C) ساخت دارالاماره در کنار مسجد
4. در کدام دوره داشتن مسجد جامع دیگر معیار کافی برای «شهر» بودن نیست؟
A) دوره اول
B) دوره دوم
C) دوره سوم
D) دوره چهارم
جواب: D) دوره چهارم
@UrbanityChannel
این مسجد فقط جای نماز نبود؛
بلکه جای حکومت، مشورت، رسیدگی به مردم، و اطلاعرسانی هم بود.
دوره دوم: قدرت در کنار مسجد (دوره اموی)
در این دوره، مسجد هنوز مهم بود ولی دیگر تنها نبود.
کنار آن، ساختمانی به نام دارالاماره (مقر حکومت) ساخته شد.
حکومت، مسجد و مقر فرمانروایی را مثل دو برادر کنار هم میساخت.
با راهروهایی به هم وصل میشدند.
مدرسهها هم آرامآرام کنار مسجدها ساخته شدند.
مذهب رسمی کمکم با باورهای مردمی فاصله گرفت، ولی هنوز مسجد مرکز شهر و نشانهی اقتدار اسلامی بود.
دوره سوم: شکوه عباسی و جدایی مسجد از حکومت
با آمدن عباسیان و نفوذ ایرانیان، قدرت مذهبی و سیاسی از هم جدا شد.
حکومت مثل دوره ساسانی شکلی شاهانه پیدا کرد.
در نتیجه، مسجد دیگر کنار حکومت نبود.
هر کدام راه خود را رفتند.
مسجدها دیگر ساده نبودند؛
با شکوه شدند و از بافت شهری فاصله گرفتند.
جامع هنوز برای شهر لازم بود، اما داشت هویتی مستقل از دولت پیدا میکرد.
و مهمتر اینکه، این دوره زمان شکلگیری مذهب شیعه بود.
دوره چهارم: حکومتهای محلی و مسجدهای باشکوه
در این زمان، عباسیان هنوز بودند ولی حکومتهای محلی قدرتمندتر شدند.
هر حاکمی برای نشان دادن قدرت خودش، مسجدی بزرگ و مجلل میساخت.
شهرها به محلههای جداگانه تقسیم شدند؛
هر محله مسجد خودش را داشت.
مساجد بیشتر از آنکه عبادتگاه باشند، ویترین قدرت حکومتها شدند.
ولی در دل همین مسجدها، علما و روحانیونی بودند که با یاد صدر اسلام، به مبارزه با حکومتها برخاستند.
مدرسههای بزرگی مثل الازهر، الزیتونه، و نظامیه شکل گرفتند.
در این مدرسهها، اندیشههای اسلامی تفسیر میشد و حتی برای توجیه حکومتها نظریهپردازی میکردند.
و نکته مهم: در این دوره، دیگر داشتن مسجد جامع به تنهایی کافی نبود تا جایی را شهر بدانیم.
جامع فقط یکی از عناصر بود، نه همه چیز.
جمعبندی داستان:
مسجد جامع، همیشه با مفهوم «شهر» در اسلام گره خورده بود.
از روزی که مسجدی ساخته میشد، آنجا شهر میشد.
مسجدها ابتدا ساده و صمیمی بودند، ولی بعدها پرشکوه و گاه سیاسی شدند.
جدایی مسجد از دولت در دوره عباسی رخ داد.
در دوران حکومتهای محلی، مسجدها هم نشان قدرت بودند و هم پایگاهی برای مقاومت مذهبی.
@UrbanityChannel
ساختار کالبدی شهر اسلامی
مقایسه عناصر شهری
@UrbanityChannel
نکات امتحانی و بازخوانی مجدد:
فصل ۱: مفهوم فضا و فرآیند تاریخی شهر
۱.۱ فضا و معنای نمادین آن
فضا به تنهایی فاقد ویژگی خاص است، اما با فعالیت انسانی، معنای نمادین مییابد.
فضا بستری برای رفتارهای انسانی، تخیل و واقعیت میشود.
نکته امتحانی: فضا زمانی معنادار میشود که انسان آن را با فعالیتهایش تعریف کند.
۱.۲ فرآیند تاریخی شهر
شناخت هر پدیده (مثل شهر) نیازمند بررسی فرآیند تاریخی آن است.
شرایط عام (زمان و مکان) و شرایط خاص (اقتصادی-سیاسی، اجتماعی-فرهنگی) در تحول شهر مؤثرند.
شرایط عام: لازم برای شکلگیری پدیده (مثلاً موقعیت جغرافیایی).
شرایط خاص: کافی برای تمایز پدیده (مثلاً سبک معماری یک دوره).
نکته کلیدی: تحلیل شهر بدون توجه به این دو شرط، ناقص است.
۱.۳ عوامل مؤثر در شکلگیری شهر
۱. جهانبینی (نگرش فرهنگی-مذهبی):
تأثیر دین، مذهب و ایدئولوژی بر ساختار شهر (مثال: شهرهای اسلامی با محوریت مسجد).
۲. اقتصاد (روابط تولید و توزیع):
نقش تجارت، کشاورزی و صنعت در توسعه شهر (مثال: شهرهای بندری مانند بوشهر).
۳. محیط (اقلیم و جغرافیا):
تأثیر آبوهوا، منابع آب و توپوگرافی (مثال: شهرهای کویری با بادگیرها).
۱.۴ دورههای تاریخی شهر در ایران
۱. قبل از اسلام:
سبک پارسی (هخامنشی)، پارتی (اشکانی-ساسانی).
ویژگی: شهرهای حکومتی-مذهبی (تخت جمشید).
۲. بعد از اسلام:
سبک خراسانی، رازی، آذری و اصفهانی.
ویژگی: شهرهای بازار-محور (اصفهان دوره صفوی).
۳. دوران معاصر:
تأثیر صنعت و غرب (تهران دوره قاجار و پهلوی).
خلاصه فصل
فضا با فعالیت انسانی معنا مییابد.
تحلیل شهر نیازمند مطالعه تاریخی، اقتصادی، فرهنگی و محیطی است.
سه عامل جهانبینی، اقتصاد و اقلیم، ساختار شهر را شکل میدهند.
سوالات امتحانی
تستی (چهارگزینه ای):
۱. کدام عامل در شکلگیری شهرهای اسلامی نقش محوری دارد؟
الف) اقتصاد
ب) جهانبینی
ج) محیط
د) سیاست
پاسخ: ب
۲. سبک معماری دوره ساسانی چه نام دارد؟
الف) پارسی
ب) پارتی
ج) خراسانی
د) آذری
پاسخ: ب
تشریحی:
۱. تفاوت «شرایط عام» و «شرایط خاص» در تحول شهر را با مثال توضیح دهید.
پاسخ:
شرایط عام: عوامل کلی مثل جغرافیا (مثال: قرارگیری شهر در کنار رودخانه).
شرایط خاص: عوامل منحصربهفرد مثل سبک حکومتی (مثال: میدان نقش جهان در اصفهان).
۲. تأثیر اقلیم بر سازمان فضایی شهرهای تاریخی ایران را شرح دهید.
پاسخ:
شهرهای کویری: بادگیرها، حیاط مرکزی.
شهرهای کوهستانی: ساختار فشرده و مصالح سنگین.
نکته پایانی:
این متن برای مرور سریع و آمادگی امتحان طراحی شده است. برای مطالعه عمیقتر، به کتاب اصلی مراجعه کنید.
“شکلگیری شهر در دوره ماد” از کتاب “از شار تا شهر”
۱. مقدمه: گذار از جامعه عشایری به شهرنشینی
در قرنهای ۹ تا ۷ قبل از میلاد، اقوام ماد ساکن در کوههای زاگرس با دو نوع جامعه آشنا بودند:
جامعه عشایری (کوچنشین)
جامعه روستایی (یکجانشین)
این جوامع بر اساس نظام عشیرهای اداره میشدند تا اینکه با شهرهای بینالنهرین (مانند بابل و نینوا) آشنا شدند و تحولی اساسی رخ داد.
۲. تولد اولین شهر مادی: هگمتانه (همدان امروزی)
مادها با تشکیل دولت متمرکز، اولین شهر ایرانی به نام هگمتانه را ساختند.
ویژگیهای هگمتانه:
ترکیبی از سه جامعه عشایری، روستایی و شهری بود.
برخلاف شهرهای بینالنهرین که حول معبد شکل میگرفتند، هگمتانه هم شهر-معبد بود و هم شهر-قدرت.
معنای نام هگمتانه: “مکان جمع شدن” (اشاره به وحدت سه جامعه).
نکته کلیدی:
هگمتانه صرفاً یک شهر نبود، بلکه نماد دولت متمرکز مادها و نقطه اتصال جوامع مختلف بود.
۳. معماری و سازمان فضایی شهرهای مادی
شهرهای ماد بیشتر شبیه قلعههای نظامی بودند تا شهرهای مسکونی.
مشخصات اصلی:
قرارگیری بر فراز تپههای استراتژیک.
دیوارهای محکم و تقسیمبندی داخلی دقیق.
سکونتگاههای کوچک در اطراف قلعه اصلی.
کارکردها:
مرکز مدیریت و کنترل منطقه.
پایگاه دفاعی در برابر حملات.
نماد قدرت حکومت.
مثال:
دیاکو (بنیانگذار سلسله ماد) در هگمتانه زندگی میکرد، اما این شهر بیشتر مقر حکومت بود تا محل زندگی عموم مردم.
۴. عوامل مؤثر در شکلگیری شهرهای مادی
۱. عامل سیاسی: نیاز به نمایش قدرت حکومت مرکزی.
۲. عامل اقتصادی: کنترل راههای تجاری و نظام “غارت-دفاع”.
۳. عامل محیطی: انتخاب مکانهای بلند و قابل دفاع.
تفاوت با شهرهای بینالنهرین:
در بینالنهرین شهرها حول معابد شکل میگرفتند، اما در ایران مادی، شهرها قلعههای حکومتی بودند.
خلاصه نکات مهم
مادها اولین شهرهای ایرانی را به عنوان مراکز قدرت ساختند.
هگمتانه نمونهای از شهر-قلعه با کارکرد سیاسی و نظامی بود.
شهرهای این دوره هنوز جامعه شهری کامل نبودند، بلکه نماد وحدت سه جامعه عشایری، روستایی و حکومتی بودند.
سوالات مروری
الف) تستی:
۱. هگمتانه در دوره ماد بیشتر چه کاربردی داشت؟
⚠️همین امروز جهت ارسال مقالات خود به معتبرترین و بزرگترین کنفرانس جامع دانشگاه های برجسته ایران اقدام کنید!
✅چهارمین کنفرانس بین المللی معماری، عمران، شهرسازی، محیط زیست و افق های هنر اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب | نمایهISC
🗓۱۶مرداد۱۴۰۴
4icacu.com
🎓برگزار کننده:دانشگاه هنر اسلامی تبریز باهمکاری دانشگاه علم و صنعت، شهید بهشتی، الزهرا، محقق اردبیلی، ارومیه، شهرکرد، سوره، علوم و تحقیقات، هنر اصفهان،فرهنگیان،مازندران و اراک
✅دارای مجوز و نمایه رسمی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ISC وزارت علوم باکد ۲۲۱۶۳-۰۳۲۴۰
‼️تمدیدارسال مقالات تا ۲۲خرداد
هرآنچه جهت اخذ بیشترین امتیاز از یک کنفرانس معتبر نیاز دارید!
♦️مهلت ارسال مقالات تا ۱ خرداد ماه
✅ هفتمین کنفرانس بین المللی و هشتمین کنفرانس ملی عمران، معماری، هنر و طراحی شهری
🗓 ۲۶ الی ۲۷ شهریور ماه ۱۴۰۴
www.8iccacs.ir
🎓معتبرترین، بزرگترین و باسابقه ترین گردهمایی دانشگاهی این عرصه باهمکاری دانشگاه های برجسته ایران، ترکیه، تایلند و ایتالیا از جمله دانشگاه های خوارزمی، شهرکرد، آزاد، دولتی استانبول، ساپینزا رم و...
🔰صدور آنی گواهینامه مقالات پذیرفته جهت ارائه به دانشگاه جهت اخذ نمره کامل پایان نامه و امتیاز مصاحبه دکتری
T.me/iccacs
🔰چاپ رایگان تمامی مقالات برگزیده در ژورنال های معتبر پژوهشی وزارت علوم، ISI و ISC
🔰نمایه سازی و انتشار تمامی مقالات در کتاب و DVD مجموعه مقالات کنگره، سیویلیکا، کنسرسیوم محتوای ملی، پایگاه SID و...
🔰امکان شرکت به حالت حضوری و غیرحضوری
🔴صدور گواهینامه های بین المللی با هولوگرام امنیتی، مهر برجسته و کد استعلام اصالت گواهی از آکادمی های معتبر جهان.
✅عضویت در کانال تلگرام کنفرانس👇👇
t.me/joinchat/T5L5IyaPYGJA2hwF
✅اطلاعات کامل در سایت کنفرانس👇👇
📕 www.8iccacs.ir
☎️ 04133379929
‼️مهلت ارسال مقالات تا ۱۱ اردیبهشت
✅ چهارمین کنفرانس بین المللی معماری، عمران، شهرسازی، محیط زیست و افق های هنر اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب || نمایه ISC
🗓 ۵ تیر ۱۴۰۴
4icacu.com
🎓برگزار کننده:دانشگاه هنر اسلامی تبریز باهمکاری دانشگاه علم و صنعت، شهید بهشتی، الزهرا، محقق اردبیلی، ارومیه، شهرکرد، سوره، علوم و تحقیقات، هنر اصفهان، فرهنگیان، مازندران و اراک
✅دارای مجوز و نمایه رسمی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ISC وزارت علوم باکد ۲۲۱۶۳-۰۳۲۴۰
هرآنچه جهت اخذ بیشترین امتیاز از یک کنفرانس معتبر نیاز دارید!
با این سایتها میتونید جواب هر سوالی که با چطور و چگونه شروع بشه پیدا کنید:
- instructables.com
- wikihow.com
- howcast.com
- wonderhowto.com
- howstuffworks.com
- thedailymiscellany.com
این سایتها مجموعهای از راهحلها برای خیلی از مشکلات و نحوه درست کردن بسیاری از وسایل رو در اختیارتون قرار میدن.
انجمن شهرسازی ایران
@UrbanityChannel
✅ یازدهمین کنگره سالانه ملی عمران، معماری، هنر و توسعه شهری،نمایه ISC
🗓 ۲۷ الی ۲۹ آبان ۱۴۰۴ || تهران-ایران
www.11icsau.ir
🎓معتبرترین، بزرگترین و باسابقه ترین گردهمایی دانشگاهی این عرصه با مجوز و نمایه رسمی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) باکد ۷۳۵۷۱-۰۳۲۴۰ و مجوز وزارت علوم با کد ۷۲۶۴۰۳۸، باهمکاری دانشگاه های برجسته ایران، ترکیه و ایتالیا از جمله دانشگاه شیراز، علم و صنعت، هنر، ساپینزا رم و...
♦️آخرین تمدید ارسال مقالات فقط تا ۳۰بهمن!
✅ کنفرانس بین المللی معماری، شهرسازی، هنر، طراحی صنعتی، ساخت و فناوری حکمت بنیان ||نمایه ISC
🗓 ۹ اسفند
www.icahu.com
🎓برگزار کننده: دانشگاه هنر اسلامی تبریز باهمکاری دانشگاه های علم و صنعت، شهید بهشتی، الزهرا، محقق اردبیلی، ارومیه، شهرکرد، سوره، علوم و تحقیقات، اراک و سایر دانشگاه های برجسته
✅دارای مجوز و نمایه رسمی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ISC وزارت علوم باکد ۵۴۶۷۵-۰۳۲۴۰
هرآنچه جهت اخذ بیشترین امتیاز از یک کنگره معتبر بین المللی دانشگاهی نیاز دارید...
♦️مهم: تمدید مهلت ارسال مقالات تا ۱۸ بهمن
✅یازدهمین کنگره سالانه ملی عمران، معماری، هنر و توسعه شهری،نمایه ISC
🗓۲۵ الی۲۷ اسفند | تهران-ایران
www.11icsau.ir
🎓معتبرترین، بزرگترین و باسابقه ترین گردهمایی دانشگاهی این عرصه با مجوز و نمایه رسمی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) با کد ۷۳۵۷۱-۰۳۲۴۰ و مجوز وزارت علوم با کد ۷۲۶۴۰۳۸، باهمکاری دانشگاه های برجسته ایران، ترکیه و ایتالیا از جمله دانشگاه شیراز، علم و صنعت، هنر، ساپینزا رم و...