Telegram-канал tapuynusrawe - تاپوی نووسراوە: Unsorted

تاپوی نووسراوە

25 February 2023 06:22

‍ 🔶🔶🔸🔸
✅ @tapuynusrawe

🗓 #ئەمڕۆ_لە_مێژوودا

ساڵڕۆژی لە دایکبوونی مێژوونووسی کورد، شەرەفخانی بەدلیسی خاوەن کتێبی
( #شەرەفنامە)یە.

📝 #ژیاننامە
👤 #شەرەفخانی_بەدلیسی
📚 #تاپوی_نووسراوە

هه‌روه‌ك ئاشكرایه كه شه‌ره‌فنامه‌ به‌ گه‌وره‌ترین شاكاری مێژووی گه‌لی كوردستان داده‌نرێ، به ‌سه‌ره‌تا و ده‌سپێكی مێژووی نوێی گه‌لی كورد داده‌نرێت.
شه‌رەفخانی ‌بەدلیسی خۆی له خۆیدا وه‌رچه‌رخانێكی گرنگی مێژووی ڕامیاری و ئابووری و كۆمه‌ڵایه‌تی و كلتووریی گه‌لی كوردستانه‌،

شه‌رەفخانی بەدلیسی كه گه‌وره‌ترین ڕووناكبیر و نووسه‌ری سه‌رده‌می خۆیه‌تی به‌ نووسینی شه‌ره‌فنامه‌ زانیاری زۆر و زه‌به‌ندی له‌مه‌ڕ جوگرافیا و ژیانی ڕامیاری و ده‌سه‌ڵاتی كورد و زمان و ڕووه هه‌مه‌جۆره‌كانی كۆمه‌ڵگای كوردی بۆ تۆمار كردووین.

شه‌رەفخان كوڕی شه‌مسه‌دین بەدلیس له ڕێکەوتی 1543.02.25ز بەرانبەر بە ساڵی 2241ی کوردی له گوندی "گه‌رمه‌ڕووی" سه‌ر به‌ شاری "قوم" له ئێرانی ‌عه‌جه‌م لە دایكبووه.
له ‌دیوه‌خانی "شاته‌هماسبی یه‌كه‌م" له ‌ساڵی (1543 تا 1576) لەگه‌ڵ كوڕه‌كانی ئه‌ودا ژیاوه.

له ئێران شا ئیسماعیلی سه‌فه‌وی ساڵی 1576 پایه ‌و نازناوی میری میران ده‌به‌خشێته شه‌ره‌فخان و ده‌یكاته سه‌رۆكی هۆزی كورده‌كانی ئێران. له كانوونی دووه‌می ساڵی 1578 له جه‌نگی نێوان ئێرانییه‌كان و عوسمانییه‌كاندا پشتی ئێرانییه‌كان به‌رده‌دات و لایه‌نگری عوسمانییه‌كان ده‌كات به ‌خۆی و 400 چه‌كداره‌وه دژ به ئێران ده‌وه‌ستێ سه‌ركردایه‌تی عوسمانییه‌كان ده‌كات.

له ساڵی 1589 سوڵتان مورادی سێیه‌م دژ به ئێرانییه‌كان پایه ‌و نازناوی خان ده‌به‌خشێته شه‌ره‌فخان و ده‌یكاته میری ویلایه‌تی #بەدلیس له ساڵی 1590 واتا له ته‌مه‌نی 53 ساڵیدا جڵه‌وی فه‌رمانڕه‌وایی خۆی ده‌داته ده‌ست كوڕه‌كه‌ی خۆی شه‌مسه‌دین به‌گ.

له ساڵی 1591 تا 1592 ده‌ست ده‌كات به‌ نووسینی شه‌ره‌فنامه و لە‌ 1597.08.04 نووسینی شه‌ره‌فنامه ته‌واو ده‌بێت و پوخته‌ی نووسینه‌كانی له‌ دوا دوای ساڵی 1597دا كۆتایی پێهێنا به‌م جۆره پڕۆژه‌ی تۆماركردنی كوردی ئه‌نجام دا.

میر شه‌ره‌فخان له ساڵی 1012ی كۆچیدا به‌رامبه‌ر به‌ ساڵانی 1603-1604ز كۆچیی دوایی كردووه‌. به‌ ساڵنامه‌ی زایینی 60 ساڵ ژیاوه ‌و به ساڵنامه‌ی كۆچیش 63 ساڵ ژیاوه.

💢شه‌رەفنامه گه‌لێ بابه‌تی سه‌ره‌كی و گرنگی گرتۆته ‌خۆ وه‌كو ئه‌مانه‌ی خواره‌وه:

🔸1- حكوومه‌ته كوردییه‌كانی مه‌ڕوانی و حه‌سنه‌وی و فه‌زله‌وی و ئه‌یووبی.

🔸2- حاكمه كوردییه‌كانی پشتاوپشت حوكمڕانیان كردووه.

🔸3- ئه‌و حاكمه كوردانه‌ی پاره‌یان لێداوه ‌و وتاریان به ‌ناو خوێندراوه‌ته‌وه.

🔸4- جگه له‌ مانه‌ش به ‌دوور و درێژی باسی حكوومه‌تی بەدلیسی كردووه.

ئه‌م په‌رتووكه‌ی شه‌رەفنامه له كۆنه‌وه گرنگییه‌كی زۆری پێدراوه له ساڵی 1978ی كۆچی به‌رامبه‌ری 1667ی زایینی له‌ زمانی فارسییه‌وه له‌ لایه‌ن #شامی ناوێكه‌وە وه‌رگێڕدراوه‌ته‌ سه‌ر زمانی #توركی و له دواییدا " #ولیامینۆف "ی #ڕووسی كردوویه‌تییە ڕووسی و به‌ چاپی گه‌یاندووه‌ و " #كارمۆ"ی مێژوونووسی فه‌ڕه‌نسیش كردوویەتی بە #فەڕەنسی و له میسریش مێژوونووسی كورد له چله‌كانی سه‌ده‌ی ڕابردوو به‌ #فارسی چاپی كردووه ‌و

#مەلا_جەمیل ڕۆژبه‌یانی له ‌ساڵی 1953دا به په‌راوێزی به‌نرخه‌وه كردوویه‌تییه #عەرە‌بی و به‌ چاپی گه‌یاندووه.
دواجاریش #هەژار_موكریانی به په‌راوێز و پێشه‌كییه‌كی درێژه‌وه كردوویه‌تییه #كوردی و له ‌ساڵی 1972دا له چاپخانەی كۆڕی زانیاری كورد له به‌غدا له چاپ دراوه.
ــــــــــــــــــــــــــــــ
#تاپوی_نووسراوە 📚

✅ @tapuynusrawe
🔶🔶🔸🔸