Telegram-канал parnian_khyial - پرنیان خیال (ادبی اجتماعی): Unsorted

پرنیان خیال (ادبی اجتماعی)

17 January 2021 01:08

📕📚📕 رمان کاندید، مانیفستی علیه نظریه «بهترین جهان ممکن» در پاسخ به مسئله شر

✍وحید حلاج

📚 در ساعت ۹ صبح اول نوامبر سال ۱۷۵۵، هنگامی که مردم در کلیساها آماده برپایی مراسم «روز تمامی قدیسان» بودند، زلزله‌ای مهیب در لیسبون پرتغال آمد و به دنبال آن سونامی و حریقی گسترده که حدود شصت هزار نفر از مردم شهر را به کام مرگ فرو برد و لیسبون را با خاک یکسان کرد. پس از این واقعه مردم درمانده بودند که این چه بلایی بود که بر سرشان آمده و پس از این بلا باید به کدام درگاه نیایش برند. بسیاری کشیشان کاتولیک و پروتستان مشیت الهی را دخیل دانسته و زلزله را حاصل گناهان مردم می‌دانستند. یکی از کشیشان معروف آن دیار به نام ‌والا گریدا، ‌‌گفت که تئاتر، موزیک، رقص، و گاوبازی باعث آن زلزله مهیب شده است.

📕 اما این زلزله در میان روشنفکران هم ولوله‌ای در انداخت و مسئله شر را بسیار برجسته کرد. یکی از این روشنفکران فرانسوا ولتر، فیلسوف قرن هفدهم فرانسوی، بود که متاثر از این زلزله کتابی به نام «کاندید» یا ساده‌دل نوشت و شعری با عنوان «درباره بلای لیسبون، نگاهی به قاعده آنچه هست حق است» سرود.

📚 ولتر در رمان کاندید سرگذشت جوانی به همین نام را حکایت می‌کند که در بارگاه یک بارون آلمانی خدمت می‌کند. این بارون معلمی به نام پانگلوس را برای تعلیم کاندید استخدام می‌کند. پانگلوس که در واقع تعریضی است به لایب‌نیتس و نظریه او درباره این که جهان فعلی بهترین جهان ممکن است، عقیده دارد که همه چیز عالی است و ما انسان‌ها در خوشبختی زندگی می‌کنیم. اما سلسله اتفاقات بد برای کاندید اتفاق می‌افتد و او طبق تعلیمی که دیده است همواره می‌گوید این اتفاق بهترین اتفاق ممکن است.

📕📗 رمان کاندید در واقع طنز گزنده‌ای دارد و طعنه‌های فراوانی به نظریه «بهترین جهان ممکن» لایب‌نیتس می‌زند و می‌خواهد نشان دهد که این نظریه با آن‌چیزی که در واقع اتفاق می‌افتد چقدر فاصله دارد.

📗📕 زلزله لیسبون در عصر روشنگری و در اروپا اتفاق افتاد. در عصری که خرد خود-بنیاد انسان ارج و قرب یافته و حق انسان بما هو هو، محترم دانسته می‌شد و همین زمینه باعث به وجود آمدن سوالاتی درباره عدالت خداوند و شر موجود در جهان و نگارش متون انتقادی فلسفه توسط فیلسوفانی چون ولتر و دیدرو شد. اما در مقام مقایسه، در سال ۱۷۸۰ یعنی ۲۵ سال پس از زلزله لیسبون، زلزله‌ای ویرانگر شهر تبریز را با خاک یکسان کرد و ده‌ها هزار نفر به زیر آوارها فرو رفتند، اما چون زمینه و زمانه برای چنین سوالاتی مهیا نبود، از دل این فاجعه وحشتناک، سوالی نجوشید و فلسفه‌ای نرویید.

📗 این روزها که هر روزش مصیبتی تازه می‌روید و داغی جانگداز جگرها را آتش می‌زند، شاید خواندن رمان «کاندید» اثر سترگ فرانسوا ولتر، برای آگاهی از تاریخ تلاش فیلسوفان در فائق‌آمدن بر مسئله شر، خالی از فایده نباشد.

(اگر امکان خرید رمان کاندید را ندارید، دانلود کنید)

🏮فانوسِ خِرَد: جستارهایی در فلسفه و دین
#زلف_سخن(#ادبیات_فرهنگ)