208706
आम्ही आपले मराठी भाषेचे शब्दभांडार, आकलन आणि व्याकरणची समज वाढवण्यासाठी , विस्तारित करण्यासाठी मदत करू , आजच आपल्या मित्रांनाही आपल्या चॅनेल वर आमंत्रित करा. लगेच जॉईन करा @Marathi
🌷🌷३. व्यंजन :–🌷🌷
मराठी वर्णमालेतील क, ख,.......पासून ह, ळ पर्यंतचे वर्ण व्यंजन आहेत. ज्यांचा स्वतंत्रपणे उच्चार करता येत नाही त्यांना व्यंजने म्हणतात. ज्या वर्णाचा उच्चार स्वरांच्या साहायावाचून पूर्ण होत नाही त्यांना व्यंजने म्हणतात. व्यंजने अपूर्ण उच्चाराची आहेत हे दाखवण्यासाठी त्यांचा पाय मोडून लिहितात.
🌷🌷अनुस्वार -🌷🌷
स्पष्ट व खणखणीत उच्चांराना अनुस्वार असे म्हणतात, तर ओझरत्या अन अस्पष्ट उच्चारांना अनुनासिक असे म्हणतात.
अनुस्वाराचा उच्चार स्पष्ट व खणखणीत होतो असे काही शब्द आहेत.
उदाहरणार्थ-
गंगा, घंटा, उंट, इंधन, इत्यादी
काही वेळा अनुस्वरांचा उच्चार अस्पष्ट, ओझरता होतो.
उदाहरणार्थ-
देवांनी, घरांमध्ये
🌷🌷वर्णांचे प्रकार🌷🌷
१. स्वर :-
स्वर म्हणजे उच्चार करणे, ध्वनी करणे. या वर्णमालेतील अ पासून औ पर्यंतच्या बारा वर्णांना स्वर असे म्हणतात. स्वरांचा उच्चार करताना ओठांच्या किंवा जिभेच्या विविध हालचाली होत असतात पण ओठांचा एकमेकांशी किंवा जिभेच्या कोणत्याही भागाचा मुखातील कोणत्याही अवयवाशी स्पर्श न होता मुखावाटे जे ध्वनी बाहेर पडतात त्यांना स्वर असे म्हणतात. स्वरांचा उच्चार करतेवेळी हवेचा मार्ग अडवलेला नसतो. स्वर म्हणजे नुसते सूर.
🌷🌷वर्णमाला 🌷🌷
मराठी भाषेतील वर्णमाला पुढीलप्रमाणे आहे –
स्वर :- अ आ इ ई उ ऊ ऋ लृ ए ऐ ओ ऑ औ
स्वरादी : - (अं) : (अ:)
व्यंजने :-
क् ख् ग् घ् ङ् च् छ् ज् झ् ञ् ट् ठ् ड् ढ् ण्
त् थ् द् ध् न् प् फ् ब् भ् म् य् र् ल् व् श् ष्
स् ह ळ
संयुक्त व्यंजने :- क्ष न्
🌷🌷वर्णविचार🌷🌷
🌿कोणताही विचार पूर्ण अर्थाचा असला की त्याला ‘वाक्य' असे म्हणतात. वाक्य म्हणजे पूर्ण अर्थाचे बोलणे होय. वाक्यातील शब्दांना पद असे म्हणतात. वाक्य शब्दांनी किंवा पदांनी बनलेले असते.
🌿ठराविक क्रमाने आलेल्या अक्षरांच्या समूहाला काही अर्थ प्राप्त झाला तर त्याला शब्द असे म्हणतात. शब्द हे अक्षरांनी बनलेले असतात. अक्षरे या आपल्या ध्वनीच्या किंवा आवाजाच्या खुणा आहेत म्हणून अक्षरांना ध्वनिचिन्हे असे म्हणतात.
🌿७. भांतीमान अलंकार 🌿
उपमानाच्या जागी उपमेयच आहे असा भ्रम निर्माण होऊन तशी काही कृती घडली तर तिथे भ्रांतीमान अलंकार असतो.
उदाहरणार्थ
हसा विलोकुनी सुधाकर अष्टमीचा,
म्या मनिला नितीलदेश तिचाच साचा
शंख द्वयी धरुनी कुंकुम किरवाणी
लावाक्या तिलक लांबविला स्वपाणी
भृंगे विराजित नवी अरविंदपत्रे,
पाहुनी मानुनी तिचीच विशाल नेत्रे
घालीन अंजन अशा मातीने तटाकी
कांते वृथा उतरलो, भिजलो विलोकी
🌿५. व्यतिरेक अलंकार
उपमेय हे उपमानापेक्षा श्रेष्ठ आहे असे वर्णन केले असेल तर व्यतिरेक हा अलंकार होतो.
उदाहरणार्थ
अमृताहून गोड, नाम तुझे देवा
कामधेनुच्या दुग्धाहुनही ओज हीच बलवान
तू माउलीहून मयाळ, चंदाहून शीतळ,
पानियाहुनी पातळ, कल्लोळ प्रेमाचा
सावळा ग रामचंद्र, रत्नमंचकी झोपतो,
त्याला पाहता लाजून, चंद्र आभाळी लोपतो
🌿३. अपन्हुती अलंकार🌿
उपमेयाचा निषेध करून ते उपमानच आहे असे जेंव्हा सांगितले जाते तेंव्हा अपन्हुती अलंकार होतो.
उदाहरणार्थ-
आई म्हणोनी कोणी, आईस हाक मारी
ती हाक येई कानी, मज होय शोककारी
नोहेच हाक माते, मारी कुणी कुठारी
ओठ कशाचे ? देठची फुलले पारिजातकाचे
हे हृद्य नसे, परी स्थंडिल धगधगलेले
मानेला उचलीतो, बाळ मानेला उचलितो
नाही ग बाई, फणा काढुनी नाग हो डोलतो
🌺अर्थालंकार🌺
अर्थालंकार अलंकाराचे काही उपप्रकार पुढीलप्रमाणे :-
१) उपमा अलंकार :-
दोन वस्तूतील साम्य चमत्कृतीपूर्णरीतीने जिथे वर्णन केलेले असते तिथे उपमा हा अलंकार होतो.
उदाहरणार्थ
अ) मुंबईची घरे मात्र लहान, कबुतराच्या खुराड्यासारखी
आ) सावळाच रंग तुझा पावसाळी नभापरी
इ) आभाळागत माया तुझी आम्हावरी राहू दे
🌿दामयमक या यमकाचे उदाहरण
आला वसंत कवीकोकील हाही आला,
आलापितो सुचवितो अरुणोदयाला
🌿ब) यमक अलंकार :-
कवितेच्या चरणाच्या शेवटी, मध्ये किंवा ठराविक ठिकाणी एक किंवा अनेक अक्षरे वेगळ्या अर्थाने आल्यास यमक या अलंकार होतो.
उदाहरणार्थ
राज्य गादीवरी । काढी तुझ्या आठवणी
फळा आली माय । मायेची पाठवणी
🌷🌷भाषेचे अलंकार :-🌷🌷
🌿भाषेला ज्या गुणधर्मामुळे शोभा येते त्या गुणधर्मांना भाषेचे अलंकार असे म्हणतात.
🌷केव्हा दोन वस्तूंतील साम्य दाखवून, तर केव्हा विरोध दाखवून , केव्हा नाद निर्माण करणारे शब्द वापरुन, तर केव्हा एखादी कल्पना वाजवीपेक्षा अधिक फुगवून सांगून आपण आपली भाषा अधिक सुंदर किंवा पारिणामकारक करण्याचा प्रयत्न करतो.
🌷केव्हा शब्दांतील अक्षररचनेमुळे नाद निर्माण होऊन भाषेला शोभा येते तर केव्हा योजिलेल्या शब्दांमुळे अर्थांचे सौदर्य खूलून दिसते.
ड) सामासिक शब्द :-
जेव्हा दोन किंवा अधिक शब्द एकमेकांमधील परस्पर संबंधामुळे एकत्र येऊन तयार होणार्या शब्दाला 'सामासिक शब्द' असे म्हणतात.
उदा.
देवघर, पोळपाट इ.
कधी कधी पहिल्या नामाच्या अर्थाचेच नाम जोडून विरुक्ती होते.
उदाहरणार्थ
कागदपत्रे, कामगाज, कपडालत्ता, बाजारहाट, साजशृंगार, बाडबिस्तरा इत्यादी
फारसी + फारसी = अक्कलहुशारी, डावपेच, जुलूमजबरी
फारसी + मराठी = अंमलबजावणी, कागदपत्रे, खर्चवेच, मेवामिठाई, बाजारहाट इत्यादी
मराठी + फारसी = दंगामस्ती, थटामस्करी, धनदौलत, मानमरातब, रीतरिवाज,
🌷अभ्यस्त शब्दाचे तीन प्रकार असतात.
१) पूर्णाभ्यस्त शब्द :-
एक पूर्ण शब्द पुन्हा पुन्हा येवून एक जोडशब्द बनतो तेंव्हा त्याला पुर्नाभ्यस्त शब्द असे म्हणतात.
उदा.
जो जो, क्षणक्षण, आतल्या आत, कळकळ, मळमळ, बडबड, बारीक बारीक, समोरासमोर, हळूहळू, पुढेपुढे, पैसाच पैसा, मजाच मजा, हिरवेहिरवे इ.
🌷🌷विसर्ग -🌷🌷
विसर्ग याचा अर्थ श्वास सोडणे होय. विसर्गाचा उच्चार 'ह' या वर्गाला थोडा हिसडा देऊन केलेल्या उच्चारासारखा आहे.
🌷🌷२. स्वरादी :–🌷🌷
अं व अ: या दोन वर्णांना स्वरादी असे म्हणतात. यात अनुस्वार व विसर्ग (:) असे दोन उच्चार आहेत. अनुस्वार व विसर्ग यांचा उच्चार करताना या वार्णांच्या अगोदर स्वर येतो म्हणून त्यांना स्वरादी असे म्हणतात.
उदाहरणार्थ-
अंगण, शंकर , किंकर, मन:स्थिती , दुःख
दोन नवे स्वरादी :- ओ, औ
हे नवे स्वरादी इंग्लिश भाषेतून आलेले आहेत.
उदाहरणार्थ-
बॅट, बॉल
♦️आज झालेला राज्यसेवा मुख्य परीक्षा 2024 चा पेपर..
भाषा पेपर 2 Objective मराठी-इंग्रजी..
जॉईन करा @MPSCMaterialKatta
🌿आपल्या तोंडावाटे निघणा-या मुलध्वनींना आपण वर्ण असे म्हणतो. हे ध्वनी हवेत विरतात व नाहीसे होतात ते नष्ट होऊ नयेत म्हणून आपण लिहून ठेवतो. (आपण ते रंगाने म्हणजे वर्णाने लिहन ठेवतो म्हणून त्यांना वर्ण असे म्हणतात.) लिहून ठेवल्यामूळे ध्वनी हे नाश पावत नाहीत ते कायम राहतात म्हणून त्यांना अक्षर (म्हणजे नाश न पावणारे) असे म्हणतात.
मराठी भाषेतील वर्णमाला पुढीलप्रमाणे आहे.
♦️आज झालेला राज्यसेवा मुख्य परीक्षा 2024 चा पेपर..
भाषा पेपर 1 मराठी-इंग्रजी..
जॉईन करा @MPSCMaterialKatta
🌿६. अनन्वय अलंकार 🌿
उपमेयाला दुस-या कशाचीच उपमा देता येत नसेल म्हणजे जेंव्हा उपमेयाला उपमेयाचीच उपमा दिली जाते तेंव्हा अनन्वय अलंकार होतो. अन्वय = संबंध
उदाहरणार्थ
झाले बहु, होतील बहु, आहेताही बहु, परंतु यासम हा
आहे ताजमहाल एक जगती तो तोच त्याच्यापरी
या दानासी या दानाहुन अन्य नसे उपमान
🌿४. रूपक अलंकार 🌿
उपमेय व उपमान यात एकरूपता आहे, ती भिन्न नाहीत असे जेथे वर्णन असते तिथे रूपक अलंकार होतो.
उदाहरणार्थ
लहान मूल म्हणजे मातीचा गोळा, आकार दयावा तशी मूर्ती घडते.
उठ पुरुषोत्तमा, वाट पाहे रमा
दावी मुखचंद्रमा सकळीकांसी
बाई काय सांगो, स्वामीची ती दृष्टी
अमृताची वृष्टी, मज होय.
🌷२) उत्प्रेक्षा अलंकार :- 🌷
उत्प्रेक्षा म्हणजे कल्पना. ज्या दोन वस्तूंची आपण तुलना करतो त्यातील एक म्हणजेच उपमेय हि जणू काही दुसरी वस्तूच म्हणजेच उपमानच आहे, अशी कल्पना करणे यालाच उत्प्रेक्षा म्हणतात.
उदाहरणार्थ
ती गुलाबी उषा म्हणजे परमेश्वराचे प्रेम जणू.
अत्रीच्या आश्रमी, नेले मज वाटे, माहेरची वाटे, खरेखुरे
किती माझा कोंबडा मजेदार, मान त्याची कितीतरी मजेदार
शिरोभागी तांबडा तुरा हाले, जणू जास्वंदी फुल उमललेले
अर्धपायी पंढरीशी विजार, गमे विहंगातीत बडा फौजदार
🌿क) श्लेष अलंकार :-
वाक्यात किंवा पद्यचरणात एकच शब्द दोन किंवा दोहोंपेक्षा जास्त अर्थांनी वापरल्यामुळे शब्दचमत्कृती साधली जाते, तेव्हा श्लेष अलंकार होतो.
एकच शब्द वाक्यात दोन अर्थांनी वापरल्यामुळे जेंव्हा शब्दचमत्कृती साधते तेंव्हा श्लेष हा अलंकार होतो.
उदाहरणार्थ
मित्राच्या उद्याने कोणाला आनंद होत नाही.- अभंग श्लेष
हे मेघा, तू सर्वांना जीवन देतोस.- अभंग श्लेष
ते शीतललोपचारे जागी झाले हळूच मग बोले
औषध नलगे मजला, परिसुनी माता बरे म्हणुनी डौले- अभंग श्लेष
श्रीकृष्ण नवरा मी नवरी
शिशुपाल नवरा मी न-वरी- सभंग श्लेष
कुस्करु नका ही सुमने
जरी वास नसे तीळ यास, तरी तुम्हास अर्पिली सु-मने- सभंग श्लेष
वरील ओळींमधील नवरी, न-वरी, सुमने, सु-मने, नलगे, न-लगे अशा रीतीने त्या त्या शब्दांची फोड केल्यानंतर दोन अर्थ कळून येतात या प्रकारच्या श्लेषाला सभंग श्लेष व एकच शब्द जसाच तसा ठेवून त्याचे दोन अर्थ संभवतात त्यास अभंग श्लेष म्हणतात.
श्लेष हा शब्दालंकार आहे आणि अर्थालंकार ही आहे.
🌿पुष्पयमक या यमकाचे उदाहरण
सुसंगती सदा घडो,
सृजनवाक्य कानी पडो,
कलंक मातीचा झडो,
विषय सर्वथा नावडो
🌿भाषेच्या अलंकाराचे दोन प्रकार पडतात. 🌿
१. शब्दालंकार
२. अर्थालंकार
🌺शब्दालंकार🌺
शब्दालंकार अलंकाराचे तीन उपप्रकार आहेत ते पुढीलप्रमाणे
अ) अनुप्रास अलंकार :-
एखाद्या वाक्यात किंवा कवितेच्या चरणात एकाच अक्षराची पुनरावृत्ती होऊन त्यातील नादामुळे जेंव्हा त्याला सौदर्य प्राप्त होते तेंव्हा अनुप्रास हा अलंकार होतो.
उदाहरणार्थ
गडद गडद निळे जलद भरुनी आले,
शीतलतनु चपलचरण अनिलगण निघाले.
पेटविले पाषाण पठारावरती शिवबांनी ।
गळ्यामध्ये गरिबाच्या गाजे संतांची वाणी ।
🌷🌷अलंकार 🌷🌷
अलंकार या शब्दाचा अर्थ दागिना असा आहे. दागिने घातल्यावर माणसाच्या शरीराला शोभा येते. तसेच लेखक कवी आपल्या मनातील आशय सुंदर, आकर्षक शब्दांतून, विविध कल्पनांनी सजवून व्यक्त करतात. यालाच आलंकारिक भाषा म्हणतात.
अलंकार हा मुळातले सौंदर्य वाढवणारा घटक आहे.
उदा.
ढगांशी वारा झुंजला रे
काळाकाळा कापुस पिंजला रे
आतां तुझी पाळी, वीज देते टाळी
फुलव पिसारा नाच !
🌿🌿३) अनुकरणवाचक शब्द :-
ज्या शब्दांमध्ये एखाद्या ध्वनिवाचक शब्दांची पुनरावृत्ती झालेली असते, अशा शब्दांना अनुकरणवाचक शब्द असे म्हणतात. काही शब्दात एखाद्या ध्वनीवाचक शब्दाची पुनुरुक्ती साधलेली असते.
उदाहरणार्थ
बडबड, किरकिर, गुटगुटीत, कडकडाट, गडगडाट, फडफड, खदखदून, तुरुतुरु, चूटचूट, गडगड, वटवट अशा शब्दांना अनुकरणवाचक शब्द असे म्हणतात.
🌿🌿२) अंशाभ्यस्त शब्द :- 🌿🌿
जेव्हा पूर्ण शब्द हा जोडशब्दात जशाच्या तसा पुन्हा येतो एखादे अक्षर बदलून येतो तेव्हा त्या जोडशब्दांना अंशाभ्यस्त शब्द असे म्हणतात.
उदाहरणार्थ
अदलाबदल, उभाआडवा, लाडीगोडी, सोक्षमोक्ष, जिकडेतिकडे, गोडधोड, गडबड, दगडबिगड, घरबीर, शेजारीपाजारी, झाडबीड, बारीकसारीक, उरलासुरला, आडवातिडवा, अर्धामुर्धा, अघळपघळ, दगडबिगड, गोडधोड, किडूकमिडूक, घरबीर, उद्याबिया इत्यादी
🌿🌿क) अभ्यस्त शब्द :- 🌿🌿
एखाद्या शब्दांत एका शब्दाची अथवा काही अक्षरांनी पुनरावृत्ती झालेली असते. अशा शब्दांना 'अभ्यस्त शब्द' असे म्हणतात.
घरघर, हळूहळू, शेजारीपाजारी, दगडबीगड, यासारख्या शब्दात एकाच शब्दाचा किंवा काही अक्षरांची पुनरावृत्ती किंवा वित्व होऊन हे शब्द बनलेले असतात.
अभ्यस्त म्हणजे वित्व किंवा दुप्पट करणे असा होतो.
उदा.
शेजरीपाजारी, किरकिर इ.