Telegram-канал jamtorbat - شهرعرفان: Unsorted

شهرعرفان

13 April 2023 10:08

درود بر دوستان گرامی،
ضمن تبریک ایام ماه رمضان و قبولی طاعات و عبادات،
باخبر شدیم نوازندگان شهر خواف در یک حرکت تقلیدی با حضور تعداد 70 نفر نوازنده اقدام به اجرای برنامه ای با هدف مالکیت بخشی (مقام نوایی) نموده و این عمل را نیز رسانه ای کرده اند،
قبل از هر چیز باید گفت این عزیزان بجای مطالعه تاریخ و روایات موسیقایی و احترام به قواعد هنری موسیقی مقامی و حفظ کسوت بزرگان، با این حرکت غیر علمی و کلیشه ای جایگاه هنری خویش را مخدوش کرده و با تکیه بر سخنی از استاد عثمان محمد پرست، که معنی و مفهوم سخن ایشان را نیز به درستی درک نکردند به راستی هنر و جایگاه استاد معزز را زیر سوال برده اند،
اما در این گردهمایی استاد عثمان را خالق (نوایی) دانسته و (مقام نوایی) را به ایشان منسوب کرده و سعی در ثبت این موضوع دارند.
اینجانب در حد وسع، مختصری در خصوص تاریخچه موسیقی نوایی عرض میکنم امیدوارم دوستان با تامل کردن آن نسبت به روشنگری و ابهام زدایی این موضوع مشارکت نمایند.
1_موسیقی نوایی، یک موسیقی مشترک بین کشورهای حوزه خراسان کهن (ازبکستان، ترکمنستان، افغانستان و...) ، و در زبان ترکی و فارسی و کرمانجی قابل استماع و از سابقه دیرینه ای برخوردار است. گمان نمی‌کنم هیچ هنرمندی از این کشورها برای یادگیری به منطقه آمده باشند،
2_مقام نوایی معروفیت خود را از شخص امیرعلیشیر نوایی (قرن 9) وزیر سلطان حسین بایقرا گرفته که ایشان ضمن داشتن پُست دولتی و وزارتی، ادیب، شاعر، موسیقی دان، و عارف مشهوری نیزبوده که صاحب کتاب‌های شعر و عرفان به زبان‌های ترکی جغتایی و فارسی نیز هست. همچنین مقام بیاریم به مزار ملامحمدجان نیز پیرو جریانات فکری و فرهنگی و هنری علیشیر نوایی است.
3_امیر علیشیر نوایی از برگزیدگان و پیشگامان مکتب هرات به اتفاق مولانا عبدالرحمن جامی، خواجه عبیدالله احرار، سلطان حسین بایقرا، و کمال الدین بهزاد هراتی... بودند که امیر علیشیر در موسیقی شاگرد خواجه یوسف برهان جامی(نواده شیخ جام) است.
4_شعر نوایی منسوب به (جامی) که در قرن 9 سروده شده و به اعتقاد برخی عبدالرحمن جامی و برخی این شعر را از سروده های خواجه یوسف برهان جامی می‌دانند. این شعر با حدود 25 بیت تمام و کمال توسط حاج مرادعلی سالاراحمدی و از پدر بزرگ ایشان (حیات در دوره قاجار) روایت شده است.
اما برخی فقط 5 بیت آن را در حافظه داشته و خوانده اند. ابیات به خاطر طولانی بودن با مشورت خانم فوزیه مجد و مسعود موذن احمدی برای ارائه در جشن 2500 ساله شیراز 1352تقلیل یافته،
اما این شعر توسط طبیب اصفهانی در قرن 10 تضمین شد و در کتاب وی آمده است.
اما دلایل سیاسی و دیپلماسی و فرهنگی این جریان در دوره صفوی بماند برای بعد.
5_امیر علیشیر نوایی در شعر ترکی جغتایی با تخلص (نوایی) و در شعر فارسی با تخلص (فانی) شعر سروده است.
6_خواجه یوسف برهان جامی با سِمَت استادِ امیرعلیشیر، علاوه بر کسوت شعر و عرفان، تصنیف بند(آهنگساز) نیز هست که از بزرگان موسیقی عصر تیموری نیز شمرده می‌شود.
7_اما در باب مقام باید گفت (مقام) یک تفاوت اساسی با (آهنگ) و ترانه دارد و آن نیز تفاوت در ساختار آن از جهت بعد زمانی و مقبولیت تاریخی آن است،
آهنگ توسط شخص ارائه می‌شود و عمق و اساس آن به شخصیت موسیقایی و دانش فرد وابسته بوده لذا از پویایی و استحکام کمتری برخوردار است،
اما مقام روایتی از تاریخ است که نه تنها به واسطه یک فرد بلکه در تحلیل و استحکام آن آحاد جامعه اعم از عوام و خواص در قوام و استدراک آن سهیم هستند، بنابراین مقام نه زائیده یک شخص بلکه در یک سیلان و رویداد تاریخی و در بستر متمادی از تاریخ شکل می‌گیرد، مثل مقام مشق پلتان، مقام الله، مقام نوایی، مقام اشتر خجو و....
کم نیستند رویدادهای تاریخی فرهنگی که در قالب موسیقی تا کنون ماندگار بوده اند، لذا زمانی که از مقام صحبت می‌شود نه به شخص بلکه به یک جامعه تاریخی و فرهنگی ارجاع داده می‌شود،
البته در آخر باید گفت اشخاص نوازنده و هنرمند زیادی هستند که در تبلور و ترویج این هنر سهم بیشتری داشته اند،
و در خصوص مقام نوایی اشخاصی که توانستند به خوبی آن را معرفی و بعضا با لحن و سلایق معنوی خود آن را بیان کنند، می‌توان از اساتیدی همچون:
مرحوم سالاراحمدی (پدربزرگ مرادعلی سالاراحمدی، فوت نامشخص )،
زنده یاد مرادعلی سالاراحمدی، اجرای نوایی 1352 جشن هنر شیراز، متوفی1397،
زنده یاد نظر محمد سلیمانی اجرای نوایی 1352 جشن هنر شیراز متوفی 1357،
زنده یاد عبدالله سروراحمدی متوفی1397،
زنده یاد غلامعلی پورعطایی اولین اجرای رادیویی نوایی، متوفی 1393،
زنده یادنورمحمد درپور متوفی 1393،
زنده یاد ذوالفقار عسکریان متوفی 1393،