256
Пішу цікавосткі пра рознае. Адзіны аўтар @sabaczka
Камэры відэаназіраньня мабілізавалі функцыю распазнаваньня твараў у людзей
Навукоўцы з Тэхналягічнага ўнівэрсытэту Сіднэя высьветлілі, што відэаназіраньне паляпшае здольнасьць людзей распазнаваць твары. У экспэрымэнце ўдзельнікам паказвалі выявы праз стэрэаскоп: аднаму воку дэманстравалі яркую абстрактную карцінку, а другому — выяву чалавечага твару. Пры гэтым кантраснасьць твару паступова павялічвалася, і ўдзельнікі мусілі як мага хутчэй вызначыць ягонае разьмяшчэньне адносна цэнтральнай кропкі. Адна група ведала, што за імі вядзецца назіраньне праз камэры (ім наўпрост паведамілі пра гэта й паказалі трансьляцыю з камэр), а другая, кантрольная група, працавала ў пакоі без камэр.
Вынікі паказалі, што людзі пад назіраньнем вызначалі твар, які глядзеў прама, за 2,87 сэкунды, а твар, які глядзеў у бок, за 3,16 сэкунды. Кантрольнай групе патрабавалася больш часу: 3,65 і 3,93 сэкунды адпаведна. У паўторным экспэрымэнце, дзе замест твараў выкарыстоўвалі нэўтральныя стымулы (фільтры Габора), адрозьненьняў паміж групамі не выявілі. Гэта сьведчыць пра тое, што камэры ўзмацнялі менавіта здольнасьць распазнаваць твары, а не агульную ўвагу. Цікава, што ўзровень трывожнасьці ўдзельнікаў да й пасьля экспэрымэнта не зьмяніўся, і ён не адрозьніваўся паміж дзьвюма групамі, што выключае тлумачэньне вынікаў павышанай трывожнасьцю.
Навукоўцы прыйшлі да высновы, што вера ў назіраньне актывуе бесьсьвядомыя мэханізмы ўспрыманьня, зьвязаныя з тварамі. Гэты эфэкт, імаверна, зьвязаны з натуральным жаданьнем чалавека зрабіць добрае ўражаньне, нават калі ён толькі мяркуе, што за ім назіраюць. Такія адкрыцьці могуць дапамагчы лепш зразумець, як сацыяльнае асяродзьдзе ўплывае на нашыя паводзіны й кагнітыўныя здольнасьці.
У штучнага інтэлекта знайшлі прыкметы дэменцыі
Вялікія моўныя мадэлі й генэратыўныя чат-боты са штучным інтэлектам моцна ўзбаламуцілі мэдычную супольнасьць, калі яны перасягнулі мэдыкаў-людзей у экзаменацыйных тэстах. Нэўрасеткі паказалі выдатныя здольнасьці ў кардыялёгіі, анкалёгіі й у дыягностыцы нэўралягічных захворваньняў. Аднак гэтыя самыя нэўралягічных захворваньні ніхто не шукаў у саміх нэўрасетак. Нядаўна ізраільскія дасьледнікі выправілі гэтую недарэчнасьць.
Яны пратэставалі пяць розных мадэляў ”штучнага інтэлекту”: дзьве актуальныя вэрсыі ChatGPT, дзьве вэрсыі Gemіnі ад Google і яшчэ Claude 3.5 Sonnet. Усім мадэлям прапанавалі стандартны тэст кагнітыўнай ацэнкі, якім карыстаюцца лекары для дыягностыкі дэменцыі ў людзей. Вынікі аказалі надзвычай чалавечымі.
Найбольшы бал атрымала ChatGPT-4o (26/30), аднак яна ледзь мінавала парог, які паказвае на лёгкае кангнітыўнае парушэньне. Старэйшая мадэль GPT-4 разам з Claude 3.5 набрала 25 з 30 балаў, а найгоршы вынік быў у мадэлі ад Google першай генэрацыі (Gemіnі 1.0) — трывожныя 16 балаў.
Паведамляецца, што ўсе мадэлі адчувалі цяжкасьці з заданьнямі на зрокава-прасторавыя й выканаўчыя функцыі: намаляваць гадзіньнік з пэўным часам, злучыць літары й лічбы ў пэўную пасьлядоўнасьць, нарысаваць куб і г.д. Напраклад, адна з пратэставаных нэўрасетак у заданьні з гадзіньнікам (пазначыць на гадзіньніку 10:11) выдала тыповы для чалавека з дэменцыяй малюнак.
Агулам прыкметы кагнітыўнага спаду былі ўласьцівыя ў большай ступені старым мадэлям, якія былі прэзэнтаваныя год і болей таму. То бок, спад адбываўся вельмі хутка. У выснове аўтары з гумарам адзначаюць, што чакаць віртуальных лекараў пакуль рана, хутчэй у жывых нэўролягаў зьявяцца віртуальныя пацыенты.
Згублены нуль напужаў людзей чорным кухенным начыньнем
Сёлета ў кастрычніку зьявілася дасьледаваньне, якое нарабіла шмат шуму: аўтары паведамілі, што кухеннае начыньне (чарпакі, лапаткі й г.д.) з чорнага плястыку можа быць вельмі небясьпечнымі. Што праўда, вывучаныя прылады былі вырабленыя з улікам стандартаў ЗША, але занепакоенасьць узьнікла па ўсім сьвеце.
Арыгінальнае дасьледаваньне грунтавалася на ідэі, што некаторае электроннае сьмецьце з дэкабромадыфенілавым этарам (DBDE) у складзе перапрацоўваецца ў кухеннае начыньне, зь якога падчас гатоўкі небясьпечнае рэчыва можа трапляць у ежу. Сам дэкабромбадыфенілавы этэр часта называюць імаверным канцэрагенам, які можа выклікаць праблемы зь печаньню, шчытападобнай і іншымі залозамі.
Каманда зладзіла разьлікі, у выніку якіх прыйшла да высновы, што людзі зьядаюць каля 34 700 нанаграмаў DBDE за дзень. Гэта значна больш, чым меркавалася раней, і вельмі блізка да бясьпечнага парогу ў 42 000 нанаграм для чалавека вагой 60 кг. (ЗША). Вось менавіта тут і выкрылася памылка.
Справа ў тым, што бясьпечная доза DBDE складае не 42 000 нанаграм, а 7 000 на кіляграм вагі. Калі аўтары дасьледаваньня разьлічвалі бясьпечную дозу этэра для чалавека з вагой 60 кг.: памножылі 60 на 7 000 і атрымалі 42 000, а мусілі атрымаць 420 000.
Зрэшты, асноўная выснова дасьледаваньня застаецца правільнай, а вось наступствы сталі не такімі трывожнымі.
У мужчын, якія спажывалі канабіс, знайшлі меншае пагаршэньне кагнітыўных здольнасьцяў
Наватарскае дасьледаваньне, зладжанае ў Капенгагенскім унівэрсытэце, паставіла пад сумнеў даўно існуючае меркаваньне аб канабісе й зьніжэньні кагнітыўных здольнасьцяў. Назіраючы за больш чым 5 000 дацкіх мужчын на працягу 44 гадоў, навукоўцы выявілі, што ў тых, хто ўжывае канабіс, зь векам кагнітыўныя здольнасьці зьніжаюцца крыху менш, чым у тых, хто яго не ўжывае. У сярэднім за пэрыяд дасьледаваньня спажыўцы канабісу страцілі 5,3 пункта IQ, а тыя, хто яго не ўжываў, — 6,8 пункта, што складае даволі сьціплую, але статыстычна значную розьніцу ў 1,3 пункта IQ.
У дасьледаваньні ацэньваліся кагнітыўныя здольнасьці ўдзельнікаў у 20 і 60 гадоў, пры гэтым аналізаваліся такія фактары, як час і частата ўжываньня канабісу. Дзівосна, але раньняе або частае ўжываньне не паскарала зьніжэньне разумовых здольнасьцяў. Больш за тое, у спажыўцоў канабісу, як правіла, крыху вышэй зыходны ўзровень інтэлекту й адукацыі, але дасьледчыкі ўлічвалі гэтыя фактары й усё роўна назіралі сувязь паміж ужываньнем канабісу й запаволеньнем кагнітыўнага спаду.
Аднак у дасьледаваньня ёсьць абмежаваньні. У ім бралі ўдзел толькі мужчыны, колькасьць удзельнікаў была невялікай, а большасьць спажыўцоў спынілі ўжываньне канабісу да 60 гадоў, што азначае, што атрыманыя вынікі адлюстроўваюць мінулае, а не цяперашняе ўжываньне. Невялікая розьніца ў зьніжэньні IQ таксама зьніжае практычную значнасьць вынікаў.
Тое, як мы выкарыстоўваем сацсеткі, уплывае на нашую ўцягнутасьць у грамадзтва
Адмыслоўцы з Эўрапейскага дасьледчага цэнтру выдалі дакумэнт, у якім паведамілі, як маладыя эўрапейцы карыстаюцца сацсеткамі і з чым гэта зьвязана.
Вось асноўныя тэзы:
🧅 34.5% апытаных карыстаюцца сацыяльнымі сеткамі больш за 2 гадзіны за дзень, а 26.1% столькі ж часу бавяць у мэсэнджэрах.
🧅 Каля траціны рэспандэнтаў мелі прыкметы залежнасьці ад сацсетак: грэбаваньне працай, сямʼёй і сябрамі дзеля скролінгу стужкі. Найбольш выразна такі эфэкт праяўляўся ў людзей да 31 году.
🧅 Эмпірычны аналіз паказаў, што празьмернае карыстаньне сацсеткамі (>2 гдз.) зьвязанае з распаўсюдам самотнасьці, але ўсё залежыць ад мадэлі карыстаньня.
🧅 Так, сярод актыўных карыстальніц і карыстальнікаў сацсетак і мэсэнджэраў ровень адзіноты быў крыху ніжэйшым, чым сярод пасыўных карыстальнікаў (тыя, хто рэдка піша сябрам і сваякам, а ў сацсетках толькі гартае стужку навін).
Васабі разьбіў жанчыне сэрца
У Ізраілі 60-гадовая жанчына насалоджвалася ежай на вясельлі, як раптоўна пачала адчуваць боль у грудзях, а потым і ў руках. Такі стан захоўваўся цягам колькіх гадзін, але паступова больш зьменшыўся, таму жанчына пастанавіла працягваць імпрэзу. На наступны дзень да дыскамфорту ў грудзях дадалася й агульная млявасьць, што прымусіла пацыентку зьвярнуцца па дапамогу да лекараў.
Мэдыкі зрабілі жанчыне ультрагукавую дыягностыку, на якой выявілася анамальная актыўнасьць у левым страўнічку, на які прыпадае асноўная частка пампоўнай функцыі сэрца. Некаторыя сэгмэнты сэрцавай цягліцы скарачаліся слаба, альбо ўвогуле не рабілі гэтага, як ў выпадках сэрцавых спохватаў.
У выніку лекары вызначылі, што ў жанчыны разьвілася кардыёміяпатыя такацуба, яку таксама называюць сындромам разьбітага сэрца. (Асноўная назва паходзіць ад японскага збану з вузкім рыльцам для лоўлі васьміногаў).
Гэты выпадак унікальны тым, што раней падобную кардыёміяпатыя зьвязвалі з ужываньнем наркотыкаў, нэўралягічнымі хваробамі, стрэсам і алергічнымі рэакцыямі на пэўныя прадукты, але тут пацынтка пераблытала васабі з авакада й за некалькі хвілін да зьяўленьня болю зьела чайную лыжку японскага хрэну.
Жанчыне выпісалі лекі для зьніжэньня артэрыяльнага ціску, і празь месяц ейны стан вярнуўся ў норму.
З аўстралійскай лябараторыі таямніча зьніклі ўзоры небясьпечных вірусаў
У лябараторыі Кўінзлэнда (Аўстралія) зафіксавана сурʼёзнае парушэньне правілаў біябясьпекі: амаль 100 жывых узораў сьмяротна небясьпечнага віруса Гэндра й каля 200 фрагмэнтаў іншых вірусаў зьніклі пасьля выхаду з ладу лядоўні. Праблема была выяўлена ў жніўні 2023 году, хоць адбылася яшчэ ў 2021 годзе. Лябараторыя не змагла пацьвердзіць, ці былі ўзоры зьнішчаны або скрадзеныя. Сярод зьніклых матэрыялаў — фрагмэнты гэндравірусу (Hendra henipavirus), лісавірусу (падобны на шаленства) і гантавірусу.
Аднак адмыслоўцы кажуць, што рызыка новай пандэміі для грамадзтва ацэньваецца як вельмі нізкая, бо вірусы хутка разбураюцца па-за нізкімі тэмпэратурамі, і ў Кўінзлэндзе не было зафіксавана выпадкаў заражэньня "зьніклымі" вірусамі цягам апошніх 5 гадоў.
Зараз працягваецца расьсьледаваньне інцыдэнту.
Сабакі спараўды карыстаюцца гукавымі клявішамі для камунікацыі зь людзьмі
Навукоўцы зь лябараторыі параўнальнага пазнаньня Каліфарнійскага ўнівэрсытэту ў Сан-Дыега зладзілі невялікае дасьледаваньне з у дзелам сабак, якія актыўна карыстаюцца гукавымі панэлямі. Аказалася, што гадаванцы могуць камбінаваць словы, каб выразіць свае патрэбы.
За два гады назіраньняў, аўтары сабралі зьвесткі пра 1522 сабак, якія разам зрабілі больш за 260 000 націсканьняў на клявішы. Спачатку навукоўцы зрабілі адмысловую кампутэрную маджль, каб вызначыць разьмеркаваньне выпадковых націсканьняў, а потым ўжо прааналізавалі рэальныя зьвесткі. Такім чынам выявілася, што сабакі часьцей за ўсё абіралі клявішы з канкрэтнымі гукавымі запытамі: вуліца, ласунак, гульня, туалет. Цікава, што камбінацыі з двух словаў зьяўляліся значна часьцей, чым прадказвала мадэль. То бок, гэта былі ня выпадковыя супадзеньні, а гадаванцы сапраўды намагаліся перадаць свой асэнсаваны запыт.
Таксама дасьледнікі паведамілі, што ўвесь гэты працэс карыстаньня гукавымі панэлямі ня быў падобны на простае перайманьне сабакамі сваіх гаспадароў. Напрыклад, клявішу "я люблю цябе" людзі націскалі значна часьцей за сваіх гадаванцаў. Відаць, сабакі крыху іначай паказваюць свае пачуцьці.
Аўтары мяркуюць, што падобныя панэлі сапраўды могуць стаць добрай прыладай для гадаванца пасьля невялікага навучаньня.
Карыстальнікі звычайных і электронных цыгарэт радзей кідаюць паліць
Дасьледаваньне, апублікаванае ў Эўрапейскім рэсьпіраторным часопісе, паказвае, што людзі, якія адначасова выкарыстоўваюць электронныя й звычайныя цыгарэты, радзей кідаюць паліць. У асноўным такія «двайныя карыстальнікі» зь цягам часу вяртаюцца да курэньня звычайных цыгарэт.
Аўтары дасьледаваньня прааналізавалі існуючыя публікацыі пра двайных карыстальнікаў, абагульніўшы зьвесткі 9337 чалавек, зь якіх 2432 былі двайнымі карыстальнікамі. Вынікі паказваюць, што двайное выкарыстаньне можа быць нават больш шкодным, чым традыцыйнае курэньне, і перашкаджае адмове ад нікатыну.
Вынікі сьведчаць, што за пэрыяд ад 4 да 48 месяцаў доля двайных карыстальнікаў, якія цалкам адмовіліся ад курэньня, ніжэйшая, чым у тых, хто выкарыстоўвае толькі адзін сродак. Акрамя таго, значная частка двайных карыстальнікаў пераходзіць на курэньне звычайных цыгарэт.
Самая старая дзікая птушка зноўку чакае птушаня
Самка гавайскага альбатроса Phoebastria immutabilis Ўіздам, якой празь некалькі месяцаў споўніцца 74 гады, зноў пачала размнажацца. Ўіздам лічыцца самай старой дзікай птушкай у сьвеце. Сёлета яна вярнулася на атол Мідуэй, дзе жыве шмат марскіх птушак, і адклала яйка ўпершыню за чатыры гады.
Раней, у 2021 годзе, зьнік ейны сталы партнэр Акеакамаі, зь якім Ўіздам гнездавалася больш за дзесяць гадоў. Пасьля гэтага яна не размнажалася, хоць яе бачылі падчас шлюбных танцаў зь іншымі самцамі.
Ўіздам была адзначана ў 1956 годзе арнітолягам Чэндлерам Робінсам, які даў птушцы як мінімум пяць гадоў, і пазначыў яе нумарам Z333. Другая сустрэча адбылася ў 2002 годзе, і тады Робінсан пастанавіў даць птушцы імя, якое б адпавядала "шаноўнаму веку" (wisdom — мудрасьць).
24 лістапада самку заўважылі на родным атоле разам з новым партнэрам. Празь некаторы час у гнязьдзе зьявілася яйка, якое пара цяпер актыўна даглядае. Арнітолягі даволі высока ацэньваюць шанец на вылепленьне.
Мужчыны, якія імкнуцца адпавядаць традыцыйным ґендэрным ролям, маюць вышэйшую рызыку самагубстваў
Мужчыны значна часьцей за жанчын зьдзяйсьняюць самагубствы, асабліва тыя, хто імкнецца адпавядаць традыцыйным уяўленьням пра мужнасьць, такім як незалежнасьць і кантроль над эмоцыямі. Дасьледаваньне, зладжанае Цюрыскім унівэрсытэтам, паказала, што падобныя ўстаноўкі могуць павышаць рызыку самагубства, асабліва сярод маладых мужчын.
Дасьледчыкі прааналізавалі зьвесткі амаль 500 мужчын* зь нямецкамоўных краін і падзялілі іх на тры групы: эгалітарысты (60%), якія мала залежаць ад традыцыйных ідэалогій; гульцоў (15%), для якіх важны статус і сэксуальны посьпех; і стоікаў (25%), якія падкрэсьліваюць незалежнасьць, падаўляюць эмоцыі й схільныя да рызыкі. Менавіта апошнія аказаліся найбольш уразьлівымі, дэманструючы рызыку суіцыдальных спроб амаль ў тры разы вышэйшую, чым у эгалітарыстаў. Падыход да крызісаў у такіх мужчын часта зводзіцца да перакананьня «разьвязаць праблемы самастойна», што ў спалучэньні са схільнасьцю да рызыкі можа прывесьці да самагубства як да «адзінага выйсьця».
Стоікамі, як правіла, зьяўляюцца маладыя мужчыны, бо яны часьцей зьвяртаюцца да традыцыйных мужчынскіх ідэалогій у пошуках сваёй ідэнтычнасьці. Дасьледнікі рэкамэндуюць адаптаваць прафіляктычныя меры для гэтай групы. Напрыклад, спэцыялістам варта больш уважліва ставіцца да «схаваных» праяваў дэпрэсіі ў мужчын, такіх як саматычныя скаргі або агрэсіўныя паводзіны. Таксама важна распрацоўваць псыхатэрапеўтычныя мэтады, якія дапамагаюць зьнізіць уплыў стэрэатыпных ґендэрных роляў.
*13% удзельнікаў ужо мелі спробы самагубства, чвэрць мела дыягнаставаную дэпрэсію, а пятая частка праходзіла псыхатэрапію.
Загадка колеру кацінай поўсьці, падаецца, разгаданая
Каб зразумець такія ґендэрныя асаблівасьці афарбоўкі катоў і котак, трэба ўспомніць насьледаваньне X-храмасом, бо менавіта там і хаваюцца важныя для афарбоўкі ґены. Так, у самак 2 X-храмасомы: адну яны атрымліваюць ад маці, а другую — ад бацькі. А вось у самцоў толькі адна такая храмасома, якую аны атрымалі ад маці, а другая — Y ад бацькі. Таму кот на здымку, няйначай, сваю афарбоўку атрымаў у спадчыну ад маці.
Але дзьве Х-храмасомы патрэбныя не заўсёды. Напрыклад, вузам дастаткова адной, таму падчас эмбрыяґенэзу ў кожнай зь іх "выключаецца" адна з X-храмасом. У выніку на скуры самкі праяўляюцца плямы поўсьці рознага колеру, у залежнасьці ад таго, якая з X-храмасом выключылася. Але у справу можа ўключыцца іншы ґен, які часткова блякуе сынтэз пігменту, тады поўсьць застаецца белай.
Бальшыня сысуноў, у тым ліку й людзі, атрымліваюць руды колер праз мутацыі ў бялку Mc1r, які рэгулюе тое, які пігмэнт і ў якой колькасьці будзе сынтэзавацца ў вузах скуры. Але ў катоў гэты ґен такога ўплыву ня мае. Mc1r не знаходзіцца на X-храмасоме, і ў рудых катоў ён без мутацыяў.
Каб знайсьці сапраўдную прычыну загадкавасьці афарбоўкі катоў, навукоўцы сабралі ўзоры скуры жывёлак з рудой і чорнай поўсьцю, а потым паглядзелі, якія ґены актыўныя ў адказных за пігмэнт мэлянацытах. Аказалася, што ў рудых катоў адзін з ґенаў (Arhgap36) меў у 13 разоў большую актыўнасьць, чым ў жывёл іншага колеру. Таксама гэты ґен знаходіцца на X-храмасоме, што прыцягнула ўвагу навукоўцаў.
Аднак на ДНК у адпаведным Arhgap36 участку мутацый аніякіх не было. Затое побач знайшоўся адсутны кавалачак, які рэгулюе колькасьць згаданага бялку. Наступнае дасьледаваньне выявіла няўнасьць такой мутацыі ва ўсіх рудых і трохкаляровых катоў.
Іншае дасьледаваньне навукоўцаў зь Японіі выявіла тую ж мутацыю ў дзясяткаў катоў са сваёй краіны й па ўсім сьвеце. Таксама выявілася, што ў плямах рудой поўсьці актыўнасьць ґену Arhgap36 была значна вышэйшай, чымся ў плямах іншага колеру.
У рацыёне вэгетарыянцаў знайшлося шмат нездаровых прадуктаў
Дасьледчыкі з Імпэрскага каледжа Лёндану, Унівэрсытэта Сан-Паўлу й Міжнароднага агенцтва па дасьледваньні раку выявілі, што брытанскія вэгетарыянцы й веганы спажываюць больш ультраапрацаваных прадуктаў, чым іхнія мясаедныя суайчыньнікі.
Аналіз зьвестак 200 тысяч чалавек з праекта UK Biobank паказаў, што, нягледзячы на адмову ад мяса, расьлінная дыета часта ўключае штучнае мяса, локшыну, сухія сьняданкі й іншыя рафінаваныя прадукты, багатыя хімічнымі дабаўкамі й кансэрвантамі.
Хоць вэгетарыянства асацыюецца з ладам жыцьця, багатым на садавіну й гародніну, на практыцы гэта часта ператвараецца ў "сьвята" пакетаванай ежы. Іронія сытуацыі ў тым, што карысьць для здароўя, зьвязаная з адмовай ад мяса, можа быць зьведзеная на нішто шкодай ад такіх прадуктаў. Тым часам мяса ў сваім натуральным выглядзе часьцяком апрацоўваецца значна менш, чым соевы бургер, бо яно мае большую візуальную прывабнасьць.
Такім чынам, пераход да вэгетарыянства не заўсёды настолькі карысны, як хацелася б, асабліва калі гародніна ў мэню замяняецца абы чым.
Дасьледнікі прапануюць ладзіць вакцынацыю ад малярыі камарамі
Навукоўцы распрацавалі незвычайную стратэгію вакцынацыі ад малярыі — з дапамогай укусаў камароў, якія нясуць генэтычна мадыфікаванага паразыта Plasmodіum falcіparum. Новы мэтад прадэманстраваў зьніжэньне ўспрымальнасьці да хваробы ў людзей і, магчыма, прывядзе да стварэньня больш эфэктыўнай вакцыны супраць захворваньня, якое штогод паражае каля 250 мільёнаў чалавек.
Падчас выпрабаваньняў удзельнікаў "вакцынавалі" праз укусы малярыйных камароў, якія несьлі ў сабе мадыфікаваных паразытаў. Гэтыя паразыты былі запраграмаваныя такім чынам, каб іхняе разьвіцьцё спынялася на раньніх стадыях, не даючы малярыі разьвівацца. У выніку амаль 90% людзей, укушаных камарамі з мадыфікааным паразытам (GA2), пазьбеглі заражэньня. Раней падобныя спробы мадыфікацыі мелі эфэктыўнасьць толькі ў 13%.
Цяпер існуюць дзьве вакцыны супраць малярыі, але іх эфэктыўнасьць абмежаваная 75%, а для падтрыманьня імунітэту патрабуецца паўторная вакцынацыя. Генэтычна мадыфікаваныя паразыты, такія як GA2, прапануюць пэрспэктыўны альтэрнатыўны падыход, здольны забясьпечыць больш доўгатэрміновую абарону.
Пабочныя эфэкты выпрабаваньняў былі мінімальнымі, за выключэньнем чаканага сьвербу ад укусаў ”вакцынатараў”. дасьледнікі плянуюць спраўдзіць свае вынікі на большай выбарцы, каб вывучыць магчымасьць прымяненьня гэтага мэтаду ў маштабах, неабходных для барацьбы з глябальнай эпідэміяй.
Даматурства пагоршыла людзям памяць
Паганыя навіны для даматураў аматараў канапы й сэрыялаў: аказваецца, спорт карысны ня толькі для прэса, але й для мазґоў. Фінскія дасьледнікі, натхнёныя барацьбой зь лянотай чалавецтва, вывучылі сувязь паміж фізычнай актыўнасьцю й працоўнай памяцьцю. Яны прыйшлі да высновы, што спартоўцы лепш выконвалі некаторыя задачы, чым тыя, хто меў мала фізычнай актыўнасьці. Асабліва сумна выглядаюць аматары сядзячага ладу жыцьця — іх памяць, здаецца, адпачывае разам зь імі.
Каб зрабіць такія высновы, навукоўцы прааналізавалі аж 21 дасьледаваньне з удзелам 1455 чалавек. Большая часта людзей з выбаркі прафэсыйна займалася баскетболам, бэйсболам і фэхтаваньнем. Таму, калі вы гуляеце ў шахматы на канапе, гэты «навуковы прарыў» можа прайсьці міма вас.
Вядома, сувязь паміж спортам і мозгам — гэта толькі карэляцыя, а не прамы доказ. Але хто мы такія, каб спрачацца з дасьледаваньнем, апублікаваным у салідным часопісе Memory. Аўтары сьцьвярджаюць, што іхняя праца пацьвярджае: спорт паляпшае кагнітыўныя здольнасьці. Прычым ня толькі ў маладых і бадзёрых, але й у тых, хто ўжо не памятае, дзе пакінуў акуляры.
У зубах сучасных людзей знайшлі спадчыну нэандэртальцаў
Міжнародная каманда навукоўцаў знайшла адрозьненьні ў будове зубоў розных этнічных груп. Прытым выкрылася адна асаблівасьць, якая зьвязаая з успадкаваным ад нэандэртальцаў генам. Такое адкрыцьцё можа некалі дапамагчы ў дыягностыцы й лекаваньні генэтычыных захворваньняў зубоў.
Дасьледнікі выкарысталі гіпсавыя вылепкі зубоў 882 чалавек эўрапейскага й афрыканскага паходжаньня, а таксама карэнных народаў Амэрыкі. Потым фізычныя характарыстыкі вылепкаў адмыслоўцы параўналі з генэтычнымі данымі тых жа людзей, і знайшлі 18 участкаў генома, якія адказваюць за форму й памер зубоў. Цікава, што бальшыню зь іх ідэнтыфікавалі ўпершыню.
Аўтары мяркуцюь, што адзін з генаў паходзіць ад неандэртальцаў, зь якімі старажытыя людзі крыжаваліся падчас непрацяглага суіснаваньня на плянэце. Такі генэтычны варыянт знайшоўся толькі ў людзей эўрапейскага паходжаньня й быў зьвязаны з больш тонкімі секачамі (разцы). Адзначаецца таксама, што людзі з такім генэтычным варыянтам мелі больш дробныя зубы.
Аднак пакуль невядома, ці давалі такія адрозьненьні ў форме зубоў хоць якія эвалюцыйныя перавагі, магчыма гэта толькі пабочны эфэкт, а самі гены граюць важныя ролі ў нечым іншым.
Крабы зьелі каля 22% маленькіх зялёных чарапах
На аўстралійскім востраве Тэвэнард заолягі прасачылі цяжкі лёс малых зялёных чарапах Natator depressus. Высьветлілася, што галоўнымі ворагамі чарапашанят аказаліся крабы й марскія птушкі.
Навукоўцы падлічылі, што з 74,2% яек, зь якіх пасьпяхова вылупіліся чарапашаняты, 21,2% зьелі крабы роду Ocypode, а яшчэ 8,9% сталі здабычай птушак. Драпежнікі нападаюць на чарапашанят, калі тыя масава выбіраюцца з гнёздаў і імкнуцца да мора.
Трагічны лёс чарапах высьветліўся, калі вучоныя ўсталявалі відэакамэры каля 17 кладак, якія зафіксавалі 87 выпадкаў выхаду малых на паверхню. З 314 чарапашанят да вады дабраліся толькі 69,9%.
Цікава, што яйкі зялёных чарапах на Тэвэнардзе не пацярпелі ад разарэньня. Аўтары мяркуюць, што чарапахі адкладаюць іх у месцах, недаступных для крабаў, альбо іхняя абалонка непрывабная для гэтых драпежнікаў.
Вынікі дасьледаваньня падкрэсьліваюць, што выжываньне чарапашанят залежыць ад колькасьці групы: чым больш малых вылупляецца адначасова, тым больш у іх шанцаў пазьбегнуць драпежнікаў.
Распачалося масавае падсумаваньне вынікаў 2024 году, і часопіс Nature апублікаваў падборку найлепшых навуковых здымкаў. Вось некаторыя зь іх ⬆️
Читать полностью…
Глыбокі сон назвалі адказным за фармаваньні доўгатэрміновых успамінаў
Навукоўцы з бэрлінскай клінікі Charité зрабілі крок да разгадкі адной з самых цікавых таямніц — як нашыя мазгі выкарыстоўваюць сон для фармаваньня памяці. У сваім артыкуле ў часопісе Nature Communications яны паведамілі, што знайшлі важны мэханізм, дзякуючы якому ўспаміны з кароткатэрміновай памяці перамяшчаюцца ў доўгатэрміновую.
Паводле дасьледнікаў, падчас глыбокага сну гіпакамп, які часова захоўвае ўсе падзеі за дзень, нібы «прайграе» іх, каб перадаць у доўгатэрміновае сховішча — нэакортэкс. Гэты працэс адбываецца пад кіраваньнем павольных электрычных хваль, якія сынхронна распаўсюджваюцца па мазгам прыкладна раз у сэкунду.
Раней ужо было вядома, што такія штучна выкліканыя хвалі падчас сну могуць паляпшаць памяць. Аднак традыцыйныя тэхналёгіі, напрыклад, электраэнцэфалаграфія, не дазвалялі ўбачыць дэталі — тое, што адбываецца на ўзроўні асобных нэўронаў.
Каб разабрацца ў гэтым, каманда навукоўцаў прааналізавала ўнікальныя дадзеныя, атрыманыя ад 45 пацыентаў з эпілепсыяй і пухлінамі, якім праводзілі апэрацыі на мазгах. Дасьледнікі выкарыстоўвалі высокадакладныя зонды, каб узнавіць электрычныя хвалі, характэрныя для глыбокага сну. У выніку яны заўважылі, што ў моманты, калі напружаньне ў нэўронах пераходзіла ад нізкага ўзроўню да высокага, сінаптычныя сувязі паміж вузамі рабіліся мацнейшымі.
Аўтары кажуць, што калі ўспамін «прайграецца» у такія моманты глыбокага сну, ён больш эфэктыўна запісваецца ў доўгатэрміновую памяць.
Люстраныя мікробы выклікалі занепакоенасьць сярод навукоўцаў
Некаторыя арганічныя малекулы існуюць у прыродзе ў дзьвюх люстраных формах, як нашыя левыя й правыя рукі. Гэта даволі пашыраная сярод асымэтрычных малекул зьява (агулам яна завецца стэрэаізамерыяй). Звычайна такія люстраныя ізамеры пазначаюць літарамі L (левабаковыя малекулы) і D (правабаковыя). Таксама варта адзначыць, што балянс L і D формаў у прыродзе залежыць ад клясы рэчываў. Напрыклад, у біялягічных сыстэмах бялкі будуюцца толькі з L-амінакіслот, таму ў прыродзе яны больш пашырыліся. Калі зьвярнуцца да вугляводаў, ДНК і РНК, то там большы распаўсюд атрымалі D-ізамеры. Аднак гэта не азначае, што нельга пабудаваць бялок з D-амінакіслот.
Сынтэтычныя біёлягі навучыліся ствараць люстраныя вэрсыі некаторых бялкоў і ґенэтычных малекул, бо такія ”ненатуральныя” малекулы могуць стаць асновай, напрыклад, для ўстойлівых лекаў, якія ня будуць разбурацца фэрмэнтамі. Так, фэрмэнты таксама разьбіраюцца ў хіміі, таму раскладаюць толькі D-вугляводы.
Калі ўжо атрымалася стварыць люстраныя формы малекул, то наступным крокам будзе стварэньне люстранога арґанізму (бактэрыі), у якім усе біялягічныя малекулы будуць супрацьлеглымі прыроднай форме. Насамрэч, некаторыя адмыслоўцы ўжо даўно разглядаюць такую магчымасьць і працуюць над гэтым.
Аднак на гэтым тыдні група з 38 навукоўцаў выдала дакумэнт, у якім выказала занепакоенасьць такім імкненьнем. Паводле аўтараў, стварэньне ў лябараторыі ненатуральнай формы бактэрыі можа прывесьці да зьяўленьня ”чумы”, якая зьнішчыць усё жывое, таму яны заклікаюць не фінансаваць распрацоўваньне люстраных форм жыцьця.
І такія апаскі маюць быць, бо створаная люстраная бактэрыя, імаверна, будзе мець высокую біялягічную стабільнасьць. То бок, будзе ўстойлівай да звычайных фэрмэнтаў і фагаў (вірысаў бактэрый). Але ня ўсе навукоўцы падтрымалі дакумэнт, і мяркуюць, што апасеньні перабольшаныя, бо зь іншага боку такая бактэрыя можа й наўпрост не выжыць ў нашым сьвеце.
🌟 Бізон Гіґс – галоўная навуковая прэмія беларусаў для нашых таленавітых навукоўцаў у галіне натуральных, дакладных навук і навук пра Зямлю!
Хочаце стаць часткай гэтага маштабнага праекту? Вось, як гэта зрабіць:
1️⃣ Намінуйце герояў навукі!
Знаеце таленавітых беларусаў, якія робяць навуку? Унесьці іх імёны можна па спасылцы:
👉 Намінаваць навукоўца
2️⃣ Дапамажыце сфармаваць прызавы фонд!
Кожны рубель – гэта крок да ўзнагароды лепшых. Далучыцца можна праз:
☕️ Buy Me a Coffee
💚 Гронка
3️⃣ Галасуйце за навукоўцаў!
Ваш голас – шанец для фаварыта. Падрабязнасьці па спасылцы:
👉 Галасаваньне (распачнецца пазьней)
📅 Ґрафік прэміі:
Лістапад – сьнежань 2024: збор сродкаў.
Сьнежань 2024: прыём заяў на намінантаў.
Студзень – люты 2025: галасаваньне.
🏆 15 сакавіка 2025: узнагароджаньне пераможцаў!
Далучайцеся да гэтай вялікай навуковай місіі!
Больш падрабязнасьцяў:
👉 Pamyłka №3
👉 Instagram прэміі
_
Партнэрскі допіс
Канцэнтрацыя некаторых бялкоў у крыві дапаможа выявіць хуткае старэньне мазґоў
Дасьледаваньне паказала, што канцэнтрацыя 13 бялкоў у крыві можа служыць індыкатарам хуткасьці старэньня мазґоў. Такія бялкі сынтузуюцца мазґавымі вузамі й, імаверна, зьвязаныя з рызыкай разьвіцьця дэменцыі й інсульта.
Кітайскія навукоўцы дасьледавалі МРТ-сканы амаль 11 000 чалавек з праекта UK Bіobank і навучылі штучны інтэлект прагназаваць век мазґоў на аснове іхняй структуры. Затым яны прааналізавалі сувязь паміж розьніцай ацжнкамі ШЫ і канцэнтрацыямі бялкоў у крыві. Было вылучана восем бялкоў, колькасьць якіх павялічвалася, і пяць, колькасьць якіх зьмяншалася пры прысьпешаным старэньні мазґоў.
Вынікі дасьледаваньня паказваюць, што знойдзеныя бялкі могуць быць маркерамі мазґавога старэньня. У такім выпадку адпаведны аналіз крыві можа папярэдзіць пра неабходнасьць прыняцьця мер для запаволеньня працэсу старэньня, напрыклад, зьмяненьня ладу жыцьця. Аднак для практычнага выкарыстаньня гэтых зьвестак неабходна даказаць, што канцэнтрацыю бялкоў можна зьмяніць празь зьмены ў фізычнай актыўнасьці, харчаваньні й іншых аспэктах.
Дызайн дасьледаваньня меў некаторыя абмежаваньні, таму каманда плянуе спраўдзіць вынікі на разнастайных групах людзей і жывёлаў, каб дакладна вызначыць уплыў бялкоў на кагнітыўныя функцыі й разьвіцьцё нэўрадэґенэратыўных захворваньняў. У будучыні гэта можа прывесьці да новых мэтадаў узьдзеяньня на старэньне мозгу.
Дасьледнікі знайшлі ў дэльфінаў сьляды наркотыкаў
У нядаўнім дасьледаваньні 89 узораў падскурнага тлушчу афалінаў з Мэксыканскай затокі было выяўлена значнае забруджаньне фармацэўтычнымі прэпаратамі (30 з 89), у тым ліку фэнтанілам — магутным апёідам, які выкарыстоўваецца ў якасьці болепатольнага сродку й можа назапашвацца ў тлушчавай тканцы.
Дасьледаваньне падкрэсьлівае ролю дэльфінаў як біяіндыкатараў здароўя марской экасыстэмы, мяркуючы, што фармацэўтычныя забруджвальнікі могуць уплываць і на іншыя арганізмы Мэксыканскай затокі. Сьляды наркатычных прэпаратаў былі выяўлены таксама ў гістарычных узорах, узятых у 2013 годзе, што сьведчыць пра існаваньне праблемы ўжо больш 10 гадоў.
Тут дасьледнікі паказалі сувязь паміж частатой выкарыстаньня эмодзі, узроўнем эмацыйнага інтэлекту й стылем прывязанасьці.
Так, людзі з больш высокім эмацыйным інтэлектам і бясьпечным стылем прывязанасьці часьцей выкарыстоўваюць эмодзі, асабліва ў зносінах зь сябрамі й партнэрамі. Тыя ж, хто пазьбягае любога тыпу прывязанасьці (адчужаная прывязанасьць), карысталіся эмодзі вельмі рэдка, асабліва ў рамантычных стасунках.
Агулам, жанчыны часьцей адпраўляюць эмодзі, асабліва пры зносінах зь сябрамі й сваякамі. Узровень адчужанай прывязанасьці ў жанчын зьніжае частату выкарыстаньня эмодзі пры зносінах зь сябрамі й партнэрамі, у той час як у мужчын гэтая сувязь характэрная толькі для ўзаемадзеяньня з партнэрамі.
Амэрыканец адчуў на сабе эфэкт баршчэўніка пасьля кантакту з сокам лайма
40-гадовы мужчына зьвярнуўся ў амэрыканскую клініку з апёкамі й раздражненьнем скуры на абедзьвюх далонях. Сымптомы зьявіліся два дні таму, акурат пасьля таго, як мужчына выціснуў сок 12 лаймаў голымі рукамі, а пасьля пайшоў на футбольны матч пад сонцам.
Мэдыкі пры аглядзе выявілі пачырваненьне скуры, якое ахоплівала вялікія пальцы рук, невялікі пухір і лёгкую прыпухласьць. Пад пярсьцёнкам на безыменным пальцы скура ня мела аніякіх пашкоджаньняў.
У выніку ў пацыента дыягнаставалі фітафотадэрматыт. Гэта рэакцыя скуры, выкліканая фуракумарынамі з расьлін і ультрафіялетам. Фуракумарыны вядомыя сваёй здольнасьцю зьмяншаць натуральную абарону скуры ад сонца. Такія злучэньні сустракаюцца ў лаймах, салеры, пятрушцы, баршчэўніку й некаторых іншых расьлінах.
Лекары прызначылі пацыенту гарманальны крэм і зьмякчальныя сродкі. Аднак праз чатыры дні пасьля кантакту з сокам лайма ў яго зьявіўся яшчэ адзін пухір на правым вялікім пальцы. Праз два тыдні скура ў пашкоджаных месцах пацямнела й пачала лупіцца, а поўнае аднаўленьне заняло некалькі месяцаў.
У хрыбетных знайшлося шмат нагодаў паесьці гаўна
Зоолягі высьветлілі, што больш за 150 відаў пазваночных, уключаючы рыб, амфібій, птушак і сысуноў, пэрыядычна спажываюць экскрэменты дзеля атрыманьня пажыўных рэчываў. Такія паводзіны (капрафагія) дапамагаюць палепшыць страваваньне, перадаць маладняку сімбіятычныя бактэрыі або кампэнсаваць дэфіцыт энэргіі й вады. Асабліва актуальная капрафагія ў экалягічных сыстэмах, бедных на рэсурсы. Аўтары нават вылучылі сем катэгорый капрафагіі, заснаваных на крыніцах экскрэментаў, стадыі разьвіцьця жывёлы й даступнасьці альтэрнатыўнай ежы.
Напрыклад, траваедныя сысуны й галавастыкі ядуць уласны памёт для павышэньня эфэктыўнасьці страўленьня ежы. Маладняк каал і сланоў есьць фекаліі бацькоў, каб атрымаць карысныя бактэрыі. Многія птушкі й чорныя мядзьведзі, наадварот, ядуць памёт сваіх дзіцянят, папаўняючы дэфіцыт вады й энэргіі. Жыхары пячор, такія як сьляпыя тэтры й саламандры, харчуюцца фекаліямі кажаноў, бо гэта адна зь нешматлікіх даступных крыніц ежы.
Таксама капрафагія распаўсюджана ў багатых на рэсурсы экалягічных сыстэмах, дзе некаторыя жывёлы, уключаючы чарапах і аленяў, спажываюць гаўно дзеля рэшткаў насеньня й пажыўных рэчываў. Дасьледнікі не выявілі відаў, якія цалкам залежаць ад капарафагіі, але даказалі, што яна грае важную ролю ў харчаваньні й экалёгіі многіх жывёл.
Вызначыць пол ката на фота можа быць даволі простай задачай: дастаткова зірнуць на колер ягонай поўсьці. Вядома, што большасьць рудых катоў — самцы. Гэты эфэкт зьявязаны з асаблівасьцямі кацінай ґенэтыкі, якія таксама тлумачаць, чаму толькі коткі могуць пахваліцца трохколернай афарбоўкай.
Навукоўцы ўжо больш за 60 гадоў спрабуюць вызначыць, які ґен адказвае за руды колер поўсьці. Цяпер дзьве незалежныя групы дасьледнікаў, відаць, знайшлі адказ на гэтае пытаньне.
Высокі ўзровень тэстастэрону не павысіў сэксуальную цягу ў мужчын
Амэрыканскія псыхолягі сумесна з польскімі калегамі зладзілі дасьледаваньне, якое абвяргае папулярны стэрэатып аб сувязі ўзроўню тэстастэрону з сэксуальным поцягам ў мужчын.
Навукоўцы папрасілі 41 мужчыну цягам месяца здаваць узоры сьліны для кантролю ўзроўню тэстастэрону, а таксама весьці адмысловы дзёньнік, дзе трэба было фіксаваць узровень поцягу й думкі ра рамантычныя альбо сэксуальныя стасункі.
У выніку аўтары не знайшлі аніякай прамой залежнасьці паміж штодзённымі ваганьнямі ўзроўню тэстастэрону й сэксуальнай цягай.
Аднак дзеяньне гармона праявілася ў іншай сфэры. Так, у адзінокіх мужчын высокі ровень тэстастэрону супадаў з днямі, калі яны былі найбольш актыўнымі ў заляцаньнях і пошуках партнэра. То бок, гармон хутчэў уплываў на імкненьне прыцягнуць увагу патэнцыйнага партнэра, чым на сам поцяг.
Навукоўцы знайшлі пэрспэктыўны мэханізм барацьбы з пухлінамі. Дапамог covіd-19
Амэрыканскія навукоўцы выявілі дзіўную сувязь паміж COVІD-19 і рэгрэсіяй раку. Аказалася, што вірус SARS-CoV-2 можа стымуляваць зьяўленьне ўнікальных імунных вузаў, здольных атакаваць пухліны. Гэтыя «індуцыбельныя неклясычныя монацыты» (І-NCMs), якія актывуюцца пры цяжкім COVІD-19, ня толькі пранікаюць у пухліны, але й прыцягваюць туды натуральных кілераў, якія зьніжаюць абʼём новаўтварэньня.
Агулам адкрыцьцё пачалося з актывацыі віруснай РНК, якая пераўтварае звычайныя белыя крывяныя цельцы ў іх «супэрвэрсію». А потым яны з дапамогай спэцыфічнага рэцэптару CCR2 і пранікаць у пухліны, куды раней імунным вузам было немагчыма дабрацца.
Дасьледаваньне знаходзіцца на пачатковым этапе, і пакуль вынікі назіраліся толькі на жывёльных мадэлях. Аднак навукоўцы ўжо натхніліся пэрспэктывай фармакалягічнага стварэньня новага тыпу вызаў для лячэньня агрэсыўных альбо ўстойлівых да тэрапіі тыпаў раку. Наперадзе клінічныя выпрабаваньні й вялікая праца, але адкрыцьцё абяцае стаць пераломным момантам для пацыентаў, якія вычарпалі традыцыйныя мэтады лячэньня.
Спажываньне кавы можа паспрыяць здароўю кішэчніка
Міжнародная група навукоўцаў выявіла, што ў людзей, якія рэгулярна ўжываюць каву, значна больш бактэрый Lawsonibacter asaccharolyticus у кішэчнай мікрафлоры. Гэта адкрыцьцё зроблена на аснове аналізу дадзеных больш за 77 000 чалавек з розных краін. З папярэдніх работ было вядома, што некаторыя прадукты й напоі зьмяняюць мікрабіём. Але якія прадукты спрыяюць здароваму мікрабіёму, а якія шкодзяць, дагэтуль незразумела.
У сваім дасьледаваньні аўтары сканцэтраваліся на каве, бо яна даволі папулярная, і можна сабраць вялікую выбарку аматараў гэтага напою, і тых, хто яго не спажывае. У выніку высьветлілася, што ў аматараў кавы ўзровень згаданых бактэрый быў у восем разоў вышэй, чым у тых, хто каву не ўжывае, і гэтая розьніца назіралася ў ґлябальным маштабе.
Аўтары працы падкрэсьліваюць, што пакуль незразумела, які ўплыў павышаны ўзровень L. asaccharolyticus аказвае на здароўе але ўжо вельмі цікава. Аднак яны мяркуюць, што гэта можа быць зьвязана з пазытыўнымі эфэктамі, якія прыпісваюць каве. Дасьледаваньне пацьвярджае важнасьць асобных прадуктаў у фармаваньні мікрабіёму кішэчніка, што адкрывае пэрспэктывы для далейшага вывучэньня ўплыву харчаваньня на здароўе чалавека.