256
Пішу цікавосткі пра рознае. Адзіны аўтар @sabaczka
Мышы аказалі першую дапамогу сваім суродзічам
Некаторыя мышы, якія знаходзілі сваіх суродзічаў у непрытомным стане, пачыналі аказваць ім першую дапамогу: білі лапамі, пакусвалі й выцягвалі язык з роту, каб вызваліць дыхальныя шляхі. Такое назіраньне паказвае, што клопат аб суродзічах можа быць больш пашыраным у жывёльным сьвеце, чым меркавалася раней.
Аўтары дасьледаваньня зладзілі шэраг простых досьледаў, каб вывучыць паводзіны мышэй у выпадках, калі сусед па клетцы "страчваў прытомнасьць", альбо знаходзіўся ў бадзёрым стане.
Аказалася, што грызуны прысьвячалі каля 47% часу назіраньня на "першую дапамогу" непрытомнаму суседу. Прытым найбольш актыўна гэта абывалася ў выпадках, калі грызуны ведалі адно аднаго.
Першыя крокі ўключалі абнюхваньне й грумінг непрытомнага грызуна, а потым пачыналіся інтэнсыўныя фізычныя ўзаемадзеяньні, такія як аблізваньне вачэй, пакусваньне вобласьці вакол роту. Калі гэта не дапамагала, мышы пачыналі даставаць язык і закідваць яго на бок, каб вызваліць дыхальныя шляхі.
Тое, што гэтая манімпуляцыя скіраваная менавіта на дыхальныя шляхі, аўтары спраўдзілі ў іншых досьледах, дзе грызунам пасьля зьнячуленьня клалі ў рот плястыкавую кулю. У выніку іншародны абʼект мышы-памагатыя даставалі ў 80% выпадкаў.
Таксама паведамляецца, што мышы, якіх даглядалі суродзічы, хутчэй прачыналіся й пачыналі рухацца. Як толькі гэта адбывалася, мышы-памагатыя спынялі ўсе дзеяньні.
Шаноўнае спадарства, даўно не было на канале падборак беларускіх каналаў, таму сёньня прапаную вам адну. Маю спадзеў, што знойдзеце штосьці цікавае.
💌 Палявая пошта — Беларусь на старых паштоўках і фотаздымках.
🎬 Кавалачак жыцця — тут падкажуць, што паглядзець увечары. Рэцэнзіі на навінкі кіно і серыялаў на роднай мове.
🏃♂️ sacral_BY — адвечнае блуканне па закутках і цэнтрах Беларусі ў пошуках старога, забытага, закінутага і не зусім.
💻 BelKantent — можна пачытаць свежыя навіны пра кампутарныя камплектуючыя, тэхналогіі, і сучасныя гульні.
🎸 Еўрабачанне па-беларуску — першы канал у Telegram з навінамі і рознымі цікавасцямі пра Еўрабачанне.
#пашыраймасваё
Парацэтамол западозрылі ў сувязях з сындромам дэфіцыту ўвагі й гіпэрактыўнасьці
Паводле нядаўняга дасьледаваньня, прыём парацэтамолу ў другім трыместры цяжарнасьці можа павялічыць рызыку разьвіцьця СДУГ у дзіцяці. Аўтары паведамілі, што біямаркеры парацэтамолу ў крыві маці павышалі ў 3.15 раза імавернасьць пастаноўкі дзецям дыягназу СДУГ да 8-10 гадоў. Аднак для дзяўчынак гэтая рызыка паввялічвалася ў 6.16 раза.
Такі эфэкт, імаверна, зьвязаны з уплывам парацэтамолу на экспрэсыю генаў пляцэнты, падчас чаго павялічваецца ўзровень бялку ІGHG1, які ўжо даўно зьвязалі з СДУГ.
Прыём парацэтамолу дагэтуль лічыцца бясьпечным пры цяжарнасьці, але ўсё больш дасьледаваньняў паказваюць адваротнае.
Некаторыя плэйлісты сапраўды могуць дапамагчы сканцэнтравацца на працы
Дасьледнікі вывучылі эфэкты 4 тыпаў аўдыё падчас выконваньня кагнітыўных задач. Гэта былі плэйлісты "працоўнай плыні" (workflow), офісны шум, поп-гіты й музыка для засяроджваньня (deep focus). У выніку толькі workflow-плэйлісты паказалі паляпшэньне настрою й працаздольнасьці 76% удзельнікаў/ удзельніц. У астатніх групах гэты паказьнік не перавышаў 50%.
Потым аўтары прааналізавалі кампазыцыі з найбольш эфэктыўных плэйлістоў, каб вызначыць парамэтры, на якія варта зьвяртаць увагу, калі вы хочаце ўключыць нешта на фоне. Вось яны:
🧅Тэмп каля 119 bpm, што даволі хутка. Напрыклад, New Order — Bizarre Love Triangle мае прыблізна такі ж тэмп
🧅Моцны, устойлівы рытм
🧅Простыя мэлёдыі ў мажорных танальнасьцях
🧅Інструмэнтальныя кампазыцыі (без тэксту) і з роўным дынамічным дыяпазонам (бяз моцных перападаў гучнасьці)
Сьвіньні адгадавалі сабе чалавечыя зубы
Навукоўцы са Школы стаматалягічнай мэдыцыны пры Ўнівэрсытэце Тафтса вырасьцілі зачаткі зубоў, выкарыстоўваючы сумесь чалавечых і сьвіных вузаў, і імплянтавалі іх у сківіцы сьвінак. Гэтае экспэрымэнтальнае дасягненьне можа стаць асновай для вырошчваньня біялягічных зубоў, якія ў будучыні змогуць замяніць традыцыйныя імплянтаты.
Дасьледаваньне паказала, што біяінжынэрная тканка працягвала разьвівацца ўнутры сьвіных сківіц, утвараючы структуры, падобныя да ключавых кампанэнтаў натуральных зубоў. Аўтары выкарысталі вузы эмалі сьвіных зубоў і пульпы чалавечых, замацоўваючы іх на біяраскладальным каркасе, пасьля чаго імплянтавалі канструкцыі ў міні-пігаў. Гэтыя жывёлы былі абраныя праз падабенства сківіц з чалавечымі. Увесь працэс доўжыўся ад 2 да 4 месяцаў.
Хоць атрыманыя зубныя тканкі яшчэ далёкія ад ідэалу, дасьледнікі ўпэўненыя, што ў будучыні ўдасца стварыць функцыянальныя жывыя зубныя пратэзы.
Дасьледнікі знайшлі лярву мясной мухі, якая мае азадак у форме галавы тэрміта
У Марока міжнародная група дасьледнікаў заўважыла патэнцыйна новы від мясных мух, лярвы (лічынкі) якіх набылі цікавыя марфалягічныя зьмены, каб падманваць тэрмітаў. Гэтыя зьмены ўключаюць заднюю частку цела ў форме галавы тэрміта й здольнасьць імітаваць пах, характэрны для калёніі.
Першапачаткова дасьледчая каманда вывучала матылёў і мурашак, але аднойчы пайшоў дождж, таму навукоўцы выправіліся на пошукі апошніх. Потым пад каменем яны раптам пабачылі тэрмітнік з трыма дзіўнымі лярвамі мух, якіх потым забралі ў лябараторыю разам тэрмітамі.
Больш пільнае вывучэньне знаходкі паказала, што лярвы маюць ззаду маску тэрміта: дадатак у форме галавы, зь нефункцыянальнымі антэнамі й мандыбуламі ("ротавыя" шчупальцы). Тамака ж знайшліся й несапраўдныя вочы, ролю якіх выконвалі дыхальныя адтуліны лярвы.
Яшчэ дасьледнікі зладзілі хімічны аналіз лярваў, які паказаў, што тыя маюць аднолькавы з тэрмітамі пах. Усе гэтыя асаблівасьці дапамагаюць ім бесьперашкодна трапляць у калёнію тэрмітаў і разьвівацца там. Што праўда, у лябараторных умовах лярвы загінулі й не пасьпелі пераўтварыцца ў дарослую форму, таму як яна выглядае — пакуль застаецца невядомым.
Чарапашаняты патаньчылі ў знаёмым магнітным полі
Амэрыканскія навукоўцы ў шэрагу досьледаў высьветлілі, што марскія чарапахі Caretta caretta могуць адрозьніваць магнітнае поле паводле ягонай інтэнсыўнасьці й вуглу нахілу.
Дасьледнікам спратрэбілася два рэзэрвуары з рознымі магнітнымі палямі: у адным чарапашаняты проста плавалі, а ў другім ім давалі ежу. У выніку празь некаторы час малыя пачыналі таньчыць штораз, калі адчувалі магнітнае поле, у якім яны некалі атрымлівалі ежу.
Наступныя досьледы паказалі, што чарапашаняты C. caretta запамінаюць некалькі магнітных сыгнатур мінімум на 4 месяцы, і тут галоўную ролю граюць менавіта вугал нахілу й інтэнсыўнасьць поля [калі жывелы былі ў полі з адной знаёмай характарыстыкай, яны не чакалі ежы]. Таксама паведамляецца, што радыёчастотныя памехі, якія парушаюць ўспрыняцьцё магнітнага поля ў птушак, не перашкаджалі чарапахам адрозьніваць палі, аднак крыху ўплывалі на арыентацыю. Гэта кажа пра тое, што магнітны компас чарапах заснаваны на хэмічнай магнітарэцэпцыі.
Старажытныя эўрапейцы паелі мазґоў сваіх ворагаў
Чалавечыя парэшткі, якія знайшлі ў Машыцкай пячоры недалёк ад Кракава, паказалі, што 18 000 гадоў таму людзі практыкавалі канібалізм падчас міжгрупавых канфліктаў. Аналіз 53 костак выявіў шматлікія парэзы й пераломы, якія паказвалі на мэтанакіраванае выніманьне мяккіх тканак.
Аўтары паведамілі, што сьляды такой апрацоўкі былі на 68% узораў, а на чэрапах знайшліся прыкметы зьняцьця скальпу, выдаленьня ніжняй сківіцы, вушэй і выманьня мазґоў.
Хаця канібалізм у старажытныхх людзей звычайна зьвязваюць з выжываньнем ва ўмовах недахопу ежы, і з рытуаламі, тут быў іншы характар. Вядома, што праблем з рэсурсамі ў тыя часы не было й папуляцыя старажытных людзей павялічвалася, а самі парэшткі былі перамешаныя з косткамі жывёл, што выключае рытуальны характар канібалізму. Таму дасьледнікі мяркуюць, што яны выявілі прыкметы менавіта "канфліктнага" канібалізму.
Песьні гарбатых кітоў маюць структуру, падобную на чалавечую мову
Навукоўцы выявілі, што песьні гарбатых кітоў Megaptera novaeangliae маюць статыстычныя заканамернасьці, падобныя да структуры чалавечай мовы. Хоць гэтыя гукі не нясуць складанага сэнсу, іх перадача можа нагадваць працэс засваеньня мовы ў немаўлятаў.
Толькі самцы кітоў сьпяваюць, і іхія песьні заўсёды зьмяняюцца: новыя элемэнты паступова замяняюць старыя, пакуль песьня не зьменіцца цалкам. Дасьледнікі прааналізавалі 8 гадоў запісаў кітовых песень, закадавалі іх ва ўмоўныя абазначэньні й ужылі мэтад, які выкарыстоўваецца ў лінгвістыцы для вызначэньня структуры мовы.
Вынікі паказалі, што частата паўтаральнасьці гукаў падпарадкоўваецца тым жа законам, што й у чалавечай мове. Найбольш распаўсюджаныя гукі карацейшыя, як і самыя частыя словы ў людзкой гаворцы. Гэтыя асаблівасьці могуць быць вынікам культурнага навучаньня, бо песьні кітоў перадаюцца паміж асобінамі.
Рэгулярнае спажываньне яец зьніжае рызыку сьмерці ад сэрцава-судзінных захворваньняў
Новае дасьледаваньне, зладжанае аўстралійскімі навукоўцамі, паказала, што спажываньне яец 1–6 разоў на тыдзень зьніжае рызыку сьмерці ад сэрцава-судзінных захворваньняў (ССЗ) на 29% сярод адносна здаровых пажылых людзей. Таксама дасьледнікі адзначылі 15% зьніжэньне рызыкі сьмерці ад любых прычын у параўнаньні з тымі, хто еў яйкі рэдка або ня еў ніколі.
У дасьледаваньні бралі ўдзел 8 756 чалавек у веку 70 гадоў і больш, якія паведамлялі пра частату спажываньня яец: рэдка (да 2 разоў на месяц), умерана (1–6 разоў на тыдзень) і штодня. Аўтары таксама выявілі, што карысьць ад яец была асабліва выразнай у людзей з умерана высокай і высокай якасьцю дыеты — у іх рызыка сьмерці ад ССЗ зьніжалася на 33% і 44% адпаведна.
Дасьледнікі падкрэсьлілі, што яйцы зьяўляюцца добрай крыніцай бялку, вітамінаў і мінэралаў, асабліва важных для пажылых людзей. Акрамя таго, нават сярод пажылых людзей з высокім узроўнем халестэрыну тыя, хто еў яйкі штотыдзень, мелі на 27% меншую рызыку сьмерці ад ССЗ. Такія дадзеныя могуць дапамагчы скарэктаваць дыетычныя рэкамэндацыі для пажылых людзей.
Кліматолягі разабраліся з паходжаньнем радыяактыўнасьці пылу, які ў 2022 годзе прынесла ў Эўропу
Радыяактыўны пыл з Сахары, прынесены ў Эўропу ў 2022 годзе, не зьвязаны з выпрабаваньнямі францускай ядзернай бомбы ў 1960-х гадах, як меркавалася раней.
Міжнародная група кліматолягаў прааналізавала 53 узоры пылу з розных рэгіёнаў Эўропы й выявіла ў іх сьляды радыяактыўных ізатопаў. Аднак іх склад паказвае не на францускія выпрабаваньні, а на ядзерныя выбухі, праведзеныя ЗША і СССР у сярэдзіне XX стагодзьдзя.
У 1960-х гадах Францыя правяла 17 ядзерных выпрабаваньняў у альжырскай Сахары, што выклікала радыяактыўнае забруджваньне рэгіёну. У 2022 годзе пылавая бура падняла часьціцы з выпрабавальных палігонаў і панесла іх у Эўропу. Дасьледнікі праверылі ўзровень радыяцыі й пацьвердзілі, што ён не перавышае бясьпечных норм ЕС. Аднак ключавым адкрыцьцём сталі суадносіны ізатопаў плютону: яго паказьнікі аказаліся характэрнымі для выпрабаваньняў ЗША і СССР, чые выбухі былі больш магутнымі й распаўсюджвалі радыяактыўныя ападкі на тысячы кілямэтраў, у тым ліку ў Сахару.
Рост сярэдняй тэмпэратуры павялічыў колькасьць пацукоў у некаторых гарадах
Даўно прагназавалася, што па меры пацяпленьня многія віды-шкоднікі атрымаюць перавагу й створаць людзям дадатковыя праблемы. Новае дасьледаваньне гэта пацьвярджае: аналіз 16 буйных гарадоў паказаў, што папуляцыі пацукоў растуць хутчэй за ўсё там, дзе тэмпэратура павышаецца найбольш імкліва.
Дакладную колькасьць пацукоў у горадзе ацаніць складана, таму аўтары пастанавілі вывучаць не саміх жывёл, а скаргі на іх. Яны сабралі дадзеныя па 13 гарадах ЗША, а таксама Токіа, Амстэрдаму й Таронта, выбраўшы толькі тыя месцы, дзе інфармацыя зьбіралася аднолькавымі мэтадамі ня менш за сем гадоў.
Вынікі дасьледаваньня паказалі, што ў 11 гарадах колькасьць пацукоў расьце, а лідарамі сталі Вашынгтон, Сан-Францыска, Таронта, Нью-Ёрк і Амстэрдам. У іншых гарадах папуляцыя альбо не зьмянялася, альбо скарачалася (Токіа, Новы Арлеан). Аўтары мяркуюць, што галоўны фактар такога росту — павышэньне сярэднегадавой тэмпэратуры, а таксама высокая ўрбанізацыя й шчыльнасьць насельніцтва. Адзначаецца, што эканамічны ўзровень разьвіцьця гораду не ўплывае на дынаміку пацукоў.
Рэгуляваць колькасьць гарадзкіх грызуноў можна, напрыклад, абмежаваньнем доступу да ежы й харчовых адкідаў. Гэты самы танны й просты спосаб паказаў высокую эфэктыўнасьць у гарадах, дзе яго ўкаранілі. У адваротным выпадку некантраляванае пашырэньне папуляцыі грызуноў значна павысіць рызыку заражэньня некаторымі хваробамі, такімі як лептасьпіроз.
Ва ўспрыманьні смаку кавы знайшоўся генэтычны сьлед
Нямецкія дасьледнікі наблізіліся да адказу на пытаньне, чаму некаторым людзям кава падаецца асабліва горкай. Спачатку навукоўцы выявілі новую групу злучэньняў у абсмажаных зернях арабікі, а потым вызначылі, якім чынам яны ўплываюць на фірмовы смак кавы. Апрача таго, аўтары ўпершыню паказалі, што індывідуальная генэтычная схільнасьць можа граць ролю ў вызначэньні горкасьці гэтых злучэньняў.
Кафэін — горкае рэчыва, аднак лічыць яго вінаватым у горкім смаку кавы не зусім карэктна, бо нават кава без кафэіну будзе мець гаркаваты смак. Гэта кажа пра тое, што мусяць быць у складзе зерняў кавы іншыя рэчывы. І яны ёсьць. Раней дасьледнікі пасьпяхова апісалі разнастайныя клясы горкіх злучэньняў, а апошнім у гэты сьпіс дадалі мазамбіязыд.
Новае злучэньне перавысіла горкасьць кафэіну ў 10 разоў, а яшчэ яно актывавала 2 з 25 рэцэптараў горкага смаку (TAS2R43 і TAS2R46). Праўда пазьней высьветлілася, што гэты мазамбіязыд распадаецца падчас тэрмічнай апрацоўкі бабоў. Таму дасьледнікі засяродзіліся на прадуктах распаду, а іх там цэлых 7.
Тут і высьветілілася цікавае. Усе гэтыя пабочныя рэчывы маюць горкі смак і пры заварваньні кавы пераходзяць у розных канцэнтрацыях у напой. Яны таксама зьвязваліся са згаданымі вышэй рэцэптарамі горкага смаку, але гэтага было недастаткова, каб аказаць заўважны ўплыў на смак кавы. На выпрабаваньнях толькі камбінацыя мазамбіязыду й прадуктаў ягонага распаду прывяла да таго, што 8 з 11 чалавек адчулі горкі смак. Аднаму сумесь падалася цёрпкай, а двум астатнім — ніякай.
Потым генэтычны тэст паказаў, што чульлівасьць да смаку залежыць ад генэтычный схільнасьці. Так у двух чалавек выявіліся 2 зламаныя копіі гена TAS2R43. Сем чалавек мелі толькі адну дэфэктную копію гэтага гена, а ў астатніх абедзьве копіі былі нармальнымі.
Гадзіньнік Суднага дня зноў пераведзены наперад — цяпер ён паказвае 89 сэкунд да поўначы, што зьяўляецца самым трывожным значэньнем за ўсю 78-гадовую гісторыю праекта. Гэта сымбалічны сыгнал, які паказвае на крытычны ўзровень глябальных пагроз, здольных прывесьці да катастрофы. На думку навукоўцаў, калі сьвет не зьменіць кірунак, наступствы могуць быць непапраўнымі.
Рашэньне аб пераводзе стрэлак учора прыняла група экспэртаў з Bulletin of the Atomic Scientists, улічваючы такія фактары, як ядзернае супрацьстаяньне, зьмены клімату, біялягічныя пагрозы й разьвіцьцё штучнага інтэлекту. Асаблівую трывогу выклікаюць канфлікты ва Ўкраіне й на Блізкім Усходзе, нестабільныя міжнародныя адносіны й няздольнасьць сусьветных лідараў эфэктыўна рэагаваць на выклікі.
Гадзіньнік Суднага дня быў створаны ў 1947 годзе навукоўцамі, якія ўдзельнічалі ў Мангэтанскім праекце, як мэтафара пагрозы ядзернай вайны. Зь цягам часу значэньне пашырылася, ахопліваючы й іншыя глябальныя рызыкі. Штогод навукоўцы й ляўрэаты Нобэлеўскай прэміі пераглядаюць становішча стрэлак, нагадваючы сьвету пра неабходнасьць тэрміновых дзеяньняў.
Польскія дасьледнікі знайшлі эфэктыўны спосаб навучаньня, але ён не спадабаўся студэнтам
Дасьледчая каманда зладзіла сем экспэрымэнтаў з польскімі студэнтамі, якім прапанавалі пачаць вывучаць фінскую мову, і носьбітамі ангельскай мовы, якім трэба было разабрацца ў геалягічных канцэпцыях. У першым выпадку ўдзелькі/удзельніцы запаміналі пары слоў у розных умовах: адныя бачылі новыя словы ў аднолькавым кантэксьце некалькі разоў (сабака ляжыць на канапе), а іншыя сутыкаліся з рознымі кантэкстамі (сабака ляжыць на канапе, сабака сьпіць на падлозе). У досьледах па геалёгіі студэнты мусілі адказваць на пытаньні пасьля лекцыі, толькі для адных пытаньні паўтараліся, а для другіх былі рознымі. Самі дасьледнікі вымяралі як фактычныя вынікі ўдзельнікаў/удзельніц, так і субʼектыўныя ацэнкі эфэктыўнасьці мэтадаў.
Аказалася, што ва ўсіх экспэрымэнтах пераменная практыка (розны кантэкст і розныя пытаньні) давала лепшыя вынікі, чым сталая практыка. Прытым гэта назралася ня толькі адразу пасьля заняткаў, але й праз 24 гадзіны пасьля іх. Таксама найбольш выразна эфэкт праяўляўся пры спалучэньні пераменнай практыкі з разьмеркаваным паўтарэньнем, калі вывучаныя сёньня матэрыял паўтараецца заўтра, праз тыдзень і гд. Але самі ўдзельнікі/удзельніцы лічылі найбольш эфэктыўнай сталую практыку, нават калі бачылі, што пераменная дае лепшыя вынікі.
Лекар дзякуючы пацыенту зразумеў, што перажыў інфаркт
Канадзкі лекар Крыс Лёрэта выявіў у сябе сымптомы інфаркту падчас лячэньня пацыента з такім жа дыягназам. Чатыры месяцы ён адчуваў боль у грудзях падчас бегу й дыскамфорт у горле, але тлумачыў гэта кіслотным рэфлюксам. Нават калі лекі не дапамагалі, ён працягваў ігнараваць сымптомы.
Усё зьмянілася, калі падчас дзяжурства ён дапамагаў пацыенту з масіўным інфарктам і пачуў апісаньне сымптомаў. Яны цалкам супадалі з тым, што сам адчуваў Лёрэта. Калегі настаялі на тэрміновых аналізах крыві й ЭКГ, якія пацьвердзілі інфаркт.
Лекар і ягоны пацыент былі шпіталізаваныя ў адзін і той жа медцэнтар, апынуўшыся нават у палатах насупраць. Лёрэта паставілі стэнты для нармальнага крывябегу й перавялі ў спэцыялізаваную клініку для дадатковых працэдур. Цяпер ён праходзіць кардыярэабілітацыю й прызнае, што мусіў сурʼёзьней ставіцца да здароўя.
Дзікія рыбы пазналі дайвэраў па гарнітурах
Навуковыя дайвэры ў Міжземным моры некаторы час таму пачалі заўважаць, што мясцовыя рыбы могуць запамінаць людзей, якія некалі іх кармілі. Таму нямецкія навукоўцы зладзілі шэраг досьледаў, у якіх высьветлілася, што рыбы ў запамінаньні людзей арыентуюцца на зьнешнія прыкметы.
Дасьледаваньні ладзіліся ў натуральным асяродзьдзі, дзе рыбы свабодна ўдзельнічалі ў выпрабаваньнях. Спачатку іх прывучалі плыць за дайвэрам, які іх карміў. Потым гэты ж дайвер ныраў разам з калегам, але толькі адзін зь іх даваў ежу. Празь некалькі дзён рыбы пачалі сьвядома выбіраць патрэбнага чалавека, а калі дайверы апускаліся ў аднолькавых гарнітурах, яны перасталі іх адрозьніваць. Гэта даказвае, што рыбы арыентаваліся на дэталі экіпіроўкі, імаверна, на колер. Аўтары дасьледаваньня мяркуюць, што зь цягам часу рыбы маглі б навучыцца распазнаваць і больш тонкія адрозьненьні ў выглядзе чалавека.
"Дэсэртны страўнік" знайшоўся ў мазґах
Нямецкія навукоўцы паспрабавалі разабрацца, чаму людзей часта цягне на салодкае нават пасьля наеднага абеду. Для гэтага яны спачатку вывучылі рэакцыю мышэй на цукар і высьветлілі, што цалкам наетыя мышы таксама актыўна елі дэсэрты. Наступнае дасьледаваньне мазґоў выявіла ў грызуноў групу нэўронаў (POMC), якія актываваліся, калі мышы атрымлівалі доступ да цукру, што спрыяла апэтыту.
Мэханізм такой парадаксальнай зьявы аказаўся вельмі цікавым. Калі мышы наеліся й наверх пачаставаліся яшчэ цукрам, то згаданыя нэўроны пачыналі прадукаваць сыгнальныя малекулы, якія стымулююць пачуцьцё наетасьці, і бэта-эндарфін (адзін з уласных апіятаў арґанізму). Апошні пачынаў настуральным чынам зьвязвацца з апіятнымі рэцэптарамі на іншых вузах, што выклікае пачуцьцё нагароды, і мышы вымушаныя есьці цукар нават пасьля таго, як наеліся.
Прытым такі шлях актывацыі нагароды актываваўся толькі тады, калі грызуны зьядалі дадатковую порцыю цукру пасьля прыёму ежы. Калі ўсё абмяжоўвалася толькі звычайнай альбо тлустай ежай, то на салодкае наетых мышэй не цягнула. Штучнае блякаваньне выдзяленьня бэта-эндарфіну таксама дазваляла мышам утрымацца ад спажываньня дадатковага цукру.
На фінальным этапе аўтары зладзілі сканаваньне мазґоў людзей, якія атрымлівалі цукровы сыроп праз трубачку, і выявілі аналягічную карціну. На цукар рэагавала тая ж вобласьць мазґоў, дзе побач знаходзяцца апіятныя рэцэптары й нэўроны наетасьці.
Птушкі, нягледзячы на агульнага продка, разьвілі свае мазґі незалежна ад сысуноў
Аўтары дзьвюх новых публікацый у Science паказалі, што птушкі, паўзуны й сысуны незалежна адно ад аднаго разьвілі складаныя нэўронныя ланцугі, нягледзячы на агульнага продка. Адкрыцьцё ставіць пад сумнеў папярэднія ўяўленьня пра разьвіцьцё мазґоў, паводле якіх паліюм — вобласьць, дзе фармуецца адказны за кагнітыўныя функцыі нэакортэкс — меў аднолькавае паходжаньне ў згаданых клясах, а адрозьніваўся толькі складанасьцю будовы.
У першым дасьледаваньні міжнародная група навукоўцаў высьветліла, што ў птушак і сысуноў фармуюцца падобныя нэўронныя ланцугі, але з розным наборам ґенаў. У другім дасьледаваньні каманда стварыла падрабязны атляс мазґавых вузаў птушак, паўзуноў і сысуноў. У выніку аказалася, што птушкі захавалі тармазныя нэўроны, агульныя для ўсіх хрыбетных, але іхнія ўзбуджальныя нэўроны, якія перадаюць інфармацыю, эвалюцыянавалі іначай.
Так, некаторыя тыпы вузаў, напрыклад зьвязаныя з памяцьцю, аказалія старыжытнымі й агульнымі для розных відаў, аднак агулам мазґі птушак і сысуноў разьвіваліся сваімі ўнікальнымі шляхамі.
Як і людзі, макакі асацыююць словы з выявамі
Група мэксыканскіх і амэрыканскіх навукоўцаў высьветліла, што макакі могуць зьвязваць словы з выявамі. Раней такія крос-мадальныя асацыяцыі лічыліся ўласьцівымі толькі людзям.
У досьледзе жывёламі прайгравалі запісаныя чалавекам словы й вакалізацыі іншых макак, а потым на экране паказвалі выяву таго, пра што казаў чалавек.
Пасьля шэрагу паўтарэньняў аўтары замянялі голас чалавека на запісах, аднак макакі працягвалі правільна суадносіць гук з выявай на экране [ім трэба было абраць неабходную выяву зь некалькіх]. То бок, жывёлкі запаміналі ня проста гучаньне слова, а фактычнае
Афтальмолягі знайшлі сьціплую сувязь паміж прэпаратам Ozempic і пагаршэньнем зроку
Ў апублікаваным дасьледаваньні лекары апісалі некалькі впадкаў праблемаў са зрокам, якія могуць быць зьвязаныя з прыёмам прэпаратаў ад атлусьценьня й дыябэту, такімі як Ozempic, Wegovy, Zepbound і інш.
Дыягнаставаныя захворваньні пераважна былі зьвязаныя з зровакай нэрвай, а ў адным выпадку з судзінамі сеткавіцы. Пры адсутнасьці лячэньня яны могуць прывесьці да сьлепаты. Аднак у апісаных выпадках зрок да людзей вяртаўся альбо пераставаў пагаршацца пасьля спыненьня прыёму прэпарату.
Аўтары падкрэсьліваюць, што трывогу біць пакуль рана, бо амаль усе пацыенты мелі дыябэт 2 тыпу ў анамнэзе, а пры гэтым захворваньні падобныя "зрокавыя" праблемы часам здараюцца праз хуткія зьмены ўзроўню глюкозы ў крыві.
"Дэтокс дні" на соках могуць нанесьці шкоду кішэчніку
Некаторыя варыянты дыет і інтэрвальнага галадаваньня прапануюць спажываць сьвежыя сокі цягам 3 дзён. Мяркуецца, што гэта насыціць арґанізм вітамінамі, а таксама дапаможа пазбавіцца шкодных рэчываў [калі печань у адпачынку]. Аднак у соках вельмі мала абалоніны (цэлюлёзы), што можа мець нэгатыўныя наступствы для арґанізму, бо мікрафлора пачне абурацца.
Таму аўтары невялікага дасьледаваньня з удзелам 14 чалавек пастанавілі спраўдзіць, ці можа кароткатэрміновы недахоп абалоніны адбіцца на паказьніках здароўя. Для гэтага людзей падзялілі на тры групы й прапанавалі цягам 3 дзён прытрымлівацца адной з трох дыет: цэльная расьлінная ежа, толькі сокі, альбо звычайныя прадукты (кантрольная). Ва ўсіх удзельнікаў/удзельніц навукоўцы вывучалі мікрабіём роту й кішэчніка перад, падчас і пасьля досьледу.
Такім чынам высьветлілася, што ў людзей, якім давялося спажываць толькі сокі, адбыліся даволі выразныя зьмены. Напрыклад, у роце зьменшылася колькасьць карысных бактэрый Bacillota і павялічылася папуляцыя зьвязаных з запаленьнем Pseudomonadota. Мікрабіём кішэчніка ў гэтай групе таксама зьмяніўся падобным чынам, толькі ня так выразна. Агулам аўтары заўважылі станоўчыя зьмены кішэчнай мікрафлоры толькі ў групе з расьліннай дыетай.
Дасьледнікі знайшлі спосаб ідэальнай варкі яец
Складанасьць варкі яец палягае ў тым, што жаўток і бялок маюць розны хімічны склад, а таму й тэмпэратура прыгатаваньня для іх будзе рознай: 65 і 85 градусаў адпаведна. Таму часта ў звараным яйцы можна сустрэць вадкі жаўток, альбо гумавы бялок. Аднак навукоўцы паведамляюць, што мэтад пэрыядычнай варкі цягам 32 хвілін дапаможа вырашыць гэтую праблему.
Аўтары стварылі матэматычныя мадэлі перадачы цяпла ў бялку й жаўтку, і змадэлявалі розную па часе "варку" з рознымі тэмпэратурамі. Тут і высьветлілася, што шматразовыя ваганьні тэмпэратуры ад 100 да 30 градусаў дазваляюць жаўтку й бялку награвацца незалежна адзін ад аднаго.
На наступным этапе дасьледнікі пачалі гатаваць яйкі рознымі спосабамі: усьмятку, укрутую й у герметычным пакеце (sous vide). Потым усё гэта дадаткова дасьледавалася з дапамогай спэктраскапіі, тэстаў на цьвёрдасьць, а таксама дэгустатарамі ацэньваліся смакавыя паказьнікі.
У выніку пераможцам назвалі зваранае новым спосабам яйцо. Ягоны бялок быў падобны на бялок зварана ўсьмятку яйца, а жаўток быў як пасьля варкі ў герметычным пакеце.
Канчаткова тэхналёгія выглядае наступным чынам: трэба падрыхтаваць адзін рондаль з кіпнем, а другі цёплай вадой (30°С). Спачатку яйцо трэба палажыць у кіпень на 2 хвіліны, а потым пералажыць у цёплую ваду на такі ж час. Потым паўтарыць гэта 8 разоў (32 хвіліны).
Пэрсаналізаваная вакцына ад рака паказала эфэктыўнасьць у першых выпрабаваньнях
Раньняя фаза выпрабаваньняў пэрсаналізаванай вакцыны супраць рака ныркі паказала пэрспэктыўны старт: прэпарат аказаўся бясьпечным і выклікаў сталы імунны адказ у 9 чалавек з рызыкай рэцэдыву.
Сама вакцына скіраваная на мутацыі ў пэўных генах, якія з высокай імавернасьцю выкклікаюць разьвіцьцё рака нырак. За тры гады назіраньняў былі зафіксаваныя толькі нязначныя пабочныя эфэкты, падобныя на грып.
Праграмы для знаёмстваў пагоршылі псыхічны стан і ўспрыняцьце ўласнага цела
Аўтары сыстэматычнага агляду дасьледаваньняў прыйшлі да высновы, што карыстаньне праграмамі для знаёмтсваў нэгатыўна адбіваецца на ўспрыняцьці крастальнікам/ карыстальніцай уласнага цела. Таксама ўплыў быў заўважаны на псыхічным здароўі й агульным дабрабыце.
У выбарку трапіла 45 тэматычных дасьледваньняў, апублікаваных з 2016 па 2023 год. У 48.9% зь іх паведамлялася пра нэгатыўныя наступствы для ўспрыняцьця цела, а ў 64.4% — нэгатыўны ўплыў заўважылі на псыхічным стане й дабрабыце.
Фастфуд западозрылі ў паскарэньні старэньня
Каманда фінскіх навукоўцаў пастанавіла вывучыць сувязі паміж дыетамі й біялягічным старэньнем у дарослых людзей. Для гэтага яны скарысталіся зьвесткамі папуляцыйнага дасьледаваньня FinnTwin12, адкуль адабралі 826 блізьнюкоў у веку 21-25 гадоў. Дыета людзей ацэньвалася паводле апытанак, а біялягічнае старэньне — паводле эпігенэтычных профіляў.
У выніку аказалася, што рацыён зь вялікай колькасьцю садавіны й гародніны, зь невялікім спажываньнем мяса, фастфуду й салодкіх напояў быў зьвязаны з больш павольным біялягічным старэньнем. У адваротным выпадку назіралася больш хуткае старэньне. Аднак з улікам дадатковых фактараў ладу жыцьця, такіх як курэньне, алькаголь, фізычная актыўнасьць і інш. сувязі сталі больш сьціплымі.
Агулам аўтары тлумачаць такую асацыяцыю індэксам масы цела й фізычнай актыўнасьцю. То бок, пры наяўнасьці атлусьценьня ці нізкай фізычнай актыўнасьці аніякая дыета не запаволіць працэсы старэньня.
Міжнародная група дасьледнікаў ідэнтыфікавала новы паразытычны грыб, які інфікуе пячорных павукоў Metellina merianae, каб кіраваць іхнымі паводзінамі. Упершыню грыб заўваылі падчас здымак дакумэнтальнага фільму для BBC.
Новы паразытычыны грыб атрымаў назву Gibellula attenboroughii, ён, падобна іншым грыбам-паразытам, прымушае сваю ахвяру пакінуць нару й заняць месца на столі пячоры, каб грыбныя споры мелі большы распаўсюд.
На здымку інфікаваны павук.
Мікраплястык трапіў у мышыныя мазгі празь некалькі гадзін пасьля спажываньня
Міжнародная група навукоўцаў зладзіла шэраг досьледаў на мышах, каб даведацца больш наконт транспарту мікраплястыку ў жывых арганізмах. Для гэтага грызунам давалі ваду з часьцінкамі флюёрэсцэнтнага плястыку розных памераў (мікра, нана), а потым з дапамогай двухфатоннай мікраскапіі адсочвалі шлях плястыку. Таксама навукоўцы зрабілі маленькія акенцы ў чэрапах жывёлак, каб выявіць плястыкавыя часьцінкі ў мазгах.
Такім чынам высьветлілася, што мікраплястык хутка трапляе з сыстэмы страваваньня ў крывябег, а праз пару гадзін трапляе ў мазгі. Прытым было заўважана, што некаторыя часьцінкі плятсыку паглыналіся імуннымі вузамі, што спрыяла ўтварэньню коркаў у некаторых месцах (і адбівалася на інтэнсыўнасьці крывябегу (на фота)).
Яшчэ паведамляецца, што мышы зь вялікай колькасьцю мікраплястыку ў мазгах паказвалі пагаршэньне памяці, зьніжэньне дакладнасьці рухаў і трыываласьці. Аднак у нас з мышамі анатомія моцна адрозьніваецца, таму ў арганізьме чалавека сытуацыя можа быць іншай. Для гэтага патрэюныя тэрміновыя дасьледаваньні.
Моцны стрэс, перажыты ў дзяцінстве, пакінуў генэтычныя адбіткі на спэрматазодах мужчын
Навукоўцы зладзілі невялікае дасьледаваньне з удзелам 58 мужчын у веку 30-40 гадоў. Аўтары з дапамогай адмысловай апытанкі спачатку вызначылі наяўнасьць стрэсавых сытуацый у дзяцінстве (занядбаньне, гвалт), а потым вызначылі іхнюю інтэнсыўнасьць: чым больш яны набралі пунктаў у апытанцы, тым больш падрабязна яны памяталі траўмы. Потым навукоўцы вывучылі эпігенэтычныя маркеры ў спэрме (мэтыляваньне ДНК, хэмічная рэакцыя, у выніку якой у ДНК дадаецца мэтыльнай групы CH3, што можа ўплываць на працу ґенаў).
У выніку аказалася, што ў мужчын, якія перажылі моцны стрэс у дзяцінстве быў іншы эпігенэтычны профіль. Прытым адрозьненьні захоўваліся нават пасьля ўліку іншых фактараў, якія б маглі аказаць уплыў на эпігеном (алькаголь, курэньне). Пакуль невядома, ці могуць такія зьмены перадавацца дзецям чалавека, але на мадэльных жывёлах (чарвякі й мышы) дасьледнікі паказалі такую магчымасьць.
Мітахондрыі злавілі на рэгуляцыі запаленчых працэсаў
За мітахондрыямі моцна замацаваўся імідж "вузавых электрастанцый", бо яны сынтэзуюць неабходныя для падтрыманьня вузавых працэсаў малекулы АТФ. Аднак цяпер навукоўцы выкрылі яшчэ адну нечаканую функцыю гэтых маленькіх арганэл: рэгуляцыя запаленчых імунных рэакцыі.
Падчас вытворчасьці малекулы АТФ, электроны ідуць па адмысловым шляху ў мітахондрыях, які называюць ланцугом пераносу электронаў. Аказалася, што гэны ланцужок працуе ня толькі для атрыманьня энэргіі, але й уплывае на макрафагі — імунныя вузы, якія паглынаюць патаґены, мёртвыя вузы арґанізму й іншыя шкодныя часьцінкі.
Адной з ключавых задач макрафагаў зьяўляецца заглушэньне запаленьня праз вылучэньне спэцыфічнага бялку IL-10. Таму ў досьледах з машымі аўтары імкнуліся высьветліць, якім чынам на гэты працэс уплывае ланцуг пераносу электронаў.
Аказалася, што ў грызуноў з дэфэктным мітахандрыяльным комплексам не выпрацоўвалася дастатковая колькасьць IL-10, што істотна запавольвала аднаўленьне жывёлак пасьля інэкцый і запаленьня. Аднак актывацыя іншых, не зьвязаных зь мітахондрыямі, шляхоў рэактыўнай формы кіслароду запускала сытэз IL-10.
Такія вынікі падкрэсьліваюць важнасьць мітахондрый ня толькі ў сынтэзе энэргіі, але й у рэгуляцыі запаленьня, што можа зрабіць іх пэрспэктыўнымі мішэнямі ў тэрапіі запаленчых захворваньняў.