256
Пішу цікавосткі пра рознае. Адзіны аўтар @sabaczka
Расьлінная «размова» трапіла на відэа
Расьліны выкарыстоўваюць некаторыя лятучыя злучэньні для абароны й камунікацыі з суседзямі. Падобна пахам, такія злучэньні могуць адпуджваць траваедных жывёлаў і паведамляць пра наяўнасьць вусеняў побач.
Летась японскім навукоўцам удалося візуалізаваць расьлінную камунікацыю. Для гэтага яны ўзялі генна-мадыфікаваныя расьліны, вузы якіх сьвяціліся ад іёнаў кальцыю [чалавечыя вузы таксама выкарыстоўваюць іёны кальцыю для камунікацыі], і ненаедных вусеняў.
На адну расьліну садзілі вусеняў, а за іншай назіралі ў флюарэсцэнтны мікраскоп. Адразу пасьля нападу, у паветры зьявіліся сыгнальныя злучэньні, на якія адрэагавала расьліна без вусеняў, што й трапіла на відэа.
Крыху прыгажосьці ў панядзелак:
Незвычайнае блакітнае сьвячэньне сфэры на здымку абумоўліваецца цьвердацельнай флюёрэсцэнцыяй. Шар створаны з арганічнага злучэньня, вытворнага нафталіміду, у якім маюцца разнастайныя структуры, здольныя па-рознаму выпраменьваць сьвятло, а агульны эфэкт ад іхняга ўзаемадзеяньня выглядае як мяккае блакітнае сьвячэньне.
Новая тэхналёгія дазволіць перапрацоўваць непатрэбнае адзеньне, а не спальваць яго
Спандэкс, лайкра, элястан – гэта назвы сынтэтычных валокнаў, якія надаюць тканінам элястычныя ўласьцівасьці. Упершыню чалавецтва даведалася пра такі матэрыял у 1958 годзе, дзякуючы хіміку Джозэфу Шывэрсу. З таго часу элястан актыўна выкарыстоўваюць разам зь нейлонам і бавоўнай у вытворчасьці спартовага й паўсядзённага адзеньня.
Пазьней, калі людзі пачалі спрабаваць перапрацоўваць сьмецьце, высьветлілася, што тканіны з элястанам амаль немагчыма перапрацаваць, але было ўжо занадта позна. Таму элястычныя тканіны дагэтуль адпраўляюцца на сьметніцы, ці наўпрост спальваюцца. Напрыклад, у Каталёніі спальваецца альбо выкідаецца 90% непатрэбнага адзеньня, а ў Даніі спрабуюць яго перапрацаваць, але ня вельмі ўдала (6%).
Магчыма, сытуацыя зьменіцца дзякуючы новай тэхналёгіі, якую распрацавалі навукоўцы з Оргускага Ўнівэрсытэту ў Даніі. Яны прапануюць награваць тканіну разам з сумесьсю сьпірту й гідраксыдам калію да 225 градусаў. Праз крыху больш за 4 гадзіны такога апрацоўваньня, палімэрныя малекулы элястану часткова распадаюцца, што дазваляе «разабраць» тканіну на складнікі.
Што праўда, пакуль такі мэтад спраўдзілі толькі на элястанава-нейлонных тканінах, але аўтары кажуць, што хутка змогуць разьбіраць на валокны й тканіны з бавоўнай.
Генэтычная ўнікальнасьць дражджэй Guіnness
Піўныя дрожджы (Saccharomyces cerevisiae) – важны кампанэнт вытворчасьці піва. У працэсе браджэньня такія мікраарганізмы пераўтвараюць цукры ў сьпірт і вуглякіслы газ, а выкарыстоўваньне розных штамаў дазваляе атрымліваць розныя гатункі напою з унікальнымі рысамі смаку.
Цяпер дасьледнікі вывучылі эвалюцыю дражджэй, якія выкарыстоўваюцца сёньня й раней у варцы знакамітага ірляндзкага піва. Для гэтага скарысталіся запісамі кампаніі, якія яна вядзе з 1903 году.
Каманда ўзяла 13 гінэстаўскіх і 160 іншых папулярных штамаў і параўнала іхныя геномы. Такім чынам выявілася, што ўсе ірляндзкія дрожджы належаць да адной лініі, але штамы Guіnness моцна адрозьніваюцца ад астатніх і, імаверна, належаць да невядомай раней субпапуляцыі. Прытым два сучасныя штамы дражджэй зьяўляюцца прамымі нашчадкамі аднаго штаму з 1903 году.
Таксама гінэсаўскія дрожджы сынтэзуюць 4-этэніл-2-мэтоксыфэнол, адказны за гвазьдзіковы водар, і дыацэтыл, знаёмы нам па сырам.
NASA нарэшце адкрыла кантэйнэр з узорамі астэроіду Бэну
Пасьля амаль трох месяцаў тузаніны зь вечкам кантэйнэра, у якім знаходзіліся ўзоры пароды з астэроіду Бэну, інжынэры далі рады з балтамі. Паведамляецца, што для гэтага ім давялося распрацаваць новыя інструмэнты.
Аднак зьмесьціва пакуль не вынялі, бо засталося яшчэ колькі крокаў разборкі.
Магічныя грыбы зьявіліся ў часы выміраньня дыназаўраў
"Магічныя грыбы" даўно выкарыстоўваюць у некаторых краінах для лекаваньня псыхічных разладаў, але пра паходжаньне саміх грыбоў было вядома на дзіва мала. У новым дасьледаваньні на дапамогу навукоўцам прыйшоў геномны аналіз.
Аўтары вывучылі 52 узоры грыбоў роду Psіlocybe, вядомых наяўнасьцю псыхаактыўных злучэньняў (псылацын і псылацыбін), і высьветлілі, што гэны род узьнік каля 65 мільёнаў гадоў таму. Цікава, што такая датыроўка супадае зь меркаваным падзеньнем астэроіду, у выніку якога й пачалі выміраць дыназаўры.
Таксама навукоўцы знайшлі геномныя доказы таго, што псыхаактыўныя рэчывы грыбы набывалі два разы за сваю эвалюцыйную гісторыю.
Аднак адказаць, навошта грыбам спатрэбіліся такія злучэньні пакуль складана. Вядома, што структура псылацыбіна імітуе гармон сератанін, таму псыхаактыўныя малекулы зьвязваюцца з сэратанінавымі рэцэптарамі сысуноў. Але ж у грыбоў няма нічога падобнага. Паводле асноўнай гіпотэзы, грыбы выкарыстоўваюць псыхаактыўныя злучэньні для адпужваньня смаўжоў. Гэта добра адпавядае вынікам дасьледаваньня, бо акурат 65 млн. гадоў таму й пачаўся распаўсюд чэраваногіх малюскаў.
У Польшчы заўважылі зьнясіленага бусла, які вярнуўся наўпрост у маразы
Яшчэ ў кастрычніку бусел паляцеў разам з суродзічамі ў вырай, але цяпер чамусьці вярнуўся.
Адмыслоўцы мяркуюць, што буслу наўпрост не хапіла сілаў на падарожжа, пра што сьведчыць стан ягонага апярэньня са сьветлымі «палосамі голаду». Цяпер птушка знаходзіцца ў гнязьдзе недалёка ад Жыхліна пад кругласуткавым назіраньнем (трансьляцыя тут).
2023 афіцыйна назвалі самым гарачым у гісторыі назіраньняў за высокую тэмпэратуру паветра, мора й працяглыя пажары
Сярэдняя тэмпэратура паветра ў 2023 годзе склала 14.98 градусаў, што на 0.17 градуса вышэй за папярэдні рэкорд 2016 году, і на 1.48 градусаў вышэй за даіндустрыяльныя значэньні. Служба сярэднетэрміновых прагнозаў надвор’я Copernіcus таксама паведамляе, што акіянская паверхня бесьперапынна былі тэмпэратурныя рэкорды з красавіка па сьнежань.
Цалкам прэс-рэліз можна пачытаць тут.
Паста з жывёльных костак дапаможа скараціць колькасьць харчовых адходаў
Фінскі стартап распрацаваў мэтад перапрацоўкі курыных і рыбных костак у прыдатную да ежы пасту (на фота). Мяркуецца, што гэта павысіць эфэктыўнасьць вытворчасьці мяса.
Тыя, каму пашчасьціла пачаставацца харчамі з такой пастай кажуць, што пахнуць яны як звычайныя рыбныя катлеты, нічога дзіўнага.
У стартапе SuperGround спачатку здрабняюць косьці, а потым моцна награваюць пад высокім ціскам. Калі сумесь астывае, яе працягваюць здрабняць да стану пасты.
Атрыманую касьцявую масу можна дадаваць у мясныя прадукты, гэта павялічыць колькасьць ежы, вырабленай з той жа колькасьці жывёлаў на 40%, а косьці ня будуць адпраўляцца на сьметнік. Дарэчы, у канцы 2023 дзьве кампаніі ўжо пачалі дадаваць пасту ў свае прадукты.
Вялікае дасьледаваньне выявіла фактары раньняй дэмэнцыі
Звычайна дэмэнцыя выяўляецца ў пацыентаў сталага веку, але штогод сотні тысячаў людзей атрымліваюць дыягназ раньняй дэмэнцыі. Цяпер выявіліся асноўныя фактары рызыкі такога дыягназу.
Дасьледчая група прааналізавала дадзеныя, сабраныя ў 356 052 чалавек у веку да 65 гадоў зь Вялікабрытаніі й прыйшла да высновы, што нізкі сацыяльна-эканамічны статус, сацыяльная ізаляцыя, парушэньні слыху, інсульт, дыябэт, хваробы сэрца, нізкі ўзровень адукацыі, малая фізычная актыўнасьць і дэпрэсыя былі зьвязаныя з павышанай рызыкай дэмэнцыі раньняга разьвіцьця.
Недахоп вітаміну D і высокі ўзровень C-рэактыўнага бялку, які сынтэзуецца печаньню ў адказ на запаленьне, і наяўнасьць варыянтаў гена ApoE4 таксама павышалі рызыку нэўрадэгенэратыўнага захворваньня.
Што тычыцца алькаголю, то сувязь была больш складанай. Напрыклад, злоўжываньне адназначна вядзе да павышанай рызыкі, а вось стрыманае спажываньне й адмова ад алькаголю, адпаведна, зьніжалі рызыку дэмэнцыі.
Навуковы часопіс будзе спраўджваць выявы штучным інтэлектам, эмацыйныя куры й раскрыцьцё таямніцы колеру мачы. Чым адзначыўся першы тыдзень 2024 году – чытайце ў дайджэсьце 1(26)
🧅Сьмерці й дэмэнцыі не чуваць. Дасьледнікі заўважылі, што людзі сталага веку, якія выкарыстоўваюць слыхавыя апараты маюць шэраг пераваг, не зьвязаных са слыхам. Напрыклад, рызыка сьмерці ад усіх прычын у іх была ніжэй на 24%, чым у тых, хто не карыстаўся апаратамі. Ніжэйшай аказалася й рызыка старэчай дэмэнцыі, але падобныя вынікі былі ўжо ў папярэдніх публікацыях.
🧅Бег на 420 мэтраў. Амэрыканскія навукоўцы ў лябараторных досьледах зь бегунамі паказалі, што спажываньне канабісу (марыхуаны) перад фізычнымі практыкаваньнямі павышае матывацыю й задавальненьне ад трэнаваньняў, але на цягавітасьці гэта не адбіваецца. Агулам удзельнікам больш спадабалася бегаць у цьвярозым стане.
🧅50 адценьняў сакатаньня. Навукоўцы з Унівэрсытэту Кўінзлэнда паказалі, што людзі могуць вызначыць эмацыйны стан курэй па іхняму сокату. Удзельнікам давалі паслухаць запісы з сакатаньнем і прасілі назваць птушыныя эмоцыі. У выніку 69% дакладна вызначылі незадаволенасьць і абурэньне.
🧅Часопіс Scіence будзе спраўджваць нэўрасеткамі выявы з дасьледаваньняў. Такі падыход мусіць зьнізіць колькасьць публікацый з памылкамі й наўмыснымі скажэньнямі.
🧅Таямніца колеру мачы. Дасьледнікі ідэнтыфікавалі мікробны фэрмэнт, адказны за жоўты колер мачы. Гэта білірубінрэдуктаза. Адкрыцьцё дапаможа вызначыць ролю мікрабіёма ў некаторых хваробах (жаўтуха, запаленьне кішэчніку).
На крок бліжэй на стварэньня лекаў ад панічных нападаў
Дасьледнікі зь Інстытута Салка ў Каліфорніі выявілі спэцыялізаваныя нэўроны ў мышыных мазґах, якія зьвязаныя з панічнымі нападамі й могуць стаць мішэньню для распрацоўваньня новых лекаў.
Камандзе ўдалося ня толькі дакладна вызначыць мазґавую вобласьць адказную за ўзьнікненьне панікі, але й тое, што запавольваньне пэўных нэўронных сыгналаў там можа зьменшыць сымптомы панічнага разладу.
Таксама высьветлілася, што ў вызначанай зоне мазґоў сынтэзуецца нэўрапэптыд PACAP, які грае важную ролю ў рэгуляваньні панічных рэакцый. Далей аўтары плянуюць спраўдзіць вынікі на людзях і ўдасканаліць разуменьне мэханізмаў, што ляжаць у аснове панічных разладаў.
FDA вывучае новыя рызыкі, зьвязаныя з папулярнымі прэпаратамі для пахудзеньня
Упраўленьне па кантролі прадуктаў і лекаў ЗША (FDA) у апошняй справаздачы паведаміла, што вядзецца правяраньне паведамленьняў пра выпадзеньне валасоў і суіцыдальныя думкі ў людзей, якія ўжывалі прэпараты сэмаглютыду й тырзэпатыду (ozempіc, wegovy, mounjaro).
За мінулы верасень выявілася 201 паведамленьне пра самагубства й суіцыдальныя думкі сярод пацыентаў, а таксама 422 паведамленьні пра выпадзеньне валасоў падчас прыёму згаданых прэпаратаў.
Забарону прэпаратаў чакаць ня варта, бо паведамленьні могуць быць ілжывымі, а калі сувязь пацьвердзіцца, вытворцаў прымусяць дадаць новыя пабочныя эфэкты ў інструкцыі да прэпаратаў.
Яшчэ па тэме:
Вынаходка, якая можа даць рады з атлусьценьнем
Чытаньне незвычайных сказаў актывуе мазґі
Амэрыканскія нэўролягі з дапамогай моўнай мадэлі высьветлілі, што чытаньне складаных і незвычайных сказаў актывуе нашыя мазґі ў зонах, адказных за апрацоўку мовы. Аднак такога эфэкту не назіралася ў выпадках з наборамі словаў і простымі сказамі, кшталту «мы схадзілі ў краму».
Каманда навукоўцаў назьбірала 1 000 сказаў з розных крыніц і папрасіла 5 ахвотнікаў прачытаць іх падчас функцыянальнай магнітна-рэзананснай тамаграфіі, каб адсачыць мазґавую актыўнасьць. Гэты ж набор сказаў быў запампаваны ў моўную мадэль, падобную да GPT, каб вызначыць «рэакцыю нэўрасеткі на сказы». На базе атрыманых дадзеных дасьледнікі распрацавалі «мадэль кадаваньня», якая магла прадказваць рэакцыю чалавечых мазґоў на пэўныя сказы, зыходзячы з рэакцый моўнай мадэлі.
Дакладнасьць працы новай мадэлі спраўдзілі ў дадатковых тэстах з новымі ўдзельнікамі. Навукоўцы спачатку прасілі вызначыць сказы з набору, якія б масымізавалі ці мінімізавалі мазґавую актыўнасьць, а потым давалі чытаць іх людзям падчас фМРТ.
У дасьледаваньні таксама аналізаваліся й лінгвістычныя ўласьцівасьці сказаў, такія як граматыка, праўдападобнасьць і прастата візуальнага ўспрыняцьця. У выніку аказалася, што найбольшы водгук у мазґах выклікалі сказы, з высокім узроўнем нечаканасьці ці незвычайнасьці. У такую катэгорыю трапляюць сказы, якія маюць незвычайныя граматычныя асаблівасьці, дзіўны сэнс і якія трэба ўважліва чытаць, каб зразумець напісанае.
Дайджэст 25 🎄🎉🎁
🧅Хуткая хадзьба адбіла жаданьне пакурыць. Невялікае дасьледаваньне зладзілі аўстрыйскія навукоўцы, у якім прыйшлі да высновы, што хуткая хадзьба цягам 10 хвілінаў адбівае жаданьне пакурыць. Для ўдзелу ў досьледах паклікалі мужчын і жанчын, якія выкурвалі ня менш за 10 цыгарэт на дзень. Іх прасілі ўстрымацца ад курэньня 10 гадзін перад хуткімі шпацырам па розных лякацыях. Пасьля людзі ацэньвалі па 7-бальнай шкале сваё жаданьне пакурыць. Агулам тым, хто хадзіў у памяшканьні ці на сьвежым паветры курыць хацелася меней, але эфэкт захоўваўся толькі 17-26 хвілінаў.
🧅Яшчэ адна добрая нагода далучыцца да брытанскай акцыі Dry January. Адмыслоўцы з Сусьветнай Арганізацыі Здароўя зрабілі вялікі мэтааналіз і пастанавілі, што скарачэньне колькасьці алькаголю ці адмова ад яго могуць зьнізіць рызыку разьвіцьця анкалягічных захворваньняў поласьці роту й страваводу.
🧅Біфідабактэрыі разам з прэбыётыкамі палегчылі сымптомы доўгага ковіду. Клінічныя выпрабаваньні, зладжаныя кітайскімі навукоўцамі, паказалі, што штодзённы прыём прэпарату зь біфідабактэрыямі й прэбіётыкамі (B. adolescentіs,B. bіfіdum, B. longum + галяктаалігацукрыды, дэкстрын) зьніжае сымптомы парушэньня памяці й канцэнтрацыі ўвагі пры доўгім ковідзе. Таксама пацыенты адчулі зьмяншэньне агульнай стомы й нядужасьці.
🧅Хатнія гадаванцы абаранілі кагнітыўныя функцыі самотных людзей сталага веку. Кітайскія навукоўцы прааналізавалі дадзеныя амаль 8 000 пацыентаў за 9 гадоў, і прыйшлі да высновы, што наяўнасьць хатняга гадаванца пасьля 50 гадоў можа прадухіліць прысьпешанае зьніжэньне кагнітыўных функцый.
Патэнцыйна новы спосаб лекаваньня дэпрэсыі праз сьпінныя мазґі
Раней было паказана, што сьпінныя мазґі стала перадаюць інфармацыю пра тое, што адбываецца ў арганізьме й гэта можа паўплываць на эмоцыі й настрой. Часам такі інфармацыйны шлях можа быць перагружаны, напрыклад, хранічным стрэсам, што прывядзе да нэгатыўных рэакцый галаўных мазґоў і, як вынік, да разьвіцьця дэпрэсыі.
З гэтых прычын у новым досьледзе навукоўцы начапілі на сьпіны 20 пацыентаў адмысловыя апараты электрычнай стымуляцыі. Выпрабаваньні падобнай стымуляцыі пастаянным токам паказалі, што яна можа рэгуляваць электрычную актыўнасьць нэўронаў у мазґах праз скуру галавы. Аднак гэтым разам скрыні разьмясьцілі на сьпінах і працавалі яны толькі ў паловы пацыентаў (астатнія – кантрольная група).
У выніку пацыенты з досьледнай групы адчулі значнае паслабленьне сымптомаў за 24 сэансы такой тэрапіі (па 3 на тыдзень). Праўда пакуль рана рабіць нейкія высновы, бо дасьледаваньне папярэдняе, але вынікі паказваюць пэрспэктыўнасьць мэтаду.
Другі тыдзень году прынёс нам мікраплястык у бутэльках вады, працяг гісторыі з сэмаглютыдам, а яшчэ знос лябараторыі Марыі Кюры, сямейныя каштоўнасьці кланы кашалётаў і чырвоныя коўбачкі сеткавіцы. Падрабязьней у дайджэсьце 2(27)
🧅Зялёнае сьвятло чырвоным коўбачкам. За каляровы зрок у нас адказваюць адмысловыя рэцэптары ў сеткавіцы – коўбачкі. Гэтыя фотарэцэптары дзеляцца на тры тыпы у залежнасьці ад даўжыні хваляў, якія яны ўспрымаюць: S (сіні колер), M (зялёны), L (чырвоны). Прытым апошні варыянт маецца толькі ў людзей з нармальным зрокам і некаторых іншых прыматаў.
Цягам дзесяцігодзьдзяў меркавалася, што «эксклюзыўныя» чырвоныя коўбачкі фармуюцца выпадковым чынам. Потым зьявіліся дадзеныя, што на працэс падзелу коўбачак па функцыям могуць уплываць гармоны шчытападобнай залозы. Але цяпер высьветлілася, што ўсё можа быць крыху прасьцей.
На арганоідах дасьледнікі выявілі, што калі на раньніх этапах канцэнтрацыя рэтыноевай кіслаты вялікая, то «чырвоных» коўбачак разьвіваецца мала, а пры нізкіх канцэнтрацыя кіслаты – наадварот.
🧅У Парыжы перадумалі зносіць лябараторыю Марыі Складоўскай-Кюры. Павільён 1909 году пабудовы, у якім знакамітая навукоўка захоўвала рэактывы, прапанаваў зьнесьці Інстытут Кюры, каб пабудаваць на гэтым месцы цэнтар дасьледаваньня раку. Але грамадзкае абурэньне парушыла пляны: павільён застанецца, а цэнтар пабудуюць у іншым месцы.
🧅Вялікія сем'і кашалётаў. Гэтыя дзіўныя кіты ўтвараюць вялікія кланы па мацярынскай лініі й камунікуюць з дапамогай уласнага дыялекту. Паведамляецца, што ў адным такім клане можа быць да 10 самак і іх патомкаў, а агульная колькасьць сваякоў можа сягаць 20 000.
🧅Палеантолягі апісалі другі від тыраназаўраў. Від атрымаў назву Tyrannosaurus mcraeensіs. Гэтыя істоты жылі на 5-7 млн гадоў раней за знакамітых T. rex і не былі іхнымі прамымі продкамі.
Стрэс праз вайну ва Ўкраіне прытупіў адчуваньне болю ў жанчын
Фэномэн, пры якім адбываецца заглушэньне болю пад уплывам розных стрэсавых раздражняльнікаў, атрымаў назву стрэс-індуктаванага болепаталеньня. Яго ўжо колькі дзясяткаў гадоў вывучаюць навукоўцы, бо разуменьне такіх мэханізмаў можа паспрыяць адкрыцьцю новых мэтадаў лекаваньня болю й разладаў, зьвязаных са стрэсам.
Цяпер дасьледніцкая каманда зладзіла аналіз дадзеных актыўных карыстальніц праграмы аб жаночым здароўі Flo, каб даведацца, як пачатак вайны ва Ўкраіне адбіўся на ўспрымальнасьці болю.
Агульная выбарка склала 87 315 удзельніц, якія актыўна рэгістравалі разнастайныя сымптомы за 30 дзён да пачатку ўварваньня й 30 дзён пасьля яго. У выніку аказалася, што ад 24 лютага 2022 году карыстальніцы з Украіны пачалі радзей паведамляць пра галаўны боль і болі ў сьпіне й жываце, а вось паведамленьняў пра стрэс стала болей.
Таксама гэткі ж эфэкт, але не такі выразны, назіраўся й у суседніх з Украінай краінах. Падрабязьней можна пачытаць у публікацыі (анг.) і ў допісе галоўнага аўтара вось тут (бел.)
Астраномы выпадкова знайшлі галяктыку без бачных зорак
Звычайна пад галяктыкай разумеюць складаную сыстэму, асноўнымі элемэнтамі якой зьяўляюцца зоркі, іхныя сыстэмы (плянэты й меншыя целы), а таксама міжзорны газ. Аднак цяпер навукоўцы знайшлі новы аб’ект, які можа істотна пашырыць нашае разуменьне галяктык.
Масыўная пляма J0613+52 знаходзіцца на адлегласьці каля 270 мільёнаў сьветлавых гадоў ад нас і не мае аніякіх зорак, прынамсі тых, якія можна было б заўважыць. Гэта проста смуга зь міжзорнага газу й пылу. Цікава, што маса й хуткасьць кручэньня новага абʼекту выглядаюць цалкам нармальна й блізкія да парамэтраў сьпіральных галяктык, падобных нашай.
Мяркуецца, што J0613+52 можа быць узорам «першабытнай» галяктыкі, для якіх адсутнасьць зорак была нормай.
Аўтары адкрыцьця таксама прызналіся, што яно здарылася выпадкова: першапачаткова яны вывучалі ў абсэрваторыі Green Bank галяктыкі зь нізкай яскравасьцю, але памылкова задалі няправільныя каардынаты. (на другім фота кручэньне галяктыкі пазначылі колерам: чырвоны - ад нас, сіні - на нас)
Вясёлкавы папугай зьбег з заапарку самым відавочным спосабам
Самка вясёлкавага лёрыкету (Trіchoglossus moluccanus) у заапарку Колчэстэра не стала выдумляць надта крэатыўных спосабаў уцёкаў, а проста села на наведвальніка, калі той выходзіў з вальеру.
Зыркую птушку спачатку спрабавалі злавіць на тэрыторыі заапарку, але яна спрытна ўцякла. Пошукі працягваюцца, а супрацоўнікі спадзяюцца, што яна вернецца самастойна (для гэтага астатніх лёрыкетаў перанесьлі ў вонкавы вальер, каб зьбеглая магла пачуць галасы суродзічаў).
Вясёлкавы лёрыкет – від папугаяў сярэдніх памераў родам з Аўстраліі. У адрозьненьні ад іншых птушак, самцы й самкі T. moluccanus маюць аднолькава зыркае апярэньне й адрозьніваюцца дробязямі.
Тэрапія боязі павукоў зьменшыла й боязь вышыні
Меркавалася, што для тэрапіі розных фобій неабходна выкарыстоўваць розныя падыходы. Але нямецкія псыхолягі прыйшлі да высновы, што гэнае меркаваньне можа быць памылковым.
Дагэтуль найбольш эфэктыўным мэтадам лекаваньня фобій зьяўляецца экспазыцыйная тэрапія, калі пацыент пад наглядам псыхатэрапэўта сутыкаецца са сваімі страхамі й вучыцца іх пераадольваць.
У досьледзе ўзялі ўдзел 50 чалавек з боязьзю павукоў і вышыні. Перад экспазыцыйнай тэрапіяй боязі павукоў і пасьля яе, пацыенты дзяліліся сваімі суб’ектыўнымі адчуваньнямі, а дасьледнікі яшчэ фіксавалі паводзінныя паказьнікі (як блізка да павука можа наблізіцца чалавек, як высока падняцца).
Аказалася, што тэрапія фобіі павукоў зьменшыла ня толькі ўласна боязь перад павукамі, але й перад вышынёй. Значны станоўчы эфэкт назіраўся й па субʼектыўным, і па паводзінным паказьнікам. Агулам страх вышыні зьменшыўся на 15%.
Пераважна расьлінную й вэгетарыянскую дыету зьвязалі з паніжанай на 39% рызыкай covіd-19 😐
Раней было паказана, што дыета можа граць пэўную ролю ў разьвіцьці covіd-19, таму дасьледнікі спраўдзілі патэнцыйны ўплыў харчаваньня на хворнасьць.
Для ўдзелу паклікалі 702 чалавек і апыталі іх наконт рэжыму харчаваньня, ладу жыцьця й вакцынацыі. Пасьля гэтага ўсіх падзялілі на групы адпаведна дыетам: усёедная (424) і пераважна вэгетарыянская (278). Апошнюю давялося яшчэ раз падзяліць на вэгетарыянцаў з вэганамі (191) і тых, хто спажываў мяса ня больш за тры разы на тыдзень (87).
Аналіз зьвестак паказаў, што істотных адрозьненьняў па полу, веку й узроўню вакцынацыі паміж групамі не было. Аднак удзельнікі «усёеднай» групы мелі больш высокі ўзровень розных захворваньняў і паніжаны ўзровень фізычнай актыўнасьці (фактары рызыкі covіd-19). Узровень хворнасьці тут быў 52% супраць 40% у групах пераважна расьліннай дыеты, прыблізна такая ж карціна й зь імавернасьці заражэньня: 18% і 11% адпаведна.
З улікам спадарожных фактараў розьніца ў цяжкасьці каранавіруснай інфэкцыі не выявілася, але ў тых, хто прытрымліваўся пераважна расьліннай і вэгетарыянскай дыеты, імавернасьць заражэньня была на 39% ніжэй.
Аўтары прызнаюць, што дасьледаваньне мае абмежаваньні (людзей прасілі прыгадаць, як часта яны елі мяса, назіральны характар досьледу), таму вынікі могуць не паказваць прычынныя сувязі.
Дасьледнікі не знайшлі сувязяў паміж сэмаглютыдам і ракам падстраўнікавай залозы
Не пацьвердзілася й сувязь прэпарату з суіцыдальнымі думкамі
Ізраільскія навукоўцы прааналізавалі дадзеныя амаль 500 000 чалавек з дыябэтам 2 тыпу й не знайшлі сувязі паміж прыёмам імітатараў GLP-1 (сэмаглютыд і падобныя) і разьвіцьцём рака падстраўнікавай залозы. Сярэдні час назіраньня ў гэтым дасьледаваньні быў каля 7 гадоў.
А вось амэрыканскія навукоўцы ў буйным дасьледаваньні паведамілі, што папулярныя прэпараты для лекаваньня дыябэту й атлусьценьня не выклікаюць у пацыентаў суіцыдальных схільнасьцяў. Ці прыпыняць свае расьсьледаваньні FDA і EMA (эўрапейскі рэгулятар) пакуль невядома.
Шмат плястыкавых часьцінак знайшлі ў бутэльках вады
Наступствы праглынаньня мікрачасьцінак пакуль невядомыя, пакуль толькі ёсьць зьвесткі, што яны могуць трапляць у розныя органы. Таксама ёсьць імавернасьць таго, што плястыкавыя наначасьцінкі (<1 мкм) могуць трапіць у мазґі праз гематаэнцэфалічны бар’ер.
Апроч таго, плястыкавыя наначасьцінкі вельмі складана выявіць, таму дасьледнікі прымянілі новую тэхналёгію на ўзорах пітной вады ў літровых плястыкавых бутэльках.
Навукоўцы выправіліся ў крамы, каб набыць там 6 бутэлек звычайнай вады. Потым у лябараторыі кожны ўзор апраменьвалі лазэрам. Ад кожнага сутыкненьня з плястыкавай часьцінкай, прамяні пачыналі вагацца (вібраваць).
Такім чынам высьветлілася, што кожная з бутэлек мела ўнутры каля 240 000 плястыкавых часьцінак, пераважна нанапамераў. На жаль, ідэнтыфікаваць аўтарам удалося толькі 10% часьцінак, але вядома, што там быў і поліэтылентэрэфталят (PET), зь якога вырабляюцца бутэлькі.
Самка кальмара зь яйцавымі воркамі трапіла на відэа
Кальмараў цяжка назваць клапатлівымі бацькамі, бо самкі бальшыні відаў адкладаюць яйцы на марское дно ці наўпрост у тоўшчу вады й плывуць далей. Праўда ў выпадку з Sepіoteuthіs lessonіana пара кальмараў падбірае бясьпечнае месца для кладкі.
Аднак крыху больш за 20 гадоў таму, заолягі заўважылі, што самкі невялікіх кальмараў Gonatus onyx старанна пакуюць яйцы ў адмысловыя воркі (мяшкі) і цягаюць з сабой.
Такі падыход дазваляе абараніць будучае патомства ад драпежнікаў і паразытаў, але вялікім коштам. Самка бесьперапынна цягае яйцавыя воркі працяглы час (да 9 мес.), таму ня можа харчавацца. Цягам гэтага пэрыяду ейны арганізм атрымлівае энэргію зь ліпідаў, назапашаных у стрававальнай залозе. Калі ж зь яец выводзяцца малыя кальмары, самкі паміраюць.
Таксама падчас «цяжарнасьці» самкі ня могуць хутка плаваць і вымушана хаваюцца ад драпежнікаў на глыбіні, таму й у аб’ектывы трапляюць рэдка. Відэа вышэй было зьнятае мінулым сьнежнем ля берагоў Коста-Рыкі.
Імавернасьць таго, што штучны інтэлект прывядзе да катастрофы ацанілі ў 5%
Паводле вынікаў буйнога апытаньня дасьледнікаў штучнага інтэлекту, існуе пэўная рызыка выміраньня чалавецтва праз разьвіцьцё надта разумнага ШІ.
Агулам у апытаньні ўзялі ўдзел каля 2700 дасьледнікаў, якія прэзэнтавалі свае працы на буйных канфэрэнцыях летась. Усім ім прапаноўвалі падзяліцца сваімі думкамі наконт будучыні сфэры штучнага інтэлекту. У выніку 58% апытаных заявілі, што імавернасьць выміраньня чалавецтва ці іншых катастроф, зьвязаных з ШІ, складае 5%.
Але панікаваць пакуль зарана, бо сярод адмыслоўцаў у штучным інтэлекце ня ўсе маюць годную базу ведаў для прагназаваньня будучыні. А вось напружыцца ўжо можна.
Аналягічную апытанку ладзілі й у 2016 годзе й прагнозы аказаліся даволі дакладнымі. Напрыклад, там спрагназавалі хуткае зьяўленьне й разьвіцьцё вялікіх моўных мадэляў і аналягічных чат-ботаў.
Паводле новых прагнозаў цягам наступнага дзесяцігодзьдзя сыстэму штучнага інтэлекту навучацца пісаць якасныя песьні, ствараць «з нуля» паўнавартасныя сайты, у тым ліку для інтэрнэт-крамаў з апрацоўваньнем аплаты й даваць рады яшчэ 36 задачам (імавернасьць больш за 50%).
Таксама адзначаецца, што фізычны мантаж электраправодкі ў доме, рашэньне складаных матэматычных задач бліжэйшымі гадамі чакаць ня варта. У той жа час стварэньне ШІ, які перасягне чалавечыя здольнасьці чакаецца каля 2047 году (на 13 гадоў раней, чым у апытанцы 2016 году).
Аднак ёсьць і больш актуальныя праблемы, на якія зьвярталі ўвагу адмыслоўцы: фэйкі, махлярства, маніпуляцыя грамадзкім меркаваньнем, аўтарытарны кантроля над людзьмі, стварэньне зброі. Такія сцэнары сталіся найбольш імавернымі (70 і болей адсоткаў).
Насычанае цыгарэтным дымам адзеньне можа стаць прычынай рака ў сабак
Завадны ўплыў курэньня на здароўе чалавека даўно вядомы, але цяпер дасьледнікі сьцьвярджаюць, што аднаго толькі кантакту з часьцінкамі цыгарэтнага дыму дастаткова, каб нанесьці сабакам вялікую шкоду.
У дасьледаваньні пад кіраўніцтвам ветэрынаркі Дэбары Кнап вывучаліся фактары здароўя й ладу жыцьця 120 шатляндзкіх тэр’ераў цягам трох гадоў. Такую пароду абралі адмыслова, бо вядома, што яны маюць у сярэднім на 20% вышэйшую рызыку рака мачавога пузыру, што дазволіла навукоўцам засяродзіцца на пэўным тыпе хваробы.
Для збору інфармацыі пра стан здароўя й лад жыцьця гадаванцаў, аўтары выкарыстоўвалі звычайнае анкетаваньне гаспадароў і аналіз мачы жывёлаў. У апошнім выпадку шукалі мэтабаліты нікатыну, што сьведчыла б пра ўдыханьне тытунёвага дыму.
Такім чынам высьветлілася, што гадаванцы, якія кантактавалі з цыгарэтным дымам мелі ў 6 разоў вышэйшую рызыку разьвіцьця рака мачавога пузыру. Жывёлы, у якіх за час назіраньня выявілася анкалягічнае захворваньне, падпадалі пад уплыў 10 пачак-гадоў тытунёвага дыму, а гадаванцы без праблем з мачавіком адчувалі ўплыў 1.5 пачак-году. Тут пачак-год – эквівалент выкурваньня аднаго пачку цыгарэт за дзень цягам году.
Таксама аўтары знайшлі мэтабаліты нікатыну ў аналізах сабак, уладальнікі якіх не кураць. Гэта патлумачылі тым, што сабакі могуць удыхаць часьцінкі дыму з адзеньня гаспадароў, якія знаходзіліся побач з курцамі.
Цяжкі covіd-19 зьвязалі з падвышанай рызыкай разьвіцьця шызафрэніі
Людзі, якія перанесьлі інфэкцыю ў цяжкай форме, мелі ў 4 разы большую рызыку разьвіцьця шызафрэніі, чым тыя, хто ніколі не хварэў.
Шызафрэнія – складанае псыхічнае захворваньне, якое праяўляецца галюцынацыямі, трызьненьнем і іншымі кагнітыўнымі разладамі. Але прычыны, зь якіх пачынаецца такая хвароба пакуль невядомыя. У папярэдніх дасьледаваньнях меркавалася, што разьвіцьцё шызафрэніі могуць справакаваць розныя вірусы, у тым ліку грып і SARS-CoV-2.
Цяпер дасьледнікі з Унівэрсытэту Заходняй Вірджыніі прааналізавалі дадзеныя больш за 650 000 чалавек і прыйшлі да высновы, што цяжкая каранавірусная інфэкцыя мае пэўныя сувязі з разьвіцьцём шызафрэніі й іншых падобных разладаў.
Дадзеныя паказалі, што праз тры тыдні пасьля пачатку ковіду ці вострага рэсьпіраторнага дыстрэс-сындрому (запаленьне лёгкіх) у 2573 чалавек выявіўся псыхатычны стан, прытым палова зь іх мела пазытыўных вынік тэсту на covіd-19. Агулам імавернасьць разьвіцьця псыхічнага разладу ў пацыентаў з ковідам была вышэйшая ў 4.6 разу пры параўнаньні з тымі, хто меў нэгатыўны вынік тэсту. А вось у людзей з ВРДС такая імавернасьць была ніжэйшая на 25%.
Таксама аўтары адзначаюць, што праз тры месяцы карціна не надта моцна мянялася. Яны мяркуюць, што такія вынікі зьвязаныя з моцным запаленьнем у мазґах пры цяжкім ковідзе, што вядзе да павышэньня ўзроўню кінурэнавай кіслаты, зьвязанай, напрыклад, з дэпрэсыяй.
⚡️⚡️⚡️Агляд аглядаў мэтааналізаў сьвяточных дэсэртаў
Аўтары надзвычай важнага дасьледаваньня зладзілі грунтоўны аналіз аглядаў мэтааналізаў публікацый, у якіх вывучалася карысьць і шкода для здароўя разнастайных складнікаў сьвяточных дэсэртаў.
Тарты, печыва, пудынгі разам зь іншымі ласункамі расклалі на 178 унікальных складнікаў, якія потым абагульнілі ў 17 груп: алькаголь, харчовая сода, масла, чакаляда, сыр і ёгурт, кава, яйцы, фарбавальнікі й араматызатары, садавіна, малако, арэхі, арахіс і арахісавае масла, мука, соль, спэцыі, цукар, расьлінны алей.
Адзін дэсэрт меў у складзе бэкон, але яго не ўзялі ў аналіз, бо гэта зусім не дэсэртны прадукт, а адзін з аўтараў быў вэгетарыянцам.
У выніку дасьледнікі знайшлі 46 аглядаў з 363 унікальнымі асацыяцыямі паміж групамі складнікаў і рызыкай розных захворваньняў і сьмерцю. 149 асацыяцый аказаліся статыстычна значнымі, а 110 зь іх былі зьвязанымі са зьніжэньнем рызыкаў хваробаў і сьмерці. Найчасьцей у гэтай ролі былі арэхі, садавіна й кава. А вось алькаголь з цукрам павялічвалі ўсе рызыкі.
Самым «здаровым» дэсэртам аўтары назвалі пірог «штолен» (stollen) 85% складнікаў якога былі зьвязаныя з паніжэньнем разгледзеных рызыкаў. А калі прыбраць з рэцэпта яйцы, муку, масла й цукар, то атрымаецца фруктова-ягадны салат з арэхамі – максымальна карысна😀.
Выкрылася масавае жульніцтва ў гульні Wordle (самыя дзіўныя навіны 2023)
Прафэсар Джэймс Дылгер заўважыў, што лічбы ў штодзённай статыстыцы арыгінальнай гульні выглядаць дзіўнавата. Таму ён зладзіў некаторыя матэматычныя разьлікі й выявіў, што імавернасьць адгадваньня слова дня зь першай спробы складае 0.043% (860). Але паводле афіцыйнай статыстыкі, колькасьць гульцоў, якія зь першай спробы адгадалі слова не апускалася ніжэй за 4 000. Такая вялікая розьніца можа тлумачыцца толькі жульніцтвам гульцоў (магчыма, гуляюць у прыватных акенцах браўзэраў).