Telegram-канал atusa_sbu - موسسۀ علمی و تاریخی آتوسا: Unsorted

موسسۀ علمی و تاریخی آتوسا

28 April 2025 20:44

به یادِ بیرنگ؛ مشروطه‌خواهِ مهجورِ تبریزی

✍ آرسام محمودی

🔸علی حریری که بعدها نام خانوادگی بیرنگ را برای خود برگزید، از رجال ایرانپرست، آزادی‌خواه و مشروطه‌طلب تبریز در اواخر دوران قاجار بود. تاریخ دقیق فوت او نامعلوم است، اما چون روزنامه ناهید که توسط ابراهیم ناهید، دوست صمیمی‌اش منتشر می‌شد، آگهی درگذشت او را در شماره مورخ ۵ اردیبهشت ۱۳۲۱ چاپ کرده است، بنابراین، تاریخ درگذشت علی حریری (بیرنگ) باید بین روزهای یکم تا پنجم اردیبهشت ۱۳۲۱ باشد.

🔸کربلایی علی حریری از صنف بازاریان تبریز بود و با شروع تحولات مشروطه به صف مشروطه‌خواهان ملحق شد. عضو حزب دموکرات تبریز بود و در دوران محاصره تبریز به دست محمدعلی‌سلطان قجر، در کنار چندتن دیگر از مشروطه‌خواهان تبریزی، اسلحه به دست گرفت و «فوج نجات تبریز» را تشکیل داد. گروهی که وظیفه شکستن محاصره تبریز و تهیه آذوقه را برعهده داشت. در جریان جنگ جهانی اول و ماجرای قحطی حاصل از جنگ، کمک‌های حزب دموکرات تبریز به مردم، باعث محبوبیت این حزب و اعضایش شد و قدرت در تبریز عملا در اختیار حزب دموکرات تبریز و سه تن از سران این حزب، محمد خیابانی، اسماعیل نوبری و علی حریری بود.

🔸در سال‌های ابتدایی قرن بیستم، ایده اتحاد اسلام توسط عثمانی تبلیغ می‌شد و در برخی از شهرهای ایران، دفاتری نیز توسط ترکان عثمانی به نام اتحاد اسلام تأسیس شده بود. علی حریری و سایر اعضای حزب دموکرات تبریز، این حرکت را ایده‌ای استعماری از سوی عثمانی اعلام و با آن به مخالفت پرداخته و برای برچیدنشان کوشیدند. در جریان جنگ جهانی اول، ترکان عثمانی دست به اشغال تبریز و آذربایجان زدند که با مخالفت سخت حزب دموکرات تبریز و اعضایش همراه شد. مواضع حزب دموکرات و مخالفتش با ایده اتحاد اسلام و مقاومتش در برابر اشغال آذربایجان به دست ترکان عثمانی، باعث شد چندتن از سران حزب دموکرات تبریز از جمله محمد خیابانی و اسماعیل نوبری توسط ترکان، دستگیر، تبعید و زندانی شوند. در این میان علی حریری تلاش‌های فراوانی برای بسیج عشایر آذربایجان بر علیه قوای اشغالگر عثمانی انجام داد.

🔸حریری همچنین در کنار همشهریان تبریزی خود، صادق رضازاده شفق، محمد نخجوانی و حیدرزاده، از نزدیکترین دوستان عارف قزوینی بود. رفاقتی که موجب شد عارف به آذربایجان توجهی ویژه نشان دهد. نامه‌های رد و بدل شده میان علی حریری با عارف قزوینی و سایر دوستانش، نشان‌دهنده علاقه بی‌حد و اندازه حریری به میهنش ایران و زادگاهش تبریز است. علی حریری در یکی از نامه‌هایش به ابراهیم ناهید چنین نوشته است: «آذربایجانی همیشه اشخاص باشرف و ایرانی‌نژاد و خدمتکار را از جان و دل دوست داشته و خدمات ایشان را تقدیر و همچنین بی‌شرفان اجنبی‌پرست و خائنین را دشمن وطن خود دانسته و هر وقت توانست سزایشان را به کنارشان خواهد گذاشت.»

🔸اشعار و تصانیفی هم که عارف برای آذربایجان سرود، حاصل همین رفاقت مشروطه‌خواهان تبریزی با او و بر اثر تلقینات و درخواست‌های آنان است. همچنین عارف در سفر چندماهه‌ای که به تبریز داشت، در منزل علی حریری (بیرنگ) در محله ششگلان تبریز ساکن شد و از آنجایی که منزل ابوالحسن‌خان اقبال آذر نیز در همین محله بود، در زمان اقامت عارف در تبریز، شب‌های بسیاری، مجالس خوانندگی با حضور عارف و اقبال آذر در منزل علی حریری برگزار می‌شد. در نهایت هم به پیشنهاد حریری و یاران تبریزی‌اش، عارف دو کنسرت در تبریز برگزار کرد که قبلاً در یادداشتی جداگانه، ماجرای آن و حواشی‌اش شرح داده شده است.

🔸پس از فوت علی حریری (بیرنگ)، دکتر صادق شفق، یار، همشهری و همسنگر دیرینه او در دوران مشروطه در تبریز، مطلبی پر سوز و گداز و پراحساس برای او نوشت که در شماره مورخ ۸ اردیبهشت ۱۳۲۱ نشریه ناهید منتشر شد که برای مطالعه آن می‌توان به آرشیو روزنامه ناهید یا کتاب «اخبار عارف قزوینی در مطبوعات» نوشته مهدی نورمحمدی مراجعه کرد./آسیانیوز

https://B2n.ir/tg1263

آتوسا: نهاد ترویجی اندیشه سیاسی و دانش تاریخی در ایران

🆔 @atusa_sbu