Telegram-канал andishepouya - ماهنامه اندیشه پویا: Unsorted

ماهنامه اندیشه پویا

01 November 2025 16:55

🔻چطور می‌توان سیاست و اخلاق را با هم آشتی داد؟ یا اگر واقع‌گراتر باشیم، چطور می‌توان تنش بین این دو را حل و فصل کرد؟ این پرسشی است که جامعه‌شناس آلمانی ماکس وبر در درس‌گفتارش با عنوان «سیاست به‌مثابه حرفه» به آن پرداخت، درس‌گفتاری که در بیست‌وهشتم ژانویه‌ی ۱۹۱۹، در بحبوحه‌ی انقلاب جوانمرگ مونیخ، در انجمن دانشجویان آزاد ایراد کرد. جستار او پس از گذشت بیش از یک قرن هنوز یکی از بهترین هشدارها درباره‌ی خطرات همپوشان عوام‌فریبی، رهبری کاریزماتیک و تعصب ایدئولوژیک است.

🔻اساس جستار وبر بر یک پرسش اساسی نهاده شده است: سیاست بر چه شالوده‌ی اخلاقی‌ای استوار است؟ پاسخ او در تضاد بین «اخلاقیات باور» و «اخلاقیات مسئولیت‌پذیری» قرار دارد، تضادی که اکنون بسیار مشهور است. وبر گرچه به نیروی اخلاقی اولی اذعان می‌کند، ولی دومی را ترجیح می‌دهد. از نظر او «حرفه‌ی سیاسی» واقعی نیازمند تعهدی شورمندانه به یک آرمان است، اما باید با خویشتن‌داری، استقلال رأی، و مهم‌تر از همه با حس قدرتمند مسئولیت‌پذیری همراه باشد. بنا به استدلال او، تنها سیاستمداری با این کیفیات است که «شایستگی در دست گرفتن فرمان تاریخ» را دارد.

🔻برخی از حاضران این درس‌گفتار دانشجویانی بودند که بعدها نقش مهمی در تاریخ ایفا می‌کردند: کارل لوویتِ فیلسوف؛ ماکس هورکهایمر، یکی از بنیانگذاران مکتب فرانکفورت؛ و کارل اشمیت که یکی از نظریه‌پردازان اصلی نازیسم شد.

🔻انقلاب مونیخ، به‌رغم تمام آرمان‌گرایی‌اش، عقیده‌ی وبر را تأیید کرد که «از نیکی نیکی برنمی‌خیزد، بلکه اغلب برعکس نتیجه می‌دهد». عوامفریب‌ها، سوسیالیست‌ها، صلح‌طلبان، آنارشیست‌ها و کمونیست‌هایی که این انقلاب را رهبری کردند مرتکب بزرگترین گناه سیاسی شده بودند: نادیده‌گرفتن واقعیت. چنان‌که معلوم شد، سیاست به معنای درانداختن طرح‌های بلندپروازانه که موانع عملی را نادیده می‌گیرند نبود.

🔻«سیاست به‌مثابه حرفه»، بااین‌که به نیت بررسی اوضاع سیاسی روز نوشته شده بود، از زمانه‌اش فراتر رفت و به یکی از متون تعیین‌کننده‌ی لیبرالیسم مدرن تبدیل شد. وبر با اندرز به شنوندگان انقلابی جوان‌اش، همچون دانشمند‌ـ‌پیامبری که در بیابان فریاد برمی‌آورد، گفت: «هر کس طالب نجات جان خویش و دیگران است، نباید آن را از راه سیاست بجوید، که وظایف آن بسیار متفاوت‌اند و تنها به نیروی قهر به انجام می‌رسند.» نقد او بر «اخلاق باور» ناشی از مشاهده‌ی خشونت‌های سیاسی‌ای بود که به‌تازگی شعله‌ور شده بودند: «آیا نمی‌بینیم که ایدئولوگ‌های بلشویک و اسپارتاکیست‌ها دقیقاً چون از همین ابزار سیاست استفاده می‌کنند همان نتایجی را رقم می‌زنند که دیکتاتورهای نظامی به آن می‌رسند؟»

📍مقاله‌ای درباره‌ی ماکس وبر به قلم انریکه کراوسه که با ترجمه‌ی آیدین رشیدی در اندیشه پویا ۹۸ منتشر شده است.

✨برای اطلاع از چگونگی تهیه و سفارش اندیشه پویا، به تلگرام ۰۹۰۲۶۰۵۱۴۱۰ پیام دهید.
@andishepouya