🍀 جشن ملی چهارشنبه‌سوری را «ایرانی» برگزار کنیم
✍️ شاهین سپنتا
🔥 🔥🔥 جشن چهارشنبه‌سوری پیشینه‌ای کهن در ایران دارد. به نظر می‌رسد که بن‌مایه‌های چهارشنبه‌سوری به آتش‌افروزی در آخرین گاهان‌بارِ سال، یا «گاهنبار پنجه» بازمی‌گردد که در پنج روز پایانی سال برگزاره میشده است.
پیشینیان، در روزهای گاهان‌بار پنجه بر فراز بام خانه که بلندترین جای خانه بوده، پییش از سپیده‌دمان آتش می‌افروختند،و فَروَهَر نیاکان درگذشته را به پیشواز می رفتند، زیرا به باورشان در چنین روزهایی فروهر آنان برای همراهی در جشن بازمی‌گردند.
🔥🔥🔥 به‌گواهی تاریخ بخارا، پس از اسلام این جشن با نام «شب سوری» در شب یکی از روزهای پایانی سال برگزار میشده است.
به نظر می‌رسد که به تدریج این جشن در شبِ آخرین چهارشنبه سال تثبیت شد و «چهارشنبه‌سوری» به‌معنی «چهارشنبه سرخ و آتشین» نام گرفت.
🔥🔥🔥 امروزه، روشن‌کردنِ آتش بر پشت‌بام خانه‌ها یا تپه‌های مشرف بر شهر یا روستا اگرچه در برخی از مناطق هنوز پابرجاست، اما در بسیاری از شهرهای بزرگ کشور فراموش شده است.
🔥🔥🔥 در شب چهارشنبه‌سوری، سه یا هفت کُپه آتش روشن می‌شود و آیین کهن گذر از آتش، ۳ یا ۷ بار از روی این کپه‌ها با گفتن زبانزد معروف «سرخی تو از من/ زردی من از تو...»، که در حقیقت خواهش پاکی درونی و بیرونی از آتش فروزان و نور ایزدی است، انجام می‌دهند.
🔥🔥🔥 برخی از سنت‌های چارشنبه‌سوری مانند فال‌گوش، کجاوه‌اندازی، فال‌کوزه، آجیل شیرین مشکل‌گشا، کوزه‌شکنی، گره‌گشودن و قفل‌گشایی، شال‌اندازی، پختن آش‌رشته یا رشته‌پلو با این که ریشه در باورهای کهن دارند، اما شکل امروزین به خود گرفته‌اند و اگرچه هنوز در برخی نقاط به صورت پراکنده برگزار می‌شوند، با این همه در بسیاری از نقاط کشور خصوصا در شهرهای بزرگ مورد بی‌مهری قرار گرفته و رنگ باخته‌اند.
🔴 متأسفانه به‌تدریج این آیین‌های شاد جای خود را به جنگ و گریز خیابانی و ترقه‌زدن توسط برخی جوانان داده، اما واقعیت این است که استفاده از ترقه‌های پر سرو صدا، با اصالت جشن چهارشنبه‌سوری در تضاد است.
🔴 بیایید همه با هم به پویش ملی «تحریم مواد آتش‌زای خطرناک» پپیوندیم تا چهارشنبه‌سوری را کاملا «ایرانی» برگزار کنیم، یعنی در صلح و آرامش و شادی چهارشنبه‌سوری بی خطر و باشکوهی داشته باشیم.
✅ برافروختن آتش، حلقه زدن دور آتش با دست در دست یکدیگر، نیایش پروردگار، یادی از نیاکان و درگذشتگان، آرزوی سالی شاد و پربار، و یا گذر از آتش و خواندن سروده ها و ترانه‌های شاد بهترین راه برای زنده نگه داشتن این آیین زیباست.
🔥🔥🔥 قاشق‌زنی یکی از سنت‌های زیبا و خیرخواهانه شب چهارشنبه‌سوری است. در این سنت، دختران یا پسران جوان در گروه های ۳ یا چهار نفره، شاد و خندان، چادری بر سر انداخته و چهره خود را می‌پوشانند و به صورت ناشناس به در خانه همسایگان رفته و با قاشق بر کاسه یا قابلمه فلزی یا بر در خانه می‌کوبند تا همسایه از خانه بیرون آید و بدون هیچ گفتگویی، مقداری خوراکی یا پول در کاسه خالی آنها بریزد. خوراکی‌ها یا پولی که قاشق‌زن از همسایگان جمع‌آوری می‌کند معمولا در اختیار نیازمندان قرار می‌گیرد تا در آستانه نوروز شادی‌ها را با یکدیگر تقسیم کرده باشند.
@JASHNHA2
💐 امروز ۲۰ اسفندماه، جشن گلدان در فرهنگ ایران است. جشنی که تا پیش از این نامی از آن در میان نبود و تنها در حد چند کلمه در آثارالباقیه از آن نام برده شده بود.
جای بسی خرسندی است که در سال‌های گذشته سهم کوچکی در بازآفرینی و گسترش مفاهیم این جشن کهن داشته‌ام و امروز به کوشش دوستداران فرهنگ ایران این جشن زیبا و پرمحتوا به شیوه نوین و با هدف آموزش‌های زیست‌محیطی به کودکان برگزارشده است.
برگزاری جشن گلدان، با کوشش گروه تجربه‌محور ژینکو و اقامتگاه ارگ سنگی در روستای سنگان در نزدیکی تهران خبر خوبی بود که امروز به دستم رسید.
در این برنامه، آقای دکتر اسکندری پژوهشگر و محقق گیاه‌شناسی، برای کودکان و خانواده‌هایشان با توجه به اقلیم کوهستانی منطقه سنگان، صحبت‌هایی جذاب درباره انواع گیاهان منطقه داشتند.
در این جشن، کودکان از نزدیک گیاهان را لمس کردند و سپس با خلاقیت خود گلدان‌های زیبایی را به‌عنوان آثار هنری ساختند و نمونه‌هایی از گیاهان جمع‌آوری شده را در گلدان‌ها گذاشتند.
در ادامه، دکتر اسکندری به همه شرکت‌کنندگان بذر اهدا کردند و گروه ژینکو نیز به همه بچه‌ها مدادهای کاشتنی با بذر ریحان هدیه داد.
@shahinsepanta
💠 در سومین نشست مشترک شاهنامه‌خوانی گروه فرهنگی ایرانشهر و انجمن فرهنگی افراز به خوانش ادامه داستان فریدون پرداختیم.
📸 ۱۲ اسفندماه ۱۴۰۳
@shahinsepanta
🌿 هم‌نشست گروه فرهنگی ایرانشهر و انجمن فرهنگی افراز یکشنبه پنجم اسفندماه ۱۴۰۳ برگزار شد. در این نشست به فرخندگی جشن اسفندگان درباره چند دهه بازآفرینی این جشن سخن گفتیم و بخش نخست از بررسی کتاب کلثوم‌ننه به کوشش سرکار خانم آنا امیری ارائه شد.
@shahinsepanta
فریاد زنده‌رود در «سکوتِ وقتِ تماشای فلامینگوهای بهاری»
✍ شاهین سپنتا
محمدرضا رهبری، هنرمندی متعهد و دغدغه‌مند است. او در آثارش به موضوعات اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی نگاهی ویژه دارد.
نمایش "سکوت وقت تماشای فلامینگوهای بهاری" به نویسندگی و کارگردانی محمدرضا رهبری، که از یکم تا ۳۰ بهمن‌ماه در «خانه هنرمندان» اصفهان به روی صحنه است، دغدغه‌های زیست‌محیطی این هنرمند را بازگو می‌کند.
خشکی زاینده‌رود و تالاب گاوخونی نه تنها زندگی مردم شهر اصفهان و آثار تاریخی شهر را تهدید می‌کند، بلکه همه زیستمندانی را که دارای حقابه طبیعی از زاینده‌رود هستند با آسیب‌های جدی روبرو کرده است.
رهبری در این نمایش، تماشاگر را با چالش "ماندن یا نماندن" شهروندان در راه پاسداشت محیط‌زیست طبیعی اصفهان و زیستمندان زاینده‌رود و تالاب گاوخونی درگیر می‌کند.
کارگردان، با نمایش جلوه‌هایی تلخ اما غرورآفرین از زندگی یک محیط‌بان که خود و خانواده‌اش یکی از هزاران قربانی خشکی زاینده‌رود هستند، می‌کوشد تا تماشاگر را با مسؤولیت‌های اجتماعی یکایک شهروندان برای پاسداشت محیط‌زیست زیست آشنا کند.
حضور تماشاگر بر سر صحنه، و همبازی‌شدن تماشاگر با بازیگران، یکی از ویژگیهای این نمایش است که نقشی موثر در انتقال مفاهیم مورد نظر کارگردان به تماشاگران دارد.
بجز نویسندگی و کارگردانی درخشان محمدرضا رهبری، بازیگری هنرمندانه ناصر طالبی طادی، سوده امیرخانی، مهربانو رهبری و آوینا خدایی‌فر، و صداپیشگی لیلا پرویزی، از ویژگیهای جذاب این نمایش است.
تماشای این نمایش را در روزهای باقی‌مانده، در خانه تاریخی هنرمندان، به همه دوستداران هنر نمایش، دوستداران اصفهان و دوستداران محیط‌زیست پیشنهاد می‌کنم.
@shahinsepanta
🐔 به فرخندگی جشن بهمنگان، با تلاش انجمن ادبی هنگام و گروه فرهنگی ایرانشهر گرده‍م آمدیم و در کنار خوان بهمنگان، در کنار استادان گرامی آقایان دکتر احمد خاتون‌ابادی و دکتر جواد امین‌منصور از پاسداشت جانوران در فرهنگ ایران، و چالش‌های پیش‌روی زیست‌بوم ایران به ویژه در برابر گونه‌های جانوری سخن گفتیم.
@shahinsepanta
@JASHNHA2
✅ جشن‌های ایرانی برای همه ایرانیان،
بر پایه تقویم رسمی و قانونی ایران:
✍ شاهین سپنتا
👈 فروردین‌ماه
🌸 یکم فروردین‌ماه: جشن نوروز شهریاری/ جشن رپیتوین. جشن اعتدال بهاری.
⭐️ ششم فروردین‌ماه: نوروز خاصه(ویژه)/ جشن زادروز زرتشت/روز امید.
🌧 ۱۳ فروردین‌ماه: جشن سیزده‌به‌در (جشن باران‌خواهی)
💐 ۱۹ فروردین‌ماه: جشن فروردین‌گان (یادبود درگذشتگان)
👈 اردیبهشت‌ماه
🌹 سوم اردیبهشت: جشن اردیبهشت‌گان / گلستان‌جشن/ جشن گل‌سرخ(ستایش راستی)
✅ ۱۱ تا ۱۵ اردیبهشت: گاهنبار میانه سبز(چهره میدیوزرم) جشن آفرینش آسمان.
👈 خردادماه
☘️ ششم خردادماه: جشن خردادگان (ستایش رسایی در زندگی و پاسداشت آب و آبادانی)
👈 تیرماه
🌞یکم تیرماه: جشن چله تابستان/چله تموز. (جشن انقلاب تابستانی)
🌸 ششم تیرماه: جشن نیلوفر، خورداد روز و تیرماه (روز دختر ایرانی)
✅ ۱۱تا ۱۵ تیر: گاهنبار میانه تابستان(چهره میدیوشم)، جشن آفرینش آب.
💦 ۱۳ تیرماه: جشن تیرگان (جشن آب‌پاشان و یادروز آرش کمان‌گیر)/ روز ملی دماوند.
✏️ ۱۴ تیرماه: تیرگان بزرگ (روز قلم)
👈 امردادماه
🌳 هفتم امردادماه: جشن امردادگان (پاسداشت گیاهان)
👈 شهریورماه
👨🏻 چهارم شهریورماه: جشن شهریورگان (روز مرد ایرانی/ روز پدر)
✅ ۲۶ تا ۳۰ شهریور: گاهنبار پایان تابستان(چهره پته‌شهیم)، جشن آفرینش زمین.
👈 مهرماه
🍁 یکم مهر: جشن خزان(جشن اعتدال پاییزی)
❤️ ۱۶ مهرماه: جشن مهرگان (روز مهر ایرانی/روز مهرورزی/ یادروز کاوه آهنگر)
✅ ۲۶ تا ۳۰ مهر: گاهنبار آغاز سرما(چهره ایاسرم) جشن آفرینش گیاهان.
👈 آبان‌ماه
💧 ۱۰ آبان‌ماه: جشن آبان‌گان(روز پاسداشت آب)
👈 آذرماه
🔥 ۹ آذرماه: جشن آذرگان (روز پاسداشت آتش/انرژی‌های‌پاک)
🌞 ۳۰ آذرماه: جشن چله زمستان یا شب‌یلدا (جشن زایش مهر/ بلندترین شب سال)
👈 دی‌ماه
🌿 یکم دی‌ماه: جشن خرم روز/ جشن خور روز/ دی دادار جشن/ جشن۹۰روز( جشن انقلاب زمستانی)
🙏 ۸ دی‌ماه: دیگان یکم/ جشن دی یکم (جشن نیایش آفریگار)
🍽 ۱۴ دی‌ماه: سیرسور (جشن سیر/روز ملی تندرستی)
🙏 ۱۵ دی ماه: دیگان دوم/ جشن دی دوم (جشن نیایش آفریگار)
🙏 ۲۳ دی‌ماه: دیگان سوم/ جشن دی سوم (جشن نیایش آفریگار)
✅ ۱۶ تا ۲۰ دی: گاهنبار میانه زمستان(چهره میدیارم) جشن آفرینش جانوران.
👈بهمن‌ماه
🐓 دوم بهمن‌ماه: جشن بهمنگان (روز پاسداشت جانوران)
🔥۱۰ بهمن‌ماه: جشن سده (جشن آتش/ جشن پیشواز نوروز)
👈اسفندماه
💠 یکم اسفند: جشن اسفندی(شب اسفند)
👩پنجم اسفندماه: جشن اسفندگان (روز زن ایرانی/ روز مادر زمین)
💠 ۱۹ اسفند: نوروز رودها(جشن پاکسازی رودها و آب‌های جاری)
🌷 ۲۰ اسفندماه: جشن گلدان (جشن کاشت سبزه و گل‌های بهاری به پیشواز نوروز)
🌱 ۲۳ اسفندماه: جشن سمنوپزان (جشن زنانه پیشواز نوروز)
💦 ۲۶ اسفندماه: جشن زنده‌رود (نکوداشت زاینده‌رود در اصفهان)
🔥شب آخرین چهارشنبه سال: جشن چهارشنبه‌سوری/شب‌سوری (جشن پیشواز نوروز)
✅ ۲۵ تا ۲۹ اسفند(پنجه): گاهنبار پایان زمستان(چهره همسپتمدم) جشن آفرینش مردمان(در سال‌های کبیسه از ۲۶ تا ۳۰ اسفند)
@JASHNHA2
🌿 امروز دوم بهمن‌ماه ۱۴۰۳ به فرخندگی جشن بهمنگان در جمع دوستان در "انجمن صلح با طبیعت" درباره جشن بهمنگان و جایگاه پاسداشت زیستمندان در فرهنگ ایران سخن گفتم.
@shahinsepanta
🌿 به امید روزی که همه ایرانیان همه جشن های ایرانی را گرداگرد خوان بزرگی به گستردگی ایران زمین برگزار کنند.
جشن بهمنگان، دوم بهمن ماه فرخنده باد.
@shahinsepanta
🌿 فیلم کامل سخنرانی شاهین سپنتا عضو شورای مرکزی جبهه ملی ایران، با عنوان «اتحادیه نوروز، همبستگی ملی، همگرایی منطقه‌ای» در دیدار سالانه جبهه ملی ایران در تاریخ ۳۱ فروردین ۱۴۰۳ که با حضور اعضای شورای مرکزی، هواداران، اعضای سازمان‌ها و احزاب جبهه ملی ایران برگزار شد.
@shahinsepanta
🦋 برگرفته از برگه شاهین‌سپنتا در شبکه بلواسکای، بازتاب‌دهنده دیدگاه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی.
@shahinsepanta
🌿 ۱۴ دی‌ماه، سیرسور یا جشنِ سیر گرامی‌باد
✍️ شاهین سپنتا
@JASHNHA2
☘️ سیر سور یا جشن سیر، پیش و پس از اسلام در نواحی مختلف ایران در روز چهاردهم دی‌ماه برگزار میشده است. به نوشته ابوریحان بیرونی در کتاب «آثارالباقیه»، ایرانیان جشن سیر یا «سیر سور» را در «روز چهاردهم» یا «روز گوش» از دی ماه برگزار می‌کنند و در این جشن که از «زمان جمشید» بازمانده، خوراک‌هایی با سیر می‌خورند تا «اندوه و بیماری‌ها» را از خود دور کنند و خود را «شفا» بخشند.
☘️☘️ انجمن تغذیه ایران، روز ۱۴ دی‌ماه همزمان با سیرسور را به عنوان «روز ملی تغذیه و سلامت» نام‌گذاری کرده است.
☘️☘️☘️ سیر «گیاه تندرستی» نامیده می‌شود. پژوهش‌های پزشکی نوین، روشن ساخته است که مصرف سیر اثر قابل توجهی در کاهش کلسترول کل (TC) و تری گلیسرید خون دارد و به ویژه نوع کلسترول LDL یا به اصطلاح چربی بد خون را کاهش می‌دهد و از سوی دیگر مصرف سیر میزان کلسترول HDL یا چربی خوب خون را به سطح قابل ملاحظه‌ای بالاتر می‌برد. البته پزشکان توصیه می‌کنند که در رژیم غذایی افزون بر سیر از روغن زیتون، میوه‌ها و سبزی‌ها نیز به مقدار کافی استفاده شود تا در کاهش کلسترول بد خون موثرتر باشد.
مصرف سیر همچنین میزان گلوکز خون را پایین می‌آورد و اثرات ضد سرطان، آنتی اکسیدان و تنظیم سیستم ایمنی هم از سیر به اثبات رسیده است.
☘️☘️☘️☘️ بهترین شیوه مصرف سیر، جویدن سیر تازه یا ریختن سیر کوبیده یا له شده در خوراک می‌باشد. البته بهتر است سیر را در آخرین مراحل پخت خوراک به آن افزود تا خواص آن حفظ شود.
برخی از غذاهای سنتی ایرانی که با سیر درست می‌شوند و در جشن سیرسور می‌توان نوش‌جان کرد: «میرزا قاسمی»، «کشک و بادمجان»، «سیرابیچ»، «سوپ سیر و سیب زمینی»، «سبزی پلو»، «سیر قلیه» «ماهی سیره داغ»، «قلیه ماهی»، « بورانی سیر»، «آبگوشت سیر»، « خورش گوجه فرنگی و سیر»، «سیر چخرتمه»، «ترشی سیر» و «سیر و سداب».
👈 متن کامل این پژوهش را در ایران‌نامه بخوانید:
https://drshahinsepanta.blogsky.com/1390/10/14/post-734/
@shahinsepanta
🦋 برگرفته از برگه شاهین‌سپنتا در شبکه بلواسکای، بازتاب‌دهنده دیدگاه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی.
@shahinsepanta
🌞 پاسخی به نادیده‌گرفتن ریشه‌های پارسی شبِ چله و ترکی دانستن آن.
✍️ شاهین سپنتا
👈 بخش نخست
همزمان با جشن چله یا شب یلدا یادداشتی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که در آن به استناد مقالهٔ «چیلله» نوشتهٔ ناصر منظوری، پژوهشگر زبان تركی، ادعا شده که واژهٔ «چله» یک واژهٔ ترکی به معنای «زهِ کمان» است و ارتباطی به واژهٔ فارسی «چهله» ندارد، و تلاش‌شده تا هویتی ترکی به جشن چله بدهند.
در اینجا، پس از ذکر خلاصه‌ای از مقالهٔ ناصر منظوری، به اختصار نکاتی در پاسخ به آن یادآوری می‌شود:
👈 خلاصهٔ مقالهٔ منظوری: «واژهٔ چیلله برگرفته از مفهوم توركی آن "نهایت كشیدگی شب" می‌باشد، چون چیلله در ترکی نیز یعنی زه (زهِ كمان) پس وقتی گفته می‌شود "یایین چیلله سی" (چلّه تابستان)، تداعی‌كننده كشیدگی نهایی كمان به هنگام انداختن تیر، یعنی نهایت و اوج كشیدگی تابستان كه چهل و پنج روز رفته از تابستان است و "قیشین چیلله سی" (چلّه زمستان) نیز به معنای كشیدگی نهایی سرما است و "چیلله گئجه‌سی" یا شب چله به معنی(شب دارای نهایت كشیدگی) است.»
منظوری، در پایان با نادیده‌گرفتن ریشه‌شناسی واژگان در زبان فارسی و گویش‌های ایرانی، دربارهٔ ارتباط واژه‌های چهله و چله آورده است:
«این كاری است كه روشنفكران پرداخته‌اند و خود نیز بایستی جوابگو باشند.»
👈 در پاسخ چند نکته یادآوری می‌شود:
۱- چلهٔ تابستان از یکم تیرماه آغاز می‌شود که روز نخست فصل تابستان است و تا چهل روز ادامه می‌یابد و آن‌گونه که ایشان تصور کرده است هنوز به «اوج کشیدگی گرمای تابستان» نرسیده‌ایم و فقط ۶۳ روز از نوروز یا فصل بهار را پشت سر گذاشته‌ایم.
۲- چلهٔ زمستان هم در شب نخستین روز دی‌ماه یا آغاز فصل زمستان است و به تعبیر ایشان هنوز به «نهایت کشیدگی سرما» نرسیده‌ایم.
نکته: چله در آغاز دورهٔ ۴۰روزه، چنانکه سَده در آغاز دوره ۱۰۰روزه است.
۳- واژهٔ چله به معنای «زهِ کمان» اگرچه در نگارش و تلفظ شبیه چله (چهله) است اما این‌ها دو واژهٔ مجزا هستند و نباید یکی را با دیگری اشتباه گرفت. واژه‌های مشابه در همهٔ زبان‌ها از جمله فارسی بسیار دیده می‌شود.
۴- چِله در فارسی کوتاه شدهٔ چِهله است و در ترکیبات و معنای گوناگونی همچون: شبِ چله، چله‌نشستن، چله‌بُری، چله‌خانه، چله‌دادن، چله‌دار، چله‌گرفتن و... آمده و در متون ادب فارسی همچون آثار جامی، مولوی، عسجدی مروزی و کتاب‌هایی چون عالم‌آرای صفوی و... حاضر است. (برهان قاطع، ج۲، ص۶۵۶/فرهنگ معین، ج۱، ص۱۳۰۹/ فرهنگ سخن، ج۳، ص۲۳۷۷)
۵- در فرهنگ ریشه‌شناسی زبان فارسی (محمد حسن دوست، ص۱۰۴۳) به ریشه واژهٔ چله در فارسی باستان اشاره شده است.
همچنین از کتاب «تنسوخ‌نامه ایلخانی» نوشتهٔ خواجه نصیرالدین محمد طوسی در سدهٔ هفتم هجری، شاهد مثال برای ترکیب چلهٔ تابستان ذکر شده است: «در وقت طلوع شعری، آخر چهلهٔ تابستان، شاخهای او به سر نیش سوراخ می‌کنند.»
همچنین، شاهد مثال برای «چلهٔ زمستان» نیز از کتاب «مخزن الوقایع» تالیف حسین بن عبدالله سرابی آورده که شرح مأموریت و مسافرت فرخ‌خان امین‌الدوله به نمایندگی ایران به ممالک اروپایی در سال ۱۲۷۲ هجری در دوران قاجار است: «در سال هزار و دویست و هفتاد و یک هجری... که از بطرزبورغ مراجعت کرد، فصل چلهٔ زمستان و سرمای مملکت روس بود...»
@shahinsepanta
🌿 سومین نشست مشترک کتابخوانی گروه فرهنگی ایرانشهر و انجمن فرهنگی افراز با ارائه کتاب کلثوم‌ننه(فرهنگ عامه زنان دوره صفوی) نوشته آقاجمال اصفهانی توسط سرکار خانم آنا امیری (کارشناس ارشد پژوهش هنر) برگزار شد.
📸 ۲۰ اسفندماه ۱۴۰۳
@shahinsepanta
🌸 به فرخندگی ۲۰ اسفندماه، جشن گلدان، در آستانه بهار و نوروز.
✍️ شاهین سپنتا
از دیرباز و در چهارگوشه ایران‌زمین، جشن‌های متنوعی در طول سال برگزار شده است. برخی از این جشن‌ها همچنان در میان مردمان زنده‌اند و هنوز با دگرگونی‌هایی برپا می‌شوند.
بیرونی، در آثارالباقیه آنجا که به گاهشماری اهل خوارزم می‌پردازد به مناسبت‌های ماه دوازدهم یا «اسپندارمجی» از گاهشماری خوارزمی می پردازد، می‌نویسد: روز بیستمش، روز اینجه باشد و «تفسیره الاصیصه».
از سخن بیرونی درباره برپایی جشن یا مناسبتی با نام اینجه در بین مردمان خوارزم چند نکته دریافت می شود:
نخست: این جشن در منطقه خوارزم، خاستگاه ایرانیان، جشنی شناخته شده بوده است.
دوم: بربنیان گاهشمای خوارزمی این جشن در روز 20 از ماه آخر سال خوارزمی یا « اسپندارمجی» برابر با ۲۰ اسفندماه یعنی ده روز مانده به نوروز برگزار میشده است، پس یکی از جشن های پیشواز نوروز بوده است.
سوم: اگرچه امروز ریشه واژه «اینجه» برما آشکار نیست اما خود بیرونی که از مردمان خوارزم بوده و به زبان خوارزمی تسلط داشته و آن را شاخهای از درخت تناور ایران باستان می‌داند، در تفیسر این واژه از عبارت عربی «الاصیصه» استفاده می‌کند.
در فرهنگ واژگان عربی در شرح أَصِيص آمده است: آنچه از ظرف‌ها كه شكسته شده باشد، گلدان كه در آن نهال يا درخت گل بكارند.
در لغت نامه دهخدا هم در شرح «اصیص» آمده است: ظرف شکسته و به قولی نیم سبویی که در آن ریاحین کارند. نیم خُم. گلدان. آوند شکسته یا آن نصف سبوست که در آن ریاحین کارند. در لغت‌نامه در شرح «نیم‌خُم» اصیص را همان نیم‌خُم یا گلدان سفالین داند که در آن شاهسپرم کارند.
و در شرح شاهسپرم می‌نویسد: «شاه اسپرغم نوعی از ریحان که برگ خرد دارد و به غایت خوشبوست. و در صیدنه ابوریحان بیرونی مسطور است که اسپرغم اسم مطلق ریحان است. شاهسپرم نام یکی از اقسام ریحان است که برگ خرد دارد و به غایت خوشبوست و آن را شاسپرم نیز گویند. و اسپرغم و صور دیگر آن هر گیاه و میوه خوشبوست نه گل، و ترجمه آن ریحان است.»
پس چنانکه روشن شد، مردمان خوارزم در روز بیستم از اسفندماه بر بنیان سنتی کهن به پیشواز نوروز می‌رفتند و در کوزه گلدان‌های سفالی که همان «إصيص الزهور» عربی یا به تعریف دقیق‌تر نیم‌خُم باشد، شاهسپرم می‌کاشتند.
ابوریحان بیرونی خود در کتاب «صیدنه» گل شاه اسپرم را یکی از گیاهان خوشبو می‌داند و می‌گوید که عرب‌ها آن را «ریحان» می‌نامند.
برای کاشت ریحان داخل گلدان باید بذر ریحان را یک تا دو روز قبل از کاشت در مقداری آب ولرم خیساند تا خوب متورم شوند، سپس گلدان مناسب سفالی با ارتفاع ۱۵سانتی متر انتخاب و با مخلوط خاک باغچه و خاکبرگ پر کرده و دانه‌ها را از آب بیرون اورده و نم آنها را با یک پارچه می‌گیریم. سپس دانه‌ها را در روی خاک پاشیده و روی آنها را با یک لایه خاک نرم می‌پوشانیم، سپس سطح گلدان را هر روز دو تا چهار بار آب می‌دهیم و دو تا پنج روز در جای گرم قرار می‌دهیم؛ پس از سبزشدن دانه‌ها باید نور کافی به سبزی‌ها برسد.
پس می‌توان پذیرفت که در جشن گلدان عموما به کاشت شاه اسپرم (ریحان) به صورت خاص یا کاشت انواع سبزه و گل‌های خوشبو به صورت عام می‌پرداختند.
کاشت سنبل و گذاشتن گلدان گل سنبل بر سفره هفت‌سین نیز یکی از سنت‌های نوروز است. به گواهی بندهش، گل سنبل نماد ایزد بهرام، تجسمی از نیروی شکست‌ناپذیر و پیروزی‌بخش است. پیروز همچنین صفت همیشگی نوروز است. گل همچنین نماد بهار طبیعت است.
در سال‌های اخیر کاشتن گل «شب‌بوی معمولی» بیشتر از سنبل متداول شده است که به نظر می رسد علت آن کشت آسان‌تر، بهای کمتر، نیاز به مراقبت کمتر، ماندگاری بیشتر، تنوع رنگ و عطری به مراتب بیشتر نسبت به سنبل است. البته گل‌های رنگارنگ لاله و پامچال نیز دوستداران خود را دارند و بر سر سفره‌های نوروزی گذاشته می‌شوند.
پس بر پایه آنچه گفته شد، جشن گلدان در خوارزم، جشنی بهاری در بیستم اسفندماه و در آستانه نوروز ویژه کاشت گل‌ها و گیاهان خوشبو بوده است و به نظر می‌رسد که سنت کاشت انواع سنبل و شب بو و دیگر گل‌های بهاری که اکنون در سرزمین‌های ایرانی در آستانه نوروز متداول است، تداوم همان سنت کهن یعنی جشن گلدان باشد.
👈 متن کامل این جستار برای نخستین بار در ماهنامه گردشگری سپاهان (کوله) شماره اسفندماه ۹۷ منتشر شده و سپس در تارنگار ایران نامه به نشانی زیر در دسترس خواهد بود.
http://drshahinsepanta.blogsky.com/
@shahinsepanta
@jashnha2
🌿 جشن اسفندگان(پنجم اسفندماه)، جشن زن و مادر زمین، با همازوری انجمن ادبی هنگام و گروه فرهنگی ایرانشهر برگزار شد. در این جشن درباره آیین‌های جشن اسفندگان سخن گفتم.
📸 سوم اسفند ۱۴۰۳
@shahinsepanta
🌿 برگی از دفتر خاطرات(۲)
سال ۱۳۸۶، در آستانه ۵ اسفندماه، جشن اسفندگان، روز زن ایرانی، به عنوان مسئول بخش جشن‌های ملی در بنیاد بین‌المللی میراث پاسارگاد، برآن شدم تا گفتوگویی با پنج زن فرهیخته ایرانی داشته باشم.
مجموعه این مصاحبه‌ها که به صورت نوشتاری انجام شد، زیر عنوان «پنج زن از نگاه پنج زن، گفتوگویی با پنج زن کوشنده معاصر ایران» ابتدا در تارنمای بنیاد پاسارگاد و سپاس در تارنگار خودم «ایران نامه» منتشر شد.
پنج بانو که با آنها مصاحبه شد، عبارت بودند از: سیمین بهبهانی، توران شهریاری، پوران فرخ‌زاد، گیتی پورفاضل و شکوه میرزادگی.
زنده‌یاد سیمین بهبهانی، با گشاده‌رویی همیشگی و با وجود ضعف بینایی که نگارش را برایشان دشوار کرده بود، پاسخ پرسش‌های مرا با ماژیک و خط درشت، روی کاغذ A4 نوشتند و در ۸ برگ برایم فکس کردند.
📸 متن پاسخ زنده‌یاد سیمین بهبهانی و نامه رسمی که من برای درخواست مصاحبه برایشان فرستادم.
👈 متن این مصاحبه‌ها را می‌توانید در نشانی زیر بخوانید:
https://drshahinsepanta.blogsky.com/1386/11/29/post-23/
@shahinsepanta
🌿 نشست کتابخوانی مشترک انجمن افراز و گروه فرهنگی ایرانشهر با خوانش کتاب آرمان ایرانشهر، مجموعه مقالات حسین کاظم‌زاده ایرانشهر، به کوشش محمد‌مهدی مقیمی زاده، با حضور علاقه‌مندان به کتاب و فرهنگ ایران برگزار شد. در این نشست مقالات و دیدگاه‌های نویسنده، روزنامه‌نگار و اندیشمند معاصر حسین کاظم ایرانشهر مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
📸 ۲۱ بهمن‌ماه ۱۴۰۳
@shahinsepanta
🔥 نگاهی به دیدگاه مهرداد بهار درباره ریشه‌شناسی واژه سَده:
✍️ شاهین سپنتا
به باور مهرداد بهار، واژه سده از ریشه sand به معنی «به نظر رسیدن» مشتق شده است (جُستاری چند در فرهنگ ایران، ص۲۲۷)
۱- آنچه که بهار آن را سده فرض کرده در اصل «سَنده» sanda ماده مضارع از ریشه «سَند» sand است که در فارسی امروز نیز به همان صورت در واژه‌هایی همچون «پسنده» یا «پسند» از مصدر پسندیدن حاضر است:
(پسنده: پَ+سنده/pati+sanda)
(نگا: فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، محمد حسن‌دوست، ج۲، ص ۶۹۸و۶۹۹.)
بنابراین، دیدگاه بهار درباره ریشه‌شناسی سده نمی‌تواند درست باشد، چون سند یا سنده به سدک و سپس سذق دگرگون نمی‌شود.
۲- سَتَ در اوستایی sata، سَت یا سَد یا سَده در پهلوی(نگا: زادسپرم)، و سَد یا صَد در فارسی امروز = ۱۰۰ هستند.
(نگا: فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی، جلال خالقی‌مطلق، ص۲۷۸ و فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی ج۳ص۱۹۴۹/فرهنگ واژه‌های اوستا، احسان بهرامی، ص۱۴۰۵)
عدد یا شماره صد، در برخی دیگر از واژه‌های فارسی امروز نیز با «س» به کار می‌رود: سنار (سد دینار)، دویست(دو سد).
براین پایه، سَت/سَد + ه یا ک نسبت= سَده یا سَتَک یا سَدَک، اسم مرکب منسوب به شماره سد (صد) است که به صورت سَذق معرب شده است.
پس، به نظر می‌رسد که صورت دیگر این واژه «ستک» یا «سدک» بوده است که به «سدق» تغییر یافته است.
۳- متن‌های عربی همچون آثارالباقیه را ایرانیان فارسی‌زبانی چون بیرونی نوشته‌اند که بر هر دو زبان فارسی و عربی تسلط داشته‌اند، و با آگاهی از معنای واژه سده (دوره ۱۰۰ روزه) همه جا سده را به صورت سدق معرب کرده‌اند.
اگرچه در متون عربی و فارسی قدیم، سده را به صورت سدق یا صدق معرب کرده‌اند، (سده: دهخدا، نقل از آنندراج و غیاث) اما واژه «سده» نیز تا امروز همچنان متداول است.
نمونه مشابه دیگر، هفته است که در برخی متون، معرب آن را هفتق آورده‌اند.(منتهی الارب فی لغه العرب)
۴- سده نام یکی از جشن‌های ایرانی است و این نام‌گذاری از یک الگوی کهن پیروی می‌کند. این الگو در نام چهار جشن ایرانی به کار رفته است:
* چله (چهله) تابستان. یک دوره چهل روزه از یکم تیرماه تا دهم امردادماه.
* چله (چهله) زمستان. یک دوره چهل روزه از یکم دی‌ماه تا دهم بهمن‌ماه.
* نَوَده (نود روز) یک دوره ۹۰ روزه از یکم دی‌ماه تا آخر اسفندماه.
* سَده یک دوره ۱۰۰روزه از دهم بهمن‌ماه تا نیمه اردیبهشت‌ماه که زمان برداشت غله است.
۵. آنچه بین همه جشن‌های بالا مشترک است، این که نام همگی از شماره‌های ۴۰، ۹۰ و ۱۰۰ برگرفته شده است و همگی در آغاز یک دوره ۴۰ روزه، ۹۰ روزه یا ۱۰۰ روزه برگزار می‌شوند.
در زبان فارسی امروز نیز اگرچه عدد ۱۰۰ را با ص می‌نویسند اما یک دوره صدساله یا قرن را «سده» گویند.
در سده‌شماری نیز سَده یا قَرن یکای زمان و برابر است با ۱۰۰سال و ۱۰دهه و یک‌دهم هزاره.
سال یکم هر سده آغاز آن سده است و آغاز سده‌شماری با یک آغاز می‌شود.
۶- بجز برداشت بهار از داستان آتش در اسطوره هوشنگ، دلایل دیگری بر بنیان اسطوره، تاریخ یا واژه‌شناسی، ارتباط بین نام جشن سده و واژه sand به معنی «به نظر رسیدن» را نمایان نمی‌سازد./ پایان
@shahinsepanta
👈 بهمنگان
به فرخندگی جشن بهمن رسید
به هر بوستان یاسمن نودمید
بُوَد تا در این جشن باشی به هوش
نیوشنده باشی پیام سروش
خروس سپید است پیک سروش
که هر بامدادان برآرد خروش
که یزدان به جاندار داده است جان
مبادا به جانش رسانی زیان
«چه خوش گفت فردوسی پاک زاد
که رحمت بر آن تربت پاک باد:
«میازار موری که دانه کش است
که جان دارد و جان شیرین خوش است»
«سیاه اندرون باشد و سنگ دل
که خواهد که موری شود تنگ دل»
مکن با سگ پیر آواره، جنگ
مبندش به زنجیر و قلاده، تنگ
مکش بیش از اندازه از باره کار
مکن روز حیوان بیچاره تار
مزن لانه ی مرغکان را به سنگ
مشو پشتوان خروسان به جنگ
مکن صید ماهی به وقت خوشی
مکن پیشه ات کار ماهی کشی
منه بار بر اسب بیمار و لنگ
مکش در پی اش چوب و الوار و سنگ
چنان بسته ای تنگ راه نفس
که بلبل دهد جان به کنج قفس ؟
چرا می کنی دشمنی با ددان ؟
چرا می کنی کار نابخردان ؟
ز نامهربانی بهرام گور
تهی شد همه دشت میهن ز گور
کنون پند گیر از سرانجام او
نشد جز دل خاک انجام او
گر ایران ستایی مزن تیر کین
به قرقاول و کبک ایران زمین
تو بر شیر ایران ستم کرده ای
دل مام میهن دژم کرده ای
چو خالی شده بیشه از نره شیر
شده این وطن مُلک کفتار پیر
بسی ببر کشتند پتیارگان
که ناهست شد ببر مازندران
نباشد جز این پند و پیغام دین
ز پیغام دین پند نیکو گزین
همه دام و دد را ز ریز و درشت
نباید شکار و نباید بکشت
همه جیره خوارند از مور و شیر
بر این خوان گسترده بی نظیر
نخواهد چنین خوار و خرد و نزار
سرانجام مخلوق، پروردگار
نگهدار، گنجینه زیست بوم
گران پایه سرمایه مرز و بوم
مبادا ز کف مفت و آسان دهی
ز خودکرده نالان و پژمان شوی
حمایت ز حیوان کسی پیشه کرد
که در زندگی ، سبز اندیشه کرد
🌿 سروده شاهین سپنتا
🐓 بهمنگان ۱۴۰۳ فرخنده باد!
@shahinsepanta
✅ نمادهای جشن بهمنگان
✍ شاهین سپنتا
در فرهنگ ایرانی دومین روز هر ماه و یازدهمین ماه سال را به نام بهمن به معنی «منش خوب» نام نهاده‌اند. از این روی، در بهمن‌روز (دومین روز) از بهمن‌ماه، جشن بهمنگان، جشن صلح و پرهیز از کشتار جانوران، برگزار می‌شود.
🔆 نمادها و خوراکی‌های پیشنهادی برای سفره بهمنگان:
یک- شمع و آیینه و آب به نشانه روشنایی
دو- شیر، تخم‌مرغ، ماست و کشک.
سه- نان و پنیر و سبزی خوردن
چهار- آش سبزیجات یا شله قلمکار و یا شیربرنج
پنج- شیرینی پشمک.
شش- گل‌های یاسمن سپید یا هر گل سفید
هفت- ریشه گیاه بهمن (سرخ یا سپید/زرد) که از عطاری‌ها می‌توان تهیه کرد.
هشت- عود و کندر و بخورهای خوشبوی گیاهی.
👈 پرهیز از خوردن گوشت و غذاهای گوشتی و خوردن غذاهای گیاهی همچون آش بهمنگان (آش سبزیجات یا شله قلمکار) یا غذاهایی که با شیر درست می‌شوند، همچون شیربرنج.
👈 پوشیدن تن‌پوش سپید به نشانه صلح و دوستی و پاکی و پرهیز از کشتار جانوران در جشن بهمنگان.
🐓 پیشکش تندیسک‌های خروس سپید (پیک مهر و بیدارکننده مردمان) یا یادبودهایی با نماد خروس سپید و گل یاسمن سفید.
@JASHNHA2
@shahinsepanta
پیشنهاد تلگرامی برای صفحات دوستان، همکاران و انجمن ها فعال جهت مطالعه و عضویت (به پیشنهاد دکتر رشتیانی):
صفحه دکتر حسن انصاری
صفحه دکتر جواد عباسی
صفحه دکتر الهه کولایی
صفحه دکتر حسن حضرتی
صفحه دکتر آرش رئیسی نژاد
صفحه دکتر سیداحمد قائم مقامی
صفحه دکتر جمشید کیانفر
صفحه جناب مهدی تدینی
صفحه جناب علیرضا افشاری
صفحه دکتر شاهین سپنتا
صفحه دکتر شروین وکیلی
صفحه دکتر سالار سیف الدینی
صفحه دکتر فرزاد رمضانی بونش
صفحه موسسه میراث مکتوب
صفحه نشریه مردم نامه
موسسه نگارستان اندیشه
مجله بخارا
مجله سیاست نامه
مجله وطن یولی
بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار
انجمن ایرانی تاریخ
شبکه مورخان
انجمن علمی دانشجویان تاریخ دانشگاه تهران
شبکه ایران مانا
شبکه های سایر دوستان و همکاران را به مرور زمان اضافه می کنم.
@shahinsepanta
🌿 اگرچه برخی دیدگاه‌های اخیر دکتر #محسن_رنانی درباره اصفهان یا زبان فارسی را نمی‌پسندم و به آن انتقاد دارم اما همچنان معتقدم که حق طبیعی ایشان است که به عنوان یک شهروند اندیشمند و دلسوز با برخورداری کامل از #آزادی_بیان دیدگاه‌های خود را در جامعه مطرح کند و هرگونه محدودیت یا فشار بر ایشان ناقض این حق است.
@shahinsepanta
✅ جشن خرم‌روز، یکم دی‌ماه فرخنده باد.
✍ شاهین سپنتا
👈 واژه «ددوش» در زبان اوستایی، در پهلوی «داتار» و در فارسی امروز «دادار» یا «دی»، صفت اهورامزدا و به معنی «آفریدگار» است.
👈 در گاهشماری ایرانی روزهای ۸ و ۱۵ و ۲۳ هرماه و دهمین ماه سال نامزد به «دی» هستند.
👈 چهار جشن اصلی که در دی‌ماه برگزار می‌شوند، عبارتند از:
1⃣ جشن خرم‌روز
2⃣ جشن دیگان یکم
3⃣ جشن دیگان دوم
4⃣ جشن دیگان سوم
🌞 جشن خرم‌روز: نخستین جشن که در روز اورمزد (دادار/دی) یا یکمین روز از دی‌ماه (خورماه) یعنی نخستین روز پس از جشن چله یا یلدا برگزار می‌شود، «دی‌دادار جشن» یا «جشن خرم‌روز» یا «خور روز» (روز خورشید)، و یا «نود روز» (۹۰ روز تا نوروز) نام دارد.
🌼 جشن دیگان یکم: روز هشتم از دی‌ماه یا روز «دی به آذر»، نخستین جشن دیگان برگزار می‌شود که ابوریحان بیرونی در کتاب «قانون مسعودی» از این جشن با عنوان «عید دی الاول» نام برده است و «کوشیار» از آن با نام «دی‌جشن» نام برده است.
🌻 جشن دیگان دوم: در روز پانزدهم از دی‌ماه یا روز «دی به مهر» جشن دیگان دوم (دیبگان/بتیکان) برگزار می‌شود که نامزد به «جشن دی دوم» نیز هست.
☀️ جشن دیگان سوم: در روز بیست و سوم از دی‌ماه یا روز «دی به دین»، سومین جشن دیگان برگزار می‌شود.
@JASHNHA2
🌞 پاسخی به نادیده‌گرفتن ریشه‌های پارسی شبِ چله و ترکی دانستن آن.
✍️ شاهین سپنتا
👈 بخش دوم و پایانی
از سرایندگان پارسی‌گو، هلالی جغتایی، نظیری نیشابوری و جویای تبریزی در سروده‌های خود از «چلهٔ دی» نام برده‌اند.
شیخ‌‌بهایی نیز در کتاب «موش و گربه» حکایت‌های ۶ و ۲۴، از «چلهٔ زمستان» و «چلهٔ بزرگ زمستان» نام می‌برد.
در تقویم‌های دورهٔ صفوی و در ستون توقیعات (شرح روزهای مهم) از جمله در توقیعات سال‌های ۱۰۲۹ق.، ۱۰۸۵ق.، ۱۱۰۷ق.، از «چلهٔ تابستان»، «چلهٔ زمستان»، «شب یلدا»، «اول چهلهٔ بزرگ زمستان»، «اول چهلهٔ کوچک زمستان» نام برده است.
۶- واژهٔ چله در زبان فارسی، با چله یا چهله در دیگر گویش‌ها و زبان‌های ایرانی همچون بلوچی، کردی، پشتو، سنگلیچی هم‌ریشه است و به کار می‌رود. (فرهنگ ریشه‌شناسی زبان فارسی، محمد حسن دوست،ص ۱۰۴۳/ فرهنگ ریشه‌شناختی فارسی، جلال خالقی‌مطلق، ص۱۸۱)
۷- چله در گویش‌های محلی تکیه‌ای، طاری، طامه‌ای، طرقی، کشه‌ای، و نطنزی در استان اصفهان نیز به همین معنی «چهله» به کار می‌رود.
۸- سروشیان، در فرهنگ بهدینان ص۶۳، واژه چله تابستان را در گویش محلی زرتشتیان «چله‌ای تیرمه» یا «چلی تیرمه»، و چله زمستان را «چله‌ای سرمو» یا «چلی زمند» آورده است.
۹- چله یا چهله در متون فارسی به چهل روزی که درویشان در گوشه‌ای نشینند و روزه دارند، نیز گفته‌شده که یکی از صدها شاهد مثال آن در کتاب «زنگی‌نامه» نوشته محمد بن محمود بن محمد زنگی بخاری در دوره صفوی است.
۱۰- دکتر معین در حاشیهٔ برهان قاطع، و دهخدا در لغت‌نامه، چله به معنی زه کمان را در ترکی «چلی» به کسر اول و «چلیه» نوشته‌اند.
۱۱- حسن‌دوست، نیز در فرهنگ ریشه‌شناختی، واژهٔ چله در زبان ترکی را به معنی ابریشم، پنبهٔ حلاجی شده برای چرخ ریسندگی، زه کمان و مترادف با چله به همین معانی در فارسی میانه، و گویش‌های خوانساری، گزی، نطنزی، وانشانی، کشه‌ای و زفره‌ای نوشته است.
۱۲- منوچهر ستوده، در فرهنگ گیلکی ص۷۷، چل را در گویش گیلکی چرخ ابریشم‌کشی و چله‌زه را قسمتی نزدیک به قرقره در چرخ ابریشم‌کشی می‌نویسد.
براین پایه، به نظر می‌رسد که واژهٔ «چله» به معنی زهِ کمان وامواژه‌ای از فارسی در ترکی باشد و ارتباطی با واژهٔ مشابه چله (چهله) ندارد./پایان
@shahinsepanta
🌿 به فرخندگی جشن شب چله، گروه فرهنگی ایرانشهر و گروه ادبی هنگام در کنار خوان یلدا جشنی گستردند. شاهنامه‌خوانی، سخنرانی، سعدی‌خوانی، فال‌کوزه، حافظ‌خوانی، موسیقی، و پذیرایی سنتی با آش رشته از بخش‌های این جشن بود.
@drshahinsepanta
