201841
आम्ही आपले मराठी भाषेचे शब्दभांडार, आकलन आणि व्याकरणची समज वाढवण्यासाठी , विस्तारित करण्यासाठी मदत करू , आजच आपल्या मित्रांनाही आपल्या चॅनेल वर आमंत्रित करा. लगेच जॉईन करा @Marathi
🌷🌷विकल्प चिन्ह (/) :- 🌷🌷
एखाद्या शब्दासाठी असलेला पर्याय दाखविण्यासाठी या चिन्हाचा वापर करतात.
उदा.
मी बस/रिक्षाने घरी जाईन.
🌿विकल्प चिन्ह🌿
संयोगचिन्ह (-) :-
दोन शब्द जोडताना व ओळ संपल्यावर शब्द अपुरे राहिल्यास या चिन्हाचा वापर करतात.
उदा.
१. प्रेम-विवाह
२. रिक्षा-टॅक्सी
🌿 संयोगचिन्ह 🌿
🌷🌷उद्गारवाचक (!) :- 🌷🌷
मनातील उत्कट भावना व्यक्त करताना शब्दाच्या शेवटी या चिन्हाचा वापर करतात. उत्कट भावना व्यक्त करताना ती दाखविणाऱ्या शब्दाच्या शेवटी वापर होतो.
उदा.
१. शाब्बास, असाच अभ्यास कर!
२. छान, हीच खरी देशसेवा आहे!
३. अरे वा ! किती सुंदर दिसतेस तू.
🌿उद्गाररवाचक🌿
🌷🌷अपूर्णविराम (:) :- 🌷🌷
वाक्यातील गोष्टी वाक्यानंतर सांगायच्या असतील तेव्हा या चिन्हाचा वापर होतो. वाक्याच्या शेवटी तपशील द्यावयाचा असल्यास.
उदा.
हा पदार्थ करण्याच्या तीन पद्धती आहेत : उकडून, तळून, भाजून.
🌿अर्धंविराम🌿
🌷🌷अर्धविराम (;) :- 🌷🌷
दोन छोटी वाक्ये उभयान्वयी अव्ययाने जोडताना या चिन्हाचा वापर करतात.
ज्यांचा परस्पर संबंध नाही असे वाक्यांश जेव्हा मोठ्या वाक्यात येतात तेव्हा त्या निरनिराळ्या वाक्यांशामध्ये अर्धविराम वापरतात. संयुक्त वाक्यातील समान वाक्ये वेगवेगळी दाखविण्यासाठी.
उदा.
मी तिला कॅाल केला ; पण तिने उचला नाही.
🌿अर्ध विराम🌿
विरामचिन्हचे प्रकार पुढीलप्रमाणे :-
१) पूर्णविराम (.)
२) अर्धविराम (;)
३) स्वल्पविराम (,)
४) अपूर्णविराम (:)
५) प्रश्नचिन्ह (?)
६) उद्गारवाचक (!)
७) अवतरणचिन्ह ("-")
८) संयोगचिन्ह (-)
९) अपसरणचिन्ह (_)
१०) विकल्प चिन्ह (/)
विरामचिन्ह प्रकार
🌷🌷विरामचिन्हे 🌷🌷
विराम चिन्हांचा वापर भावनांच्या,विचारांच्या आविष्कारासाठी आवश्यक व महत्त्वाचा ठरतो. भाषा व्यवहारात लेखन, भाषण , वाचन या क्रिया सतत व सातत्याने घडत असतात.
जेव्हा आपण लेखन करतो तेव्हा कथन केलेले वाचकांच्या लक्षात यावे म्हणून विरामचिन्हांचा वापर केला जातो. कोणताही मजकूर वाचत असताना लिहलेला अर्थ लक्षात घेऊन आपण थांबतो. या थांबण्याला विराम घेणे असे म्हणतात. हा विराम कधी अल्प असतो तर कधी त्यापेक्षा अधिक असतो. कधी एखादे वाक्य बोलनाऱ्या व्यक्तीच्या मुखातील असतो.
विरामचिन्ह
🌷नियम : 4. 'ऊ' कारान्त स्त्रीलिंगी अनेक वचन 'वा' कारान्त होते.
उदा : 1. ऊ - ऊवा 2. जाऊ - जावा
3. पीसु - पीसवा 4. सासू - सासवा
5. जळू - जळवा
अपवाद : 1. वस्तु - वस्तु 2. बाजू - बाजू 3. वाळू - वाळू
🌷नियम : 5. काही नामे नेहमी अनेकवचनी आढळतात. त्यांचे एकवचन होत नाही.
उदा : 1. कांजीन्या 2. डोहाळे
3. कोरा 4. क्लेश
5. हाल 6. रोमांच
🌿अ. पुल्लिंगी नामाचे अनेक वचन
नियम : 1. 'आ' कारान्त पुल्लिंगी नामाचे अनेक वचन 'ए' कारान्त होते.
उदा : 1. मुलगा - मुलगे 2. घोडा - घोडे
3. ससा - ससे 4. आंबा - आंबे
5. कोंबडा - कोंबडे 6. कुत्रा - कुत्रे
7. रस्ता - रस्ते 8. बगळा - बगळे
🌿नियम : 2. 'आ' कारान्त शिवाय इतर सर्व पुल्लिंगी नामाचे रुपे दोन्ही वचनात सारखीच असतात.
उदा : 1. देव - देव2. कवी - कवी
3. न्हावी - न्हावी 4. लाडू - लाडू
5. उंदीर - उंदीर 6. तेली - तेली
उ +उ = ऊ
१. गुरु + उपदेश = गुरुपदेश
२. भानु + उदय = भानुदय
ऊ +उ = ऊ
१. भू + उद्धार = भूद्धार
२. वधू + उत्कर्ष = वधूत्कर्ष
३. लघू + उत्तरी = लघूत्तरी
ऋ+ ऋ = ऋ
१. मातृ + ऋण = मातृण
आ +आ = आ
१. महिला + आश्रम = महिलाश्रम
२. राजा + आश्रय = राजाश्रय
३. कला + आनंद = कलानंद
४. विद्या + आलय = विद्यालय
५. राजा + आज्ञा = राजाज्ञा
६. चिंता + आतुर = चिंतातुर
इ+ इ = ई
१. मुनी + इच्छा = मुनीच्छा
२. कवि + इच्छा = कवीच्छा
🌷🌷सजातीय स्वरसंधी किंवा दिर्घत्वसंधी -🌷🌷
दोन सजातीय स्वर लागोपाठ आल्यास त्या दोघांबद्दल त्याच जातीतील एकच दीर्घ स्वर येतो याला सजातीय स्वरसंधी किंवा दिर्घत्वसंधी असे म्हणतात.
सजातीय स्वरसंधीची उदाहरणे पुढीलप्रमाणे आहेत.
अ +अ = आ
१. सूर्य + अस्त = सूर्यास्त
२. कट + अक्ष = कटाक्ष
३. रूप + अंतर = रुपांतर
४. मिष्ट + अन्न = मिष्टान्न
५. स + अभिनय = साभिनय
६. प्रथम + अध्याय = प्रथमाध्याय
७. सह + अध्यायी = सहाध्यायी
८. पुरुष + अर्थ = पुरुषार्थ
९. सह + अनुभूती = सहानुभूती
१०. मंद + अंध = मंदांध
११. स्वभाव + अनुसार = स्वभावानुसार
🌷🌷२. व्यंजनसंधी: –🌷🌷
जवळजवळ येणा-या दोन वर्णांपैकी दोन्ही वर्ण व्यंजने असतील किंवा पहिला वर्ण व्यंजन व दुसरा वर्ण स्वर असेल तर त्याला व्यंजनसंधी असे म्हणतात. एका पाठोपाठ एक येणारे व्यंजन किंवा स्वर यांच्या एकत्र होण्याच्या क्रियेला 'व्यंजनसंधी' म्हणतात.
उदाहरणार्थ:-
१. सत + जन = सज्जन
(त + ज) (व्यंजन + व्यंजन = व्यंजन संधी)
२. चित + आनंद = चिदानंद
(त + आ) (व्यंजन + स्वर = व्यंजन संधी)
🌷🌷संधी 🌷🌷
जोडशब्द तयार करताना पहिल्या शब्दातील शेवटचा वर्ण व दुस-या शब्दातील पहिला वर्ण हे एकमेकांमध्ये मिसळतात आणि त्या दोघांबद्दल एकच वर्ण तयार होतो वर्णाच्या अशा एकत्र होण्याच्या प्रकारास संधी असे म्हणतात. संधी म्हणजे सांधणे, जोडणे होय.
🌷🌷७. उभयान्वयी अव्यय🌷🌷
जे शब्द दोन शब्द किंवा दोन वाक्ये जोडतात त्यांना उभयान्वयी अव्यय असे म्हणतात.
उदाहरणार्थ
व, आणि, परंतु, म्हणून इत्यादी
🌿उभयान्वी अव्यव 🌿
अपसरणचिन्ह (_) :-
बोलताना विचारमाला तुटल्यास व स्पष्टीकरण द्यायचे असल्यास या चिन्हाचा वापर करतात.
उदा.
मी त्याला सांगितले होते पण_
🌿अपसरण चिन्ह🌿
अवतरणचिन्ह ("-") :-
बोलणाऱ्याचे उद्गार जसेच्या तसे देताना या चिन्हाचा वापर करतात. एखाद्या वाक्यावर जोर द्यावयाचा असल्यास किंवा दुसऱ्याचे विचार अप्रत्यक्षपणे सांगायचे असल्यास ‘ ’ एकेरी अवतरण चिन्ह वापरतात.
एखाद्याच्या व्यक्तीचे तोंडचे शब्द जसेच्या तसे घेतले असता " " दुहेरी अवतरण चिन्हाचा वापर होतो.
उदा.
१. तो म्हणाला, “मी शाळेत येईन”.
२. अहमदनगर हे ‘ऐतिहासिक’ शहर आहे.
🌿अवतरणचिन्ह🌿
🌷🌷प्रश्नचिन्ह (?) :- 🌷🌷
याचा वापर प्रश्नार्थक वाक्याच्या शेवटी करण्यात येतो. वाक्यात प्रश्न आला असेल तर वाक्याच्या शेवटी प्रश्नचिन्ह येते. प्रश्न विचारताना या चिन्हाचा वापर करतात.
उदा.
१. तुम्ही जेवलात का ?
२. रमाची परीक्षा कधी आहे?
३. सुरेशचे लग्न कधी होणार?
🌿प्रशचिन्ह🌿
🌷🌷स्वल्पविराम (,) :- 🌷🌷
एकाच जातीचे अनेक शब्द लागोपाठ आल्यास प्रत्येक शब्दाच्या पुढे या चिन्हाचा वापर करतात.
वाक्यातील शब्द, विभाग किंवा वाक्याचा अंश यांचा वेगळेपणा दाखविण्यासाठी, मोठे वाक्यांश वेगळे दर्शविण्यासाठी, समान वाक्ये निराळी दाखविण्याकरता. वाक्यात आरंभी संबोधन आल्यास संबोधनवाचक शब्दापुढे स्वल्पविराम या चिन्हाचा वापर केला जातो. एकाच वाक्यात दोन पेक्षा अधिक शब्द आले असता.
उदा.
१. जेवायला डाळ, भात, भाजी केली आहे.
२. आम्ही संग्रहालयातील प्राणी, पक्षी, चित्रे, नाणी, ताम्रपट, लिपिप्रकार पहिले.
🌿स्वल्पविराम🌿
🌷पूर्णविराम (.) :- 🌷
वाक्य पूर्ण झाल्यावर हे दाखवण्यासाठी हे चिन्ह वापरतात.
उदा.
काजल शाळेत चालली.
पूर्णविराम
बोलताना किंवा लिहिताना अर्थ नीट लक्षात यावा म्हणून शब्द व वाक्ये यांमध्ये काही काळ थांबावे लागते. कोठे किती थांबावे, हे ध्यानात येण्यासाठी जी विशिष्ट चिन्हे वापरतात, तीच विराम चिन्हे होत.
आपण संभाषण करताना/बोलताना थांबतो म्हणजेच विराम घेतो आणि तो ज्या चिन्हांनी दर्शविला जातो त्या चिन्हांना विरामचिन्हे असे म्हणतात.
विराम म्हणजे थांबणे. बोलताना आपण आवश्यकतेनुसार कमी अधिक वेळ थांबू शकतो, परंतु लिहिताना तसे करता येत नाही, म्हणून ही थांबण्याची क्रिया विरामचिन्हाव्दारे दर्शवली जाते.
🌷लिंग विचार
नामाच्या रूपावरुन एखादी वस्तु वास्तविक अगर काल्पनिक पुरुषजातीची आहे की, स्त्रीजातीची आहे की, दोन्हीपैकी कोणत्याच जातीची नाही असे ज्यावरून कळते त्याला त्याचे लिंग असे म्हणतात.
मराठी भाषेत लिंगाचे तीन प्रकार पडतात.
1. पुल्लिंगी 2. स्त्रीलिंगी 3. नपुसकलिंगी
1. पुल्लिंगी : मुलगा, शिक्षक, घोडा, चिमणा, सूर्य, चंद्र, सागर, दगड, कागद, पंखा इ.
2. स्त्रीलिंगी : मुलगी, शिक्षिका, घोडी, चिमणी, खुर्ची, शाळा, नदी, वही, खिडकी, इमारत, पाटी इ.
3. नपुंसकलिंगी : पुस्तक, घर, वासरू, पाखरू, लेकरू, झाड, शहर, घड्याळ, वाहन इ.
लिंग भेदामुळे नामांच्या रूपात होणारे बदल
🌿ब . स्त्रीलिंगी नामाचे अनेकवचन
🌷नियम : 1. 'अ' कारान्त स्त्रीलिंगी नामाचे अनेकवचन केव्हा 'आ' कारान्त तर केव्हा 'ई' कारान्त होते.
उदा : 1. वेळ - वेळा 2. चूक - चुका
3. केळ - केळी 4. चूल - चुली
5. वीट - वीटा 6. सून - सुना
7. गाय - गायी 8. वात - वाती
🌷नियम : 2. 'आ' कारान्त स्त्रीलिंगी तत्सम नामांचे अनेकवचन एक वचनासारखेच असते.
उदा : 1. भाषा - भाषा 2. दिशा - दिशा
3. सभा -सभा 4. विध्या - विध्या
🌷नियम : 3. 'ई' कारान्त स्त्रीलिंगी नामाचे अनेक वचन या कारान्त होते.
उदा : 1. नदी - नद्या 2. स्त्री - स्त्रीया
3. काठी - काठ्या 4. टोपी - टोप्या
5. पाती - पाट्या 6. वही - वह्या
7. बी - बीय8. गाडी - गाड्या
9. भाकरी - भाकर्‍या 10. वाटी - वाट्या
🌷🌷विचार🌷🌷
नामावरून जसे त्याचे लिंग समजते त्या नामाने दर्शवलेली वस्तु एक आहे की त्या वस्तु एकाहून अधिक आहेत हे ही कळते.
नामाच्या ठिकाणी संख्या सु चविण्याचा जो एक धर्म आहे त्याला वचन असे म्हणतात.
मराठीत दोन वचणे आहेत.
1. एकवचन 2. अनेकवचन
इ+ इ = ई
१. मुनी + इच्छा = मुनीच्छा
२. कवि + इच्छा = कवीच्छा
३. अभि + इष्ट = अभीष्ट
इ+ ई = ई
१. गिरि + ईश = गिरीश
२. कवि + ईश्वर = कवीश्वर
३. परि + ईक्षा = परीक्षा
ई+ इ = ई
१. गोमती + इच्छा = गोमतीच्छा
२. रवी + इंद्र = रवींद्र
३. मही+ इंद्र = महिंद्र
ई+ ई = ई
१. मही + ईश = महीश
२. पार्वती + ईश = पार्वती
🌷🌷अ + आ = आ🌷🌷
१. देव + आलय = देवालय
२. हिम + आलय = हिमालय
३. फल + आहार = फलाहार
४. अनाथ + आश्रम = अनाथाश्रम
५. गोल + आकार = गोलाकार
६. मंत्र + आलय = मंत्रालय
७. शिशिर + आगमन = शिशिरागमन
८. प्रथम + अध्याय = प्रथमाध्याय
९. धन + आदेश = धनादेश
१०. जन + आदेश = जनादेश
११. दुख: + आर्त = दुखार्त
१२. नील + आकाश = नीलाकाश
१३. कार्य + आरंभ = कार्यारंभ
🌷🌷३. विसर्गसंधी: –🌷🌷
एकत्र येणा-या वर्णातील पहिला विसर्ग व दुसरा वर्ण व्यंजन किंवा स्वर असेल तेंव्हा त्यास विसर्गसंधी असे म्हणतात. विसर्ग व्यंजन किंवा विसर्ग स्वर असे त्याचे स्वरूप असते.
उदाहरणार्थ : -
१. तप: + धन = तपोधन (विसर्ग +ध)
२. दुः + आत्मा = दुरात्मा (विसर्ग + आ)
🌷🌷संधीचे प्रकार🌷🌷
१. स्वरसंधी:–
एकमेकांशेजारी येणारे वर्ण हे जर स्वरांनी जोडले असतील तर त्यांना 'स्वरसंधी' असे म्हणतात किंवा एक पाठोपाठ एक येणारे दोन स्वर एकत्र होण्याच्या क्रियेला स्वरसंधी असे म्हणतात. स्वरसंधीचे स्वरूप स्वर स्वर असे असते.
उदाहरणार्थ:-
कवि + ईश्वर = कवीश्वर (इ + ई = ई)
🌷🌷८. केवलप्रयोगी अव्यय🌷🌷
जे शब्द आपल्या मनातील वृत्ती किंवा भावना व्यक्त करतात त्यांना केवलप्रयोगी अव्यय असे म्हणतात.
उदाहरणार्थ
शाब्बास, अबब, अरेरे इत्यादी
🌿 केवलप्रयोगी अव्यव🌿
🌷🌷६. शब्दयोगी अव्यय🌷🌷
जे शब्द नामांना किंवा सर्वनामांना जोडून येतात व वाक्यातील शब्दांचा संबंध दाखवतात त्यांना शब्दयोगी अव्यय असे म्हणतात.
उदाहरणार्थ
झाडाखाली, तिच्याकरिता, त्यासाठी इत्यादी
🌿शब्दयोगी अव्यव🌿