1483
در این‌جا می‌کوشیم خط و زبان فارسی میانه را به شیوه‌ای تازه و آرام‌آرام مرور کنیم.
بزرگ می‌داریم یاد و یادگارهای دفاع مقدس را
بزرگ می‌داریم یاد زنان و مردانی را که نه زور رستم داشتند، نه زیب سیاوش، نه دستگاه کاووس و نه فر اسفندیار، از ما بودند، با ما بودند، مانند ما بودند، در اندازه‌های ما بودند، اما با دشمنی در اندازه‌های ضحاک و افراسیاب برابر شدند و نهراسیدند. امروز اگر در خانه‌هایمان بنگریم، در هر خانه هنوز یکی از آنان هست با جراحت‌هایی که بر جان و تن دارند و با رنج‌های مدامشان.
بزرگ می‌داریم یاد زنان و مردانی را، جانبازانی را که پاره‌هایی از تن و روان خود را در میدان نبرد جا گذاشتند، مثل تکه ابری بر آسمان، مثل درختی ریشه در خاک و مثل صخره‌ای استوار بر دشت تا نشان بماند که تا این‌جا از آن ماست و دشمن را دورباش بگویند
بزرگ می‌داریم یاد بزرگانی را که اگر در حماسه‌هایمان از سپاه آزادگان می‌خواندیم و از دلیری‌هایشان به خود می‌بالیدیم، در روزگار ما نیز این دلیران، سپاه آزادگان ما شدند. آمدند، اما نه انگار از دوردست مکان، که از دوردست‌های زمان و حماسه‌های کهن را برایمان تعبیر کردند.
بزرگ می‌داریم یاد جاودان‌اثرانی را که با ما نگفتند که کجا خفتند، زیر تلی از خاک از پس انفجار؟ در آتش سوختند و بر هوا رفتند؟ زخمی و تنها و ناتوان در دهان درندگان خاک و آب افتادند؟ یا در سیاه‌چال‌های دیو صدام پوسیدند و کسی ندانست.
بزرگ می‌داریم یاد نوزادگانی را که در جنگ نبودند اما از پدران و مادران در جنگ‌بوده زادند و تن و روانشان میراث‌بر هزار آسیب جنگ شد. برخی هنوز رنج می‌کشند و نمی‌دانیم و برخی آرام گرفته‌اند تا همیشه در سینه‌ی خاک و در آغوش آسمان.
در روز بازپسین که نیاکانمان برخیزند و هر یک ببالند که من در روزگار آرش شیواتیر بودم و من در روزگار اسفندیار رویین‌تن زادم و من تاخت‌های رستم دستان را به چشم دیدم، بگویید در نامه‌ی ما هم بنویسند که ما در دوره‌ی دوران بودیم، در زمان آبشناسان، در عصر همت و در روزگار باکری.
@iranshahr1353
#راستی
#درستی
#برابری
#آشکاری
#واژه‌نامک
@iranshahr1353
🍀 فهرست بهترین‌های تاریخی و فرهنگی و هنری در تلگرام!
♦️روی لینک زیر بزنید و عضو کانال‌های دلخواه خود شوید! 👇
💚 /channel/addlist/luyLSJuYMjE2ZmU0
#زنده‌کردن
#جان‌بخشیدن
#واژه‌نامک
@iranshahr1353
#زیستن
#واژه‌نامک
@iranshahr1353
📚 معرفی دستورنامۀ پهلوی، اثر هنریک ساموئل نیبرگ
دستورنامۀ پهلوی، نام کتابی است در حوزۀ پژوهش و آموزش زبان و ادبیات فارسی میانه، اثر ایران‌شناس نامور سوئدی، هنریک ساموئل نیبرگ (۱۸۸۹-۱۹۷۴م.). این کتاب، در دو جلد تألیف شده‌است. جلد نخست، گزیده‌ای از متون مهم پهلوی ساسانی، مانند کارنامۀ اردشیر بابکان، یادگار زریران و بخش‌هایی از دینکرد است، همراه با نمونه‌هایی از کتیبه‌های ایرانی میانۀ غربی (پارتی و پارسی) و برخی دیگر از مطالب مفید ضروری مانند جدول اتصال حروف پهلوی. جلد دوم دستورنامۀ پهلوی، شامل دستور زبان فارسی میانه و بیش‌تر این جلد، فرهنگ واژگان زبان پهلوی است. این فرهنگ، تنها شامل تلفظ و معنی نیست و جنبۀ ریشه‌شناختی دارد. ترتیب مدخل‌ها به مانند آنچه بعدها در فرهنگ پهلوی مکنزی رخ می‌دهد، نه بر اساس ترتیب خود واژه‌های پهلوی، بلکه بر اساس ترتیب آوانویسی واژه‌های پهلوی است. بنابراین نیبرگ پیشاپیش در جلد نخست دستورنامۀ پهلوی، واژه‌نامه‌ای دست‌نویس از واژه‌های پهلوی ارائه‌کرده‌است تا با آن، تلفظ و آوانویسی واژه‌ها کشف شود و سپس واژه در متن فرهنگ در جلد دوم یافت شود.
#معرفی‌ـ‌کتاب
@iranshahr1353
#جاودانه
#جاودان
#جاویدان
#جاوید
#واژه‌نامک
@iranshahr1353
#جاوید
#جاویدان
#جاودان
#واژه‌نامک
@iranshahr1353
در یک متن فارسی میانه، واژه «آگندن» را به خط فارسی میانه می‌بینیم و تلفظش را هم نمی‌دانیم، پس هیچ راهی وجود ندارد که بتوانیم آن واژه را در متن فرهنگ مکنزی بیابیم، چون اساس فرهنگ مکنزی بر آوانویسی واژه‌های پهلوی است، نه خود واژه‌های پهلوی و ابتدا باید تلفظ (آوانویسی) واژه را بدانیم. پس به ناچار نخست به واژه‌نامه‌ی انتهای فرهنگ مکنزی مراجعه می‌کنیم و از طریق این واژه‌نامه، آوانویسی واژه‌ی فارسی میانه را می‌یابیم.
#معرفی‌ـ‌کتاب
@iranshahr1353
فرهنگ کوچک مکنزی، با ترجمه‌ی دکتر مهشید میرفخرایی
#معرفی‌ـ‌کتاب
@iranshahr1353
سکه‌ی رکن‌الدوله حسن دیلمی (درگذشت: ۳۶۶ ه.ق)
بوییان، فرمان‌روایانی ایرانی بودند که بغداد را گشودند و خلیفه را فرمان‌بر خویش ساختند. بزرگ‌تر خاندان بویه را در عربی، امیرالامرا و ملک‌الملوک می‌گفتند و به فارسی، شاهنشاه می‌خواندند.
سکه‌ی رکن‌الدوله‌ی بویی در اصول، با سکه‌ی امیر سدید سامانی، یکی است و در برخی از جزییات تفاوت دارند. بر پشت سکه‌ی رکن‌الدوله، شهادتین نگاشته شده‌است. روی سکه، جمله‌ی «خوره اپزوت شاهان‌شاه» به خط و زبان فارسی میانه دیده می‌شود. برخلاف سکه‌های ساسانی، سامانی و اسپهبدی، چهره‌ی رکن‌الدوله، تمام‌رخ است. این پدیده در ایران بدون پیشینه نیست، اما رایج نیز نبوده‌است. رکن‌الدوله، تاج شاهنشاهی ساسانیان را بر سر دارد، اما از نمای روبه‌رو.
نقش #ماه‌وسناره که از نشان‌های پادشاهی ایران بوده و روی برخی از سکه‌های اشکانی و بیش‌تر سکه‌های ساسانی و اسپهبدان طبرستان، کاربرد داشته است، بر گرد سکه‌ی رکن‌الدوله نیز دیده می‌شود.
ماه و ستاره به میانجی سکه‌های عرب‌ساسانی، از نشان‌های اداری و مالی دولت‌های مسلمان شد و در تقابل‌های میان ترکان مسلمان و اروپاییان، نشان اسلامی و ترکی انگاشته شد.
@iranshahr1353
#کالیجار
#کارزار
#واژه‌نامک
از «کالیجار»، واژه‌ی «باکالیجار» به معنی جنگی و جنگاور، مشتق شده‌است که نام شماری از فرمان‌روایان و سپهبدان ایرانی بوده‌است، مانند #باکالیجار کوهی، سپهبد انوشیروان زیاری در سده‌ی پنجم هجری، صمصام‌الدوله #ابوکالیجار دیلمی، از شاهان بویی در سده‌ی چهارم هجری و عمادالدوله #ابوکالیجار دیلمی، از شاهان بویی سده‌ی پنجم هجری. «ابوکالیجار» را نباید واژه‌ی عربی و با ساختار «ابو+کالیجار» دانست. این واژه همان «باکالیجار» فارسی است که در متون عربی، به واژه‌های مرکب از «ابو / ابا»، تشبه یافته و سپس به فارسی بازگشته‌است.
@iranshahr1353
#کار
#واژه‌نامک
@iranshahr1353
#تابنده
#درخشنده
#برازنده
#واژه‌نامک
@iranshahr1353
#تابش
#درخشش
#برازش
#واژه‌نامک
@iranshahr1353
#راسته
#رسته
#بازار
#واژه‌نامک
@iranshahr1353
#راست
#درست
#برابر
#آشکار
#واژه‌نامک
@iranshahr1353
سکۀ حجاج یوسف ثقفی
حجاج یوسف ثقفی از خونی‌ترین دشمنان شیعیان و ایرانیان بود، اما خونی‌ترین دشمنان ایرانیان نیز نمی‌توانند خویش را از زیر سایۀ ایران، بیرون بدارند. پهلوی‌زدایی از دفترهای دیوانی و سکه‌های اسلامی، از عصر حجاح یوسف و خلیفۀ او، عبدالملک مروان آغاز شد، اما سکه‌های حجاج هنوز با همان قالب‌های ضرابخانههای ساسانی، زده می‌شد و نگاره‌ها و نبشته‌های ایرانی و ساسانی، هنوز بر این سکه‌ها چیرگی داشت. پشت سکۀ حجاج، به آیین سکه‌های ساسانی، دو بزرگ ایرانی را ایستاده در دو سوی آتشدان مقدس می‌بینیم. بیرون دایره‌ی سکه، #ماه‌وستاره که نشانی ایرانی است، دیده می‌شود. نیز ماه و ستاره، بخش شده‌است و ماه در یک سوی نوک آتشدان ایستاده است و ستاره در سوی دیگر.
روی سکۀ حجاج، نگارۀ خسرو است که بر آیین شاهان ساسانی، به سوی راست می‌نگرد و ظاهراً تفسیرش نگاه از پارس به خراسان است. پشت سر خسرو، به خط فارسی میانه، اگرچه بدخط، اما درست نوشته‌است: «خُوَره اپزوت» (فره افزود) و در پیش روی خسرو به خط اسلامی نوشته‌است: «الحجاج بن یوسف». بر گرد سکه، «بسم الله» و شهادتین به خط اسلامی نوشته‌است و ماه‌وستاره نگاشته‌است.
@iranshahr1353
#زندگی
#واژه‌نامک
@iranshahr1353
سکه‌های عرب‌ساسانی: سکۀ عبدالله بن زبیر
اعراب از خود سکه نداشتند و سکه‌های ایرانی و رومی را در کار می‌داشتند. در دوران دولت مدینه، بر سکه‌های ساسانی، کوته واژه‌های اسلامی افزوده شد. پس از گشوده شدن ایران، ضرابخانههای ساسانی به دست اعراب افتاد و آنان، قالب‌های سکه‌های خسروان را با دگرگونی‌هایی برای سکه زدن به کار گرفتند. افزودن نام امیر عرب، افزودن «بسم الله» و برخی تغییرات دیگر با حفظ اصل قالب سکه‌های ساسانی، پدیده‌ای را پیش آورد که به آن، سکه‌های عرب‌ساسانی گفته می‌شود. سکۀ عبدالله بن زبیر از این سکه‌هاست. عبدالله بن زبیر، تنها خلیفۀ خاندان زبیری بود و در مکه می‌نشست. بر سکۀ او که ضرب پارس است، در دایرۀ بیرونی، «بسم الله» دیده می‌شود. در درون سکه در دو سوی چهر خسرو، جملۀ «xwarrah apzūt Apdulā Zober» (فره افزود عبدالله زبیر) به خط و زبان پهلوی ساسانی دیده می‌شود. نقش #ماه‌وستاره نیز که از نشان‌های باستانی ایرانیان است، بر گرد این سکه دیده می‌شود. یک ویژگی املایی این سکه، املای جایگزین است که نویسۀ y به جای نویسۀ z به کار رفته‌است. به همین سبب در لایۀ حرف‌نویسی، زیر z خط کشیده می‌شود.
@iranshahr1353
سکۀ اسپهبَد خورشید (761-748م.)
اسپهبَدان طبرستان، شاهانی از شاخۀ فرعی دودمان ساسانی بودند. اسپهبدان به موازات واپسین سال‌های فرمان‌روایی شاخۀ اصلی ساسانیان بر ایران‌شهر و به فرمان آنان، بر کرانه‌ها و جلگه‌ها و کوه‌های شمال ایران فرمان می‌راندند و تا یک قرن پس از جان باختن یزدگرد سوم (651 م.) به صورت مستقل و پس از آن نیز تا میانه‌های دورۀ صفوی، به صورت نیمه‌مستقل پایدار بودند.
مشهورترین فرمان‌روا از دودمان اسپهبدان طبرستان، اسپهبد خورشید بود. او در نیمۀ نخست قرن دوم هجری بر پهنۀ وسیعی از گیلان و مازندران و گرگان و بخش‌هایی از خراسان فرمان می‌راند. او در سکه‌هایش، به هیبت خسروان ساسانی است. اسپهبد خورشید، تاج ساسانیان را بر سر دارد و به شیوۀ رایج سکه‌های ساسانی به راست می‌نگرد. بر دو سوی چهر او نوشته است: «خُوَره اپزوت خورشید» (فره افزود خورشید). املای «خورشید» در فارسی میانه باید با الفک واژه‌جداکن باشد، اما شاید به سبب تنگی روی سکه، از آن صرف نظر شده‌است. #ماه‌وستاره نیز به سنت ساسانیان، بر گرد سکۀ او حضور دارد. بر دایرۀ بیرونی سکه، واژه‌ای دیگر دیده می‌شود که afd به معنی شگفت و عالی است.
@iranshahr1353
چنان که پیداست، «جاوِدان»، مشتق از «جاوید» و ریختی دیگر از «جاویدان» است. بنابراین تلفظ آن با سکون واو، نادرست است. به بیان دیگر، «جاودان» و «جاوبدان»، یک واژه‌اند و مصوت پس از واو به طور دقیق، کسره نیست، بلکه بر اساس آوانویسی پهلوی این واژه، مصوت پس از واو، یای مجهول است که کوتاه‌تر از «ی» و بلندتر از کسره است و هنوز هم در فارسی گفتاری، زنده است، اما در فارسی رسمی، یای مجهول گاه به یای معروف (مصوت بلند و متعارف «ی») ملحق می‌شود و گاه به کسره. پس این وازه، یا «جاویدان» می‌شود و یا «جاوِدان» و تلفظ آن با سکون واو، در هر حال نادرست است.
یای مجهول در فارسی گفتاری، زنده است و در بسیاری از مواردِ یای میانی و عین میانی، رعایت می‌شود. برای اینکه دریابید یای مجهول چیست و از این پس انبوه نمونه‌هایش را در گفتارتان کشف کنید، یک عین میانی را در نظر آورید، مانند واژه‌ی «شعر». راحت تلفظش کنید و سعی نکنید دقیقاً با عین تلفظ شود. آنچه به جای عین رخ می‌دهد، همان یای مجهول فارسی و پهلوی است.
در این مصرع مولوی هم «شیر» اول، یای مجهول دارد: گرچه ماند در نبشتن، شیر و شیر
#جاودان
#جاویدان
#جاوید
#واژه‌نامک
@iranshahr1353
اکنون که آوانویسی واژه‌ی پهلوی را یافته‌ایم، به سراغ متن اصلی فرهنگ مکنزی می‌رویم و در گام دوم و بر اساس آوانویسی، واژه را می‌یابیم.
کار، دو مرحله‌ای و اندکی دشوار شد و در این‌جاست که نیاز به یک فرهنگ پهلوی واقعی احساس می‌شود که مدخل‌های آن، خود واژه‌های پهلوی باشند.
#معرفی‌ـ‌کتاب
@iranshahr1353
📚معرفی فرهنگ کوچک زبان پهلوی، اثر دیوید نیل مکنزی
در فرهنگ مکنزی، ترتیب مدخل‌ها نه بر اساس ترتیب الفبایی واژه‌های پهلوی، بلکه بر اساس ترتیب الفبایی آوانویسی واژه‌های پهلوی است و این، نقصی بزرگ برای فرهنگی به شمار می‌رود که «فرهنگ پهلوی به...» است و می‌باید مبدأ کاوش در آن، واژه‌ی پهلوی باشد. به سبب این نقص، هنگامی که واژه‌ای را در یک متن پهلوی ساسانی می‌بینید، نمی‌توانید آن واژه را در فرهنگ مکنزی بیابید، بلکه باید نخست آوانویسی آن را بدانید تا با آن آوانویسی در فرهنگ مکنزی بیابیدش.
البته خود مکنزی نیز به این نقص آگاه بوده‌است، به همین سبب در انتهای فرهنگ خود، فهرست واژگانی دست‌نویس به خط پهلوی و با ترتیب الفبایی ابجدی ارائه کرده‌است و در برابر هر واژه‌ی پهلوی، آوانویسی آن را نیز افزوده است. پس کاربر این فرهنگ، نخست باید به فهرست واژه‌های پهلوی در انتهای فرهنگ مراجعه کند و با کمک آن، آوانویسی هر واژه‌ی پهلوی را بیابد و سپس به متن اصلی فرهنگ بازگردد و در نهایت واژه‌ای را که می‌خواهد، بر اساس آوانویسی پیدا کند. بدین ترتیب، کار با فرهنگ مکنزی، کاری دو مرحله‌ای است و اگرچه نقص اصلی یعنی اساس نبودن خود واژه‌های پهلوی، برطرف نشده است، اما با افزودن یک مرحله‌ی اضافه، این نقص تعدیل شده‌است.
#معرفی‌ـ‌کتاب
@iranshahr1353
سکه‌ی عضدالدوله پناه‌خسرو دیلمی (۳۳۸-۳۷۲ ه.ق)
عضدالدوله پناه‌خسرو، پور رکن‌الدوله حسن، نامورترین فرمان‌روای بویی و از بزرگ‌ترین فرمان‌روایان ایرانی در دوره‌ی اسلامی است. او بر سیستان تا شام و بر دو سوی خلیج فارس و بر همه‌ی ایران بزرگ بجز خراسان و فرارود، فرمان می‌راند و در مکه به نامش خطبه می‌خواندند. پناه‌خسرو در نسب و در سیاست و آیین فرمان‌روایی، خویش را تداوم دودمان ساسانی می‌دانست و در بازنمودن این گذشته‌آگاهی، بیش از دیگر بوییان می‌کوشید. او به دیدار تخت جمشید نیز رفت و دو سنگ‌نبشته در آن‌جا به یادگار گذاشت.
سکه‌ی پناه‌خسرو، ادامه‌ی سکه‌های رکن‌الدوله‌ی دیلمی و امیر سدید سامانی است، اما با جاه و جلال خیره‌کننده.
پناه‌خسرو، تاج شاهنشاهی ساسانیان را بر سر دارد و بر تختی نشسته که بر پشت دو قوچ است. قوچ در متن‌های ساسانی، نماد فره است.
بر دو سوی چهر پناه‌خسرو به خط و زبان فارسی میانه، نگاشته‌است: «خوره اپزوت خسرو» (فره افزود خسرو).
نشان #ماه‌وستاره نیز که از نمادهای باستانی پادشاهی ایرانیان بوده‌است، بر گرد سکه‌ی پناه‌خسرو دیده می‌شود.
@iranshahr1353
سکه‌ی امیر سدید، منصور نوح سامانی (۳۵۰-۳۶۵ ه.ق)
سکه‌ها، یکی از عرصه‌های دوام‌آوری و ادامه‌ی زندگانی خط و زبان فارسی میانه در دوره‌ی اسلامی بودند. سکه‌های خلفای راشدین و سکه‌های اموی عراق که به سکه‌های عرب‌ساسانی مشهورند و سکه‌های شاهان ایرانی دوره‌ی اسلامی، مانند اسپهبدان طبرستان و سکه‌های فرمان‌روایان مسلمان ایرانی، مانند بوییان و سامانیان، آکنده از جمله‌های فارسی میانه، نگاره‌ی شاهان و نیز نشان‌های کهن ایرانی مانند #ماه‌وستاره بودند.
پشت سکه‌ی امیر منصور نوح سامانی، شهادتین نگاشته شده‌است. روی سکه، نگاره‌ی امیر منصور و جمله‌ی «خوره اپزوت شاهان‌شاه» (فره افزود شاهنشاه) دیده می‌شود.
اهمیت این سکه در دو چیز است: حضور نگاره‌ی امیر منصور که در تداوم سنت سکه‌های ساسانی است و در سکه‌های اسلامی سده‌ی چهارم، آوردن نگاره‌ی فرمان‌روا منسوخ شده‌بود و دیگر، جمله‌ی فارسی میانه‌ی «شاهنشاه فره افزود» که عیناً برگرفته از سکه‌های ساسانی است و با کاربرد عنوان «شاهنشاه» می‌توان دریافت که سامانیان، خود را شاهنشاه ایران و نه امیری از جانب خلیفه‌ی عباسی می‌دانستند.
در این باره بنگرید: سکه‌های عرب‌ساسانی
@iranshahr1353
#کاری
#جنگی
#واژه‌نامک
@iranshahr1353
🟡 برترین‌های تاریخی و فرهنگی و ادبی را دنبال کنید!
🔵 دسترسی به بهترین کانال‌های تلگرامی از لینک زیر: 👇
♦️ /channel/addlist/IByCjX54IW84ZmNk
➖➖➖➖➖➖➖
❤️🔥 پیشنهاد ویژه! دو کانال برتر لیست در لینک شیشه‌ای:
#درخشنده
#تابنده
#برازنده
#واژه‌نامک
@iranshahr1353
#درخشیدن
#تابیدن
#برازیدن
#واژه‌نامک
@iranshahr1353