Telegram-канал drmajam - Parssea.org پ: Unsorted

Parssea.org پ

11 February 2025 19:57

از مفردات پرکاربرد در شاهنامه که آنها را عربی می نامند موارد زیر را می‌توان ذکر کرد: سنان، رکیب (=رکاب)، عنان، قطره، هزیمت، جوشن، سلیح (=سلاح)، منادی، قلب، نعره (معرب ناره)، مزیح (=مزاح)، نظاره، ثریا، نبات، حصار، سحاب، عقاب، برهان (معرب پروهان)، فلک، حمله، مبتلی، درج، صف، میمنه، درع، جاثلیق، صلیب (معرب چلیپا). همگی معرب هستند و نه عربی

پل هورن در شاهنامه چاپ لیدن تا صفحه ١٢۴۵ (به اضافه‌ی نسخه بدل‌های چاپ کلکته) ۴٣٠ لغت را عربی شمرده و یادآور شده است که دیباچه به‌تنهایی شامل عده‌ای از لغت‌های عربیست که در باقی منظومه دیده نمی‌شود. ادوارد براون و هانری ماسه در کتاب راجع به فردوسی همان عدد ۴٣٠ را که هورن ذکر کرده بود آورده است. »
کلمه‌ی «عفو» فقط یک بار در شاهنامه آمده است در این شعر:
خدایا «عفو» کن گناه ورا
بیفزای در حشر جاه ورا
احتمال دارد واژگانی مانند «عفو کن» را نسخه نویسان بعدی به‌جای «ببخشا» در شعر فردوسی وارد کرده باشند.
آقای پل همبر از روی لغت‌نامه‌ی ولف فهرستی از لغت‌های عربی در شاهنامه فردوسی می‌دهد. شماره‌ی این لغت‌ها با موارد تکرار در فهرست مزبور ٩٨۴ است اما بیشتر این واژگان از زبان آرامی هخامنشی است که از زمان داریوش در امپراتوری ایران رواج داشته است
علت اختلاف فاحش این دو رقم این است که آقای پل همبر همه‌ی الفاظی را که از لفظ واحد عربی به قاعده‌ی زبان فارسی مشتق یا با الفاظ فارسی ترکیب شده جداگانه در ردیف لغت‌های عربی آورده است که این روش درست نیست. البته الفاظی را که از ماده‌ی واحد به‌قاعده‌ی صرف عربی مشتق شده‌اند باید جداگانه محسوب کرد، یعنی «امن» و «ایمن» و «امان» یا «سجده» و «سجود»و مانند آن‌ها را باید الفاظ مستقل شمرد. زیرا که هر یک از آن‌ها جداگانه از عربی اقتباس شده است. اگر بپذیریم مسجد واژه عربی شده از مزگت است آنگاه مسجد که از آن واژه سجده و سجود درست شده خود جای سوال دارد باید اینگونه واژگان را عربی بدانیم یا معرب ، یا پارسی ، اینها سوالاتی است که بی جواب مانده است.

مشتقات و مرکبات ذیل که هر دسته را باید فقط یک بار به حساب آورد:
بخیل، بخیلی- اصل، بداصل- ایمن، ایمنی- بلا، بلاجوی- مثل، به مثل- تمام، تمامی- جوشن، جوشنگزار، جوشنور-تدبیر، تدبیرساز- خدمت، خدمتکن، خدمتگری- خراج، خراجی- سفله، سفلگی( هردو پارسی است) - شمال، شمالی- شوم، شوم‌بخت، شوم‌تن، شوم‌دست، شومزاد، شومی- صف، صف‌پناه، صف‌شکن- صورت، صورت‌پرست، صورتگر، صورتگری- عرض، عرضگاه- عقیق، عقیقین- عماری، عماری‌کش- عنان، عنان‌پیچ، عنان‌دار- عنبر، عنبرآگین، عنبر فروش، عنبری، عنبرین- عیب، عیب‌جوی، عیب‌خواه،
عیب‌گوی- غم، غمخوار، غمخواره، غمکن(؟)، غمگر(؟)، غمگسار، غمگین، غمگن، غمناک، غمی، غمین- طوق، طوقدار- عاج، عاج‌گون، عاجین- طاوس، طاوس‌رنگ- فال، فالزن، فالگو، فالگیر- فتنه، فتنه‌انگیز- قلب، قلبگاه- قلم، قلمزن- قیر، قیرگون- کاهل، کاهلی-کفن، کفن‌دوز- کمین، کمیناور، کمینگاه، کمین‌رو- مجلس، مجلس‌آرای- منادی، منادی‌گر، منادی‌گری- موج، موجزن- وفا، وفادار، وفاداری- هزبر، هزبرافکن، هزبراوژن- هول، هولناک...
واژگان بالا بسیاری از آنها پارسی است و یا آرامی و ریشه ای در عربی ندارد
برخی از واژگان فارسی را هم مؤلف به اشتباه در فهرست الفاظ عربی وارد کرده است. از آن جمله: باز- شرم- بی‌شرم- بی‌شرمی- بافرهی- درز- دستجامه- دیوان- نوک. و مانند این‌ها.
در فهرست لغت‌های عربی واژگانی هست که اصل آن‌ها از زبانی دیگر است و نخست به فارسی در آمده و از آن‌جا به عربی راه یافته است. از آن جمله:
درهم و درم (از اصل یونانی برخی این دو را پارسی می دانند) کافور (و ترکیبات فارسی آن: کافوری بوی و کافورگون) که از اصل سنسکریت‌ arupraK و از راه فارسی به عربی رفته است:
لعل (با ترکیبات آن: لعل‌فام، لعل‌گون) که اصل آن «لال» به معنی سرخ فارسی است و عربی نیست ٢ –یاقوت (با ترکیبات: یاقوت‌فام، یاقوت‌لب) که اصل آن sohtnikay یونانی است و در فارسی «یاکند» شده و از این‌جا به عربی رفته است.
٭
نویسندگان واگویه های مختلف یک لفظ (لوچه ، لفچه) را نیز مکرر به حساب آورده است، مانند:
رکاب، رکیب- سلاح، سلیح- لیک، فهرست مذکور شامل لغت‌های عربی، «هجونامه» نیز هست برخی هجو نامه را جزو شاهنامه نمیدانند با توجه به این موارد عدد واژگان عربی در شاهنامه تا کنون نادرست بوده است و نیاز به بازنگری دارد .